Σε παλαιότερες, παραδοσιακές, κοινωνίες τα τρόφιμα δεν πήγαιναν χαμένα. Σε περιόδους δε οικονομικών κρίσεων, αύξησης των ανισοτήτων ή γενικευμένης ακρίβειας, η σπατάλη τροφής μπορούσε να θεωρηθεί ένα κοινωνικό παράπτωμα ή πάντως ένα σημαντικό ηθικό πρόβλημα. Κι όμως: στις μέρες μας το ένα πέμπτο του παραγόμενου φαγητού παγκοσμίως καταλήγει στα σκουπίδια.

Οπως δε προκύπτει από την πιο πρόσφατη έρευνα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, το 2022 τα νοικοκυριά πέταξαν στα σκουπίδια το ισοδύναμο ενός δισεκατομμυρίου γευμάτων κάθε μέρα, ποσότητα που θα μπορούσε να λύσει το πρόβλημα της πείνας σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπολογίζεται δε ότι το 1/3 των τροφίμων που παράγονται με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση χάνεται μέσα στα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας (παραγωγή, συγκομιδή, αποθήκευση, μεταφορά, διανομή και κατανάλωση). Η σπατάλη των τροφίμων είναι πλέον μια παγκόσμια μάστιγα.

Πετιέται το 10% των τροφίμων

Η Ελλάδα φαίνεται να μην εξαιρείται από την παραπάνω εικόνα. Παρότι η ακρίβεια των τροφίμων είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά νοικοκυριά, τα σχετικά στοιχεία εντυπωσιάζουν: σε κάθε Ελληνα αναλογούν περίπου 190 κιλά τρόφιμα που καταλήγουν στα σκουπίδια κάθε χρόνο, με τη χώρα μας να καταλαμβάνει την 3η θέση στη συνολική σπατάλη τροφίμων στην Ευρωπαϊκή Ενωση μετά την Κύπρο και τη Δανία. Σε μέσο όρο, κάθε ευρωπαίος πολίτης σπαταλάει 131 κιλά τρόφιμα τον χρόνο.

Οπως αναφέρει η κυρία Κάτια Λαζαρίδη, καθηγήτρια στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, ένα ίδρυμα που την τελευταία δεκαετία έχει κάνει εκτεταμένες έρευνες για την καταγραφή του φαινομένου, η σπατάλη των τροφίμων αποτελεί «ένα εξαιρετικά σημαντικό ζήτημα με παγκόσμιες διαστάσεις. Η γενική εικόνα του προβλήματος είναι ότι περίπου το 10% των τροφίμων που παράγονται καταλήγουν στα σκουπίδια. Σε παγκόσμιο επίπεδο υπολογίζεται ότι το 1/3 των τροφίμων, από το αγρόκτημα μέχρι το πιάτο, χάνεται, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 1,3 δισ. τόνους τροφίμων».

Σύμφωνα με τα στοιχεία όλων των ερευνών στα νοικοκυριά παράγονται περισσότερα από τα μισά απόβλητα τροφίμων. Οπως τονίζει η κυρία Ντία Χωραφά, συντονίστρια της Συμμαχίας για τη Μείωση της Σπατάλης Τροφίμων, της οργάνωσης «Μπορούμε», «σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία η συνολική σπατάλη από την παραγωγή μέχρι και τα νοικοκυριά είναι περισσότερα από 2 εκατ. τόνοι ετησίως. Από αυτά οι 940 χιλιάδες τόνοι προέρχονται από τα νοικοκυριά». Η κυρία Χωραφά επισημαίνει ότι «ενώ για τις επιχειρήσεις υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο και υποχρεώσεις, δυστυχώς για τα νοικοκυριά δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Δηλαδή ενώ στα νοικοκυριά το πρόβλημα έχει πολύ μεγάλη έκταση, δεν είναι το ίδιο εύκολο να γίνουν αποτελεσματικές παρεμβάσεις».

«Ενα μηνιάτικο τον χρόνο»

Ο κ. Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος προγραμμάτων μείωσης αποτυπώματος της WWF Ελλάς, υπογραμμίζει ότι «σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ στην Ελλάδα, από τους σχεδόν 2 εκατ. τόνους αποβλήτων τροφίμων τον χρόνο, οι 372 χιλιάδες τόνοι εντοπίζονται στην τροφική παραγωγή, οι 375 χιλιάδες τόνοι στη μεταποίηση, οι 150 χιλιάδες τόνοι στο λιανεμπόριο, οι 220 χιλιάδες τόνοι στην εστίαση και οι 930 χιλιάδες τόνοι στα νοικοκυριά. Με βάση αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι σε επίπεδο νοικοκυριού κάθε Ελληνας πετάει περίπου 98 κιλά τροφής τον χρόνο. Από αυτά, τα 55 κιλά αφορούν τρόφιμα που θα μπορούσαν να καταναλωθούν με ασφάλεια. Σε μια τετραμελή οικογένεια τα τρόφιμα που πετάχτηκαν, ενώ ήταν απολύτως ασφαλή για κατανάλωση, αφορούν σε 36 κιλά λαχανικά, 25 κιλά φρούτα, 20 κιλά ψωμί και αρτοποιήματα, 22 κιλά γαλακτοκομικά, 12 κιλά ζυμαρικά και ρύζι, 11 κιλά πατάτες, 10 κιλά κρέας και ψάρι και 5 κιλά αβγά. Εμείς πήραμε αυτά τα μεγέθη και προσπαθήσαμε να τα αντιστοιχήσουμε σε τιμές πώλησης, να δούμε δηλαδή πόσο κοστίζει αυτή η σπατάλη. Διαπιστώσαμε λοιπόν ότι το κόστος είναι πάνω από 1.000 ευρώ τον χρόνο. Δηλαδή μιλάμε για ένα μηνιάτικο κάθε χρόνο που χάνεται λόγω σπατάλης».

Οπως επισημαίνει ο κ. Πληθάρας, «οι κύριοι λόγοι της σπατάλης των τροφίμων είναι ο ελλιπής προγραμματισμός, καθώς επίσης και οι λανθασμένες πρακτικές συντήρησης και αποθήκευσης. Ακόμα μαγειρεύουμε περισσότερο φαγητό απ’ όσο χρειάζεται και σερβίρουμε μεγαλύτερες μερίδες. Ενας άλλος λόγος είναι οι διατροφικές προτιμήσεις των μελών της οικογένειας. Για παράδειγμα, φτιάχνει μια νοικοκυρά φακές και ένα μέλος της δεν τις θέλει, με αποτέλεσμα να μαγειρεύεται κάτι άλλο. Τέλος, υπάρχει έλλειψη ενημέρωσης για τη σημασία του περιορισμού της σπατάλης».

Από την πλευρά της, η κυρία Λαζαρίδη τονίζει ότι στα νοικοκυριά ένα συχνό σφάλμα που κάνουμε με τα συσκευασμένα τρόφιμα είναι ότι μπερδεύουμε την ημερομηνία λήξης, που στην πράξη δεν είναι ημερομηνία λήξης, αλλά σήμανση διατηρησιμότητας. «Υπάρχουν δύο διαφορετικά είδη ημερομηνιών. Υπάρχει το «ανάλωση έως» που μπαίνει στα ευπαθή τρόφιμα όπως κρέας, γαλακτοκομικά, αλλαντικά κ.λπ. και υπάρχει και το «κατά προτίμηση πριν από» που μπαίνει στα μακαρόνια, στα όσπρια κ.λπ. τα οποία και μετά από αυτή την ημερομηνία μπορούν να καταναλωθούν. Με λίγα λόγια, πετάμε τρόφιμα χωρίς να γνωρίζουμε ότι είναι απολύτως ασφαλή για κατανάλωση και μετά από αυτή την ημερομηνία».

Τα ξενοδοχεία και το «πείραμα» του μπουφέ

Ενας τομέας μάλιστα όπου γίνεται υπερβολικά μεγάλη σπατάλη τροφίμων είναι και ο τουρισμός, ο οποίος αποτελεί βαριά βιομηχανία για τη χώρα μας. Ο κ. Πληθάρας εξηγεί ότι «στη WWF Ελλάς έχουμε κάνει έρευνες δουλεύοντας με ξενοδοχεία για να δούμε ποια είναι τα επίπεδα της σπατάλης. Αυτό που διαπιστώσαμε στα ξενοδοχεία με τα οποία συνεργαστήκαμε είναι ότι πολύ μεγάλο ζήτημα είναι ο μπουφές. Είθισται οι επισκέπτες να γεμίζουν τα πιάτα τους ασφυκτικά χωρίς τελικά να καταναλώνουν όλες αυτές τις ποσότητες. Συνεργαστήκαμε με 13 ξενοδοχεία 5 και 4 αστέρων τα οποία διέθεταν μπουφέ. Σε κάποια από αυτά τοποθετήσαμε μικρότερα πιάτα σερβιρίσματος. Σε κάποια άλλα δουλέψαμε μαζί με τους σεφ και το προσωπικό της κουζίνας και του σέρβις για να αλλάξουμε τη σειρά στον μπουφέ, δηλαδή να βάλουμε τα πιο ευπαθή τρόφιμα στο τέλος. Σε άλλες περιπτώσεις συνεργαστήκαμε με την κουζίνα ώστε να μη βγαίνουν όλα τα προϊόντα μονομιάς, αλλά σταδιακά ή αλλάξαμε την ώρα σερβιρίσματος ώστε να υπάρχει μια ειδοποίηση ότι το τελευταίο μισάωρο δεν θα ξαναγεμίσει ο μπουφές. Επίσης βάλαμε πινακίδες όπου πληροφορούσαμε τους πελάτες ότι δεν χρειάζεται να γεμίσουν το πιάτο από την αρχή, αλλά μπορούν να επισκεφθούν τον μπουφέ όσες φορές θέλουν, αρκεί να καταναλώσουν αυτά που έχουν βάλει στο πιάτο τους. Ολα αυτά τα μέτρα συνδυαστικά είχαν ως αποτέλεσμα μείωση της σπατάλης στον μπουφέ που έφτασε το 40%-45%».

Ολοι συμφωνούν ότι η σπατάλη τροφίμων έχει άμεσο και σημαντικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Να σημειωθεί ότι το 10% των παγκόσμιων εκπομπών αερίου θερμοκηπίου συνδέεται με τη σπατάλη των τροφίμων. Στην ΕΕ υπολογίζεται ότι τα τρόφιμα είναι υπεύθυνα για το 17% των άμεσων εκπομπών αερίων του Φαινομένου του Θερμοκηπίου και 28% της κατανάλωσης φυσικών πόρων.