Η έξαρση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, οι ομοφοβικές επιθέσεις σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητών ή μαθητριών, η επέλαση της εκδικητικής πορνογραφίας, τα ανησυχητικά φαινόμενα παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης σε συνδυασμό με την επιβίωση πατριαρχικών και σεξιστικών αντιλήψεων (συχνά και «τοξικής αρρενωπότητας») δείχνουν ότι η «εκπαίδευση» που λαμβάνουν τα παιδιά και οι έφηβοι γύρω από τα ζητήματα που αφορούν το σεξ και τις έμφυλες σχέσεις μάλλον δεν είναι η καλύτερη.

Τα παιδιά δεν πιστεύουν πια πως «τα μωρά τα φέρνει ο πελαργός», όμως αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν έγκαιρα μια σωστή διαπαιδαγώγηση γύρω από τα ζητήματα της σεξουαλικότητας. «Το κενό που αφήνει η σεξουαλική εκπαίδευση στην οικογένεια και στο σχολείο τα έφηβα άτομα το καλύπτουν μπροστά στις οθόνες. Εκεί όμως γνωρίζουμε ότι αντιμετωπίζουν διακρίσεις, διαδικτυακό εκφοβισμό και εξαναγκασμό ενώ σεξουαλικοποιούνται πρόωρα μέσα από τα πρότυπα των ΜΜΕ και της πορνογραφίας» επισημαίνει η Ελενα Σκαρπίδου, εκπαιδεύτρια σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, υπογραμμίζοντας ότι δεκαετίες τώρα συζητάμε για τη σεξουαλική αγωγή στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς να κάνουμε μεγάλα βήματα στην πράξη.

60 χρόνια… αναμονή

Η ένταξη του μαθήματος της σεξουαλικής εκπαίδευσης στο επίσημο σχολικό πρόγραμμα θεωρείται αυτονόητη εδώ και δεκαετίες στις ευρωπαϊκές χώρες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σουηδία, όπου η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έγινε υποχρεωτικό μάθημα ήδη από το 1955. Οι περισσότερες δυτικοευρωπαϊκές χώρες ενσωμάτωσαν το μάθημα στο εκπαιδευτικό τους πρόγραμμα στις δεκαετίες του 1970 και του 1980.

Στην Ελλάδα ο Ευάγγελος Παπανούτσος ανακοίνωσε την άμεση εφαρμογή του μαθήματος στο σχολείο το 1964. Ομως, για πολλά χρόνια παρέμενε ένας «ευσεβής πόθος» που προσέκρουε στα συντηρητικά αντανακλαστικά και της Εκκλησίας και της Πολιτείας. Δυστυχώς, για ένα τμήμα της ελληνικής κοινωνίας το παιδί παραμένει αθώο και «οποιαδήποτε συζήτηση για τη σεξουαλικότητα θα το αποπλανήσει και θα το μολύνει ανεπανόρθωτα» επισημαίνει η Ελενα Σκαρπίδου.

Διαχρονικός πουριτανισμός

Από τη μεριά του ο Γιώργος Νικολαΐδης, ψυχίατρος και διευθυντής Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, αναφερόμενος στον άκρατο συντηρητισμό στον οποίο «σκοντάφτει» κάθε απόπειρα εκσυγχρονισμού και χειραφέτησης σημειώνει: «Τόσο στη χώρα μας όσο και σε χώρες του Νότου υπάρχει ένας πουριτανισμός στις αρχές που διοικούν την εκπαίδευση, ο οποίος είναι διαχρονικός και διαπερνά διαφορετικά πολιτικά κόμματα και πολιτικές ηγεσίες».

«Το Αναλυτικό Πρόγραμμα Αγωγής Υγείας (όπου υπάρχει και θεματική σεξουαλικής αγωγής) εμφανίζεται μόλις το 2003 ενώ από το 2000 εκδόθηκαν από το υπουργείο βιβλία για την Αγωγή Υγείας (βιβλίο μαθητή / βιβλίο καθηγητή) αλλά δεν μοιράστηκαν ποτέ στα σχολεία λόγω αντιδράσεων» εξηγεί στο «Βήμα» η Ευαγγελία Μαυρικάκη, καθηγήτρια στο Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η ίδια σημειώνει πως το 2016 καθιερώνεται για τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η «θεματική εβδομάδα», άξονας της οποίας υπήρξε η θεματική «Σώμα και Ταυτότητα», η οποία διεξήχθη μέχρι το 2018-2019, «ενώ τον Φεβρουάριο του 2020 ανακοινώνεται η ένταξη της σεξουαλικής αγωγής στην υποχρεωτική εκπαίδευση».

«Διακριτική ευχέρεια»

Από το 2022 η διδασκαλία του μαθήματος της σεξουαλικής αγωγής παραμένει στη «διακριτική ευχέρεια» των εκπαιδευτικών που καλούνται να το επιλέξουν ως μάθημα επιλογής. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής δεν εντάσσεται στην επίσημη και υποχρεωτική διδακτέα ύλη αλλά αποτελεί μάθημα επιλογής ως τμήμα των Εργαστηρίων Δεξιοτήτων. «Τα Εργαστήρια Δεξιοτήτων διδάσκονται για τρεις ώρες στις τάξεις Α’ και Β’ Δημοτικού, για δυο ώρες στις τάξεις Γ’ και Δ’ και για μία ώρα στις Ε’ και ΣΤ’ τάξεις και στις τρεις τάξεις του γυμνασίου. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση αποτελεί μέρος της θεματικής «Ζω καλύτερα – ευ ζην» των εργαστηρίων δεξιοτήτων, ενώ προτείνεται ειδικότερα στη Γ’ Δημοτικού, τη Στ΄ Δημοτικού και τη Β’ Γυμνασίου, με διάρκεια των εργαστηρίων 5-7 εβδομάδες».

Ομως, ο χρόνος αυτός δεν επαρκεί ώστε να αφομοιωθούν όλες οι θεματικές της Σεξουαλικής Εκπαίδευσης και να επιτευχθούν οι στόχοι ανά ηλικιακή ομάδα, σύμφωνα με τις επίσημες οδηγίες της UNESCO και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.

Η σημασία της ενημέρωσης

«Η αποτελεσματική σεξουαλική εκπαίδευση παρουσιάζει μια θετική, επιστημονικά ακριβή και ολοκληρωμένη εικόνα της σεξουαλικότητας, σέβεται και ενδυναμώνει τα εκπαιδευόμενα άτομα και είναι κατάλληλη για κάθε ηλικιακή ομάδα» διευκρινίζει η Ελενα Σκαρπίδου, για να συμπληρώσει ότι «εκτός από τη σεξουαλική υγεία (μείωση μετάδοσης σεξουαλικώς μεταδιδόμενων λοιμώξεων, μείωση ανεπιθύμητων κυήσεων και των εφηβικών αμβλώσεων), βελτιώνονται επίσης οι στάσεις που σχετίζονται με την ισότητα των φύλων και τη συμπερίληψη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων».

Ο Γιώργος Νικολαΐδης μιλά για μια συμπεριληπτική και δικαιωματική εκπαίδευση και τονίζει πως τα παιδιά πρέπει να εκπαιδεύονται στο να θέτουν όρια και να αναγνωρίζουν τα επικίνδυνα σημάδια. «Αν κάποιος τους ζητήσει να κάνουν πράγματα που τα κάνουν να νιώθουν άβολα θα πρέπει να το αναφέρουν, να ζητήσουν βοήθεια από ενήλικες εμπιστοσύνης».

Το ταμπού της σιωπής

Ετσι μόνο «θα σπάσει το ταμπού της σιωπής και θα αναπτυχθούν οι κοινωνικοί και πολιτικοί μηχανισμοί που είναι απαραίτητοι για την πρόληψη τέτοιων φαινομένων» εκτιμά η Ελενα Σκαρπίδου και συνεχίζει: «Σκεφτείτε να διδάσκονταν όλα αυτά στα παιδιά από την προσχολική ηλικία ως και το λύκειο! Θα μπορούσαν πιο εύκολα να έρθουν σε επαφή με τις επιθυμίες τους, χωρίς να επηρεάζονται από τη mainstream πορνογραφική κουλτούρα, τις κοινωνικές νόρμες και την πίεση των συνομηλίκων. Με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά θα ενδυναμώνονταν, θα υπεράσπιζαν και θα κατανοούσαν καλύτερα τα σώματά τους και τα όριά τους στο ξεκίνημα του ταξιδιού της σεξουαλικής αυτο-ανακάλυψης».

Μέσα από την κατάκτηση των κατάλληλων γνώσεων και δεξιοτήτων τα παιδιά θα μπορούσαν να διαπραγματευτούν καλύτερα τις σεξουαλικές προφυλάξεις αλλά και τη συναίνεση στις σχέσεις τους – κάτι που σπάνια διδάσκονται στην οικογένεια. «Θα είχαμε άτομα με σεξουαλική αυτενέργεια και μια σύνθετη και θετική σεξουαλική ζωή» καταλήγει η Ελενα Σκαρπίδου.

Συντονισμός: Άγγελος Σκορδάς

Επιμέλεια: Παναγιώτης Σωτήρης