Το μακρινό 1896, στις 14 Νοεμβρίου, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φιλίππου, μια ισχυρή καταιγίδα έπληξε την Αθήνα και προκάλεσε τον θάνατο 35 ανθρώπων, στη μεγαλύτερη καταστροφική πλημμύρα από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους. Η ανάγκη για προστασία από τις πλημμύρες έθεσε νέες προτεραιότητες. Αποχετευτικά έργα στο Λεκανοπέδιο βέβαια είχαν αρχίσει να κατασκευάζονται χρόνια πριν, με την πρώτη συστηματική κατασκευή υπονόμων να ξεκινά το 1858, οπότε ξεκίνησε η τοποθέτηση παντορροϊκού αγωγού, αρχικά από την οδό Σταδίου. Τις επόμενες δεκαετίες αντίστοιχες προσπάθειες δεν είχαν μεγάλη επιτυχία, με την ελληνική διοίκηση να παλεύει να θωρακίσει την πόλη από καταστροφές, αλλά να βρίσκεται πάντα ένα βήμα πίσω από τις πραγματικές ανάγκες.
Σχεδόν 130 χρόνια μετά, με τον πληθυσμό της πρωτεύουσας να έχει πολλαπλασιαστεί, τη γη να έχει τσιμεντωθεί, τα ρέματα να έχουν μπαζωθεί και τα ακραία καιρικά φαινόμενα, λόγω κλιματικής αλλαγής, να εντείνονται, τα κρίσιμα αντιπλημμυρικά έργα για την Αττική ακόμη καθυστερούν. Και συχνά τόσο πολύ ώστε, όταν τελικά ολοκληρώνονται, ο αρχικός τους σχεδιασμός να μην ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα. Αλλα έργα πάλι καταλήγουν – για διάφορους λόγους – να μην κατασκευαστούν ποτέ.
Η «λίμνη» που πνίγηκε στις ενστάσεις
Πρόσφατο παράδειγμα, τα μεγάλα αντιπλημμυρικά έργα που σχεδιάστηκαν προ τετραετίας από το υπουργείο Υποδομών – βάσει μελέτης του έμπειρου στον σχεδιασμό υδραυλικών έργων πολιτικού μηχανικού Δημήτρη Σωτηρόπουλου – στο τμήμα του Κηφισού από τις Τρεις Γέφυρες έως την Αττική Οδό. Μεταξύ αυτών και η κατασκευή μιας «λίμνης» ανάσχεσης μεγάλων πλημμυρικών γεγονότων, πάνω από το σημείο όπου η Αττική Οδός τέμνεται με την Εθνική Οδό, ώστε να μην υπερχειλίζει το ποτάμι. Το έργο που βρισκόταν στο… περίμενε «ξεπάγωσε» στα τέλη Οκτωβρίου 2023 – έπειτα από το πέρασμα του «Daniel» και την τραγωδία στη Θεσσαλία –, αλλά έχει βαλτώσει και πάλι λόγω δικαστικών εμπλοκών. Ετσι, παρότι τα απαιτούμενα κονδύλια, περίπου 50 εκατ. ευρώ, έχουν δεσμευθεί στο ΕΣΠΑ 2021-2027, το υπουργείο Υποδομών δεν μπορεί να προχωρήσει στη δημοπράτησή του.
Το έργο σχεδιάστηκε για να παράσχει άμεση προστασία σε κατοικίες και επιχειρήσεις και καλύτερη λειτουργία σε ήδη κατασκευασμένα αντιπλημμυρικά έργα επί του Κηφισού (από τις Τρεις Γέφυρες και κάτω). Ωστόσο, σύμφωνα με πληροφορίες, έχουν γίνει τρεις προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) για ακύρωση της απόφασης έγκρισης περιβαλλοντικών όρων του έργου.
Μία από αυτές είναι και του Δήμου Νέας Φιλαδέλφειας, μαζί με πολίτες της περιοχής. Οπως αναφέρει σχετικά στο «Βήμα» ο δήμαρχος Νέας Φιλαδέλφειας – Νέας Χαλκηδόνας Γιάννης Τομπούλογλου, «είμαστε ανέκαθεν αντίθετοι στον εγκιβωτισμό του εναπομείναντος φυσικού τμήματος του Κηφισού και ειδικότερα στο κομμάτι που διέρχεται από την περιοχή Απομάχων». Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτό το τμήμα του ποταμού αποτελεί έναν σημαντικό πνεύμονα πρασίνου για τους κατοίκους του δήμου, ενώ διευκολύνει την απορροή υδάτων, σε σύγκριση με την εναλλακτική του εγκιβωτισμού. «Δεν θέλουμε να γίνουμε μάρτυρες καταστροφών όπως οι πρόσφατες στην Ισπανία. Αντιπροτείνουμε ήπιες παρεμβάσεις στις όχθες του Κηφισού, οι οποίες συμβάλλουν στην ασφάλεια των περιοίκων, ενώ με την απομάκρυνση αυθαίρετων κατασκευών και φερτών υλικών η περιοχή προστατεύεται από τη μόλυνση και παράνομες δραστηριότητες» προσθέτει.
«Κόκκινη ζώνη» στα όρια τεσσάρων δήμων
Οι περιορισμένες αντοχές του Κηφισού σε περίπτωση ραγδαίας βροχόπτωσης προκαλούν μεγάλο «πονοκέφαλο» στην κυβέρνηση, όπως και εκείνες του Ιλισού. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στην «κόκκινη» ζώνη του Κηφισού που βρίσκεται στα όρια τεσσάρων δήμων (Πειραιά, Αθηναίων, Νίκαιας – Ρέντη και Μοσχάτου – Ταύρου). Εκεί όπου, σύμφωνα με καταγραφή του Εργαστηρίου Αστικού Περιβάλλοντος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, κατοικούν 250.000 άνθρωποι, λειτουργούν 146 σχολεία, 45 αθλητικές εγκαταστάσεις, 7 μονάδες υγείας, 6 αστυνομικά τμήματα, 3 πυροσβεστικοί σταθμοί και ένας υποσταθμός του Ανεξάρτητου Διαχειριστή Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), ενώ βρίσκονται και 35 μνημεία.
Το πρόβλημα είναι ότι η διευθέτηση του Κηφισού είναι πια οριστική (άρχισε προ 35ετίας και ολοκληρώθηκε σταδιακά σε συνδυασμό με τη δημιουργία της Λεωφόρου Κηφισού το 2004) και δεν επιδέχεται καμία επέμβαση για αύξηση της διοχετευτικότητάς του, όπως επισημαίνεται στη μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων που εγκρίθηκε από το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τα αναγκαία έργα διευθέτησής του από τις Τρεις Γέφυρες έως την Αττική Οδό, δηλαδή στο βόρειο τμήμα του, ώστε να ανασχεθεί η ροή υδάτων σε περίπτωση ραγδαίων βροχοπτώσεων.
Τα αντιπλημμυρικά έργα για την Αττική συχνά καθυστερούν τόσο πολύ ώστε, όταν τελικά ολοκληρώνονται, ο αρχικός τους σχεδιασμός να μην ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα.
Ακόμη σήμερα στο κλειστό τμήμα του Κηφισού δεν έχουν ολοκληρωθεί τα απαιτούμενα έργα εισόδου ανθρώπων και μηχανημάτων με ό,τι αυτό σημαίνει ως προς τις δυνατότητες ελέγχου και συντήρησης (πρώτη φορά καθαρίστηκε εφέτος από την Περιφέρεια Αττικής). Επιπλέον, σε ένα τμήμα του δεν είναι δυνατή η εισροή στην κοίτη του των νερών που ρέουν επιφανειακά, με συνέπεια να ξεχειλίζουν από τη Λαχαναγορά μέχρι την οδό Πειραιώς προς τις περιοχές Ρέντη, Καμινίων, Ν. Φαλήρου, Βοτανικού, Καλλιθέας και Μοσχάτου.
Το ίδιο συμβαίνει και για το τμήμα κάτω της Λαχαναγοράς. Αντιπλημμυρικά έργα που είχαν σχεδιαστεί είτε εκκρεμούν εδώ και χρόνια (π.χ. στη Λαχαναγορά του Ρέντη) είτε, παρότι κατασκευάστηκαν, δεν λειτούργησαν ποτέ (όπως το μεγάλο αντλιοστάσιο στα όρια των Δήμων Περιστεριού – Αγίων Αναργύρων και Ιλίου).
Από τις Τρεις Γέφυρες και πάνω ο ποταμός προβλέπεται να παραμείνει με ανοικτή διατομή, αλλά έως σήμερα δεν έχει διευθετηθεί ούτε έχουν κατασκευαστεί όλα τα έργα διευθέτησης σε συμβάλλοντα ρέματα, π.χ. Βαρυμπόμπης, Πύρνας. Αλλωστε και ο υπουργός Πολιτικής Προστασίας, κ. Βασίλης Κικίλιας, αναφερόμενος προσφάτως στον Κηφισό, επεσήμανε ότι η βόρεια κοίτη του είναι αχαρτογράφητη και μη οριοθετημένη. Υπογράμμισε, δε, την ανάγκη δημιουργίας Ταμείου Απαλλοτριώσεων ώστε να κινηθεί δραστικά η πολιτεία και να «ξεμπαζωθούν» τα ρέματα από σπίτια και επιχειρήσεις, προκειμένου να αντιστραφεί ο κίνδυνος.
Πέρα από τον Κηφισό, έργα καθαρισμού ή διευθέτησης σε άλλους δύο υδάτινους αποδέκτες της Αττικής έχουν σταματήσει λόγω προσφυγών στο ΣτΕ τοπικών φορέων και συλλογικοτήτων, όπως στο ρέμα της Ραφήνας και στον ποταμό Ερασίνο που δέχεται τα όμβρια όλων των Μεσογείων.
Το 1932 έγινε η πρώτη ανάθεση
Από τη σύσταση του ελληνικού κράτους άρχισαν να κατασκευάζονται αποχετευτικά έργα στο Λεκανοπέδιο. Ωστόσο, χρειάστηκε περίπου ένας αιώνας, έως το 1932, οπότε η τότε κυβέρνηση ανέθεσε στην Ανώνυμο Ελληνική Εταιρεία Κατασκευής Υπονόμων, μετέπειτα ΥΔΡΕΞ, την εκπόνηση της οριστικής «Μελέτης Υπονόμων Πρωτευούσης» και αργότερα τη μελέτη για τον Κεντρικό Αγωγό με εκβολή στον Ακροκέραμο Κερατσινίου. Βάσει μελετών της ΥΔΡΕΞ ξεκίνησε η πρώτη διευθέτηση του Κηφισού το 1938, στο τμήμα κατάντη της συμβολής με το ρέμα Αχαρνών.
Εως το 1940 είχαν κατασκευαστεί διάφορα αποχετευτικά έργα, δίκτυα ομβρίων και διευθετηθεί τμήματα του Κηφισού και του Ιλισού. Το 1959 ο Κεντρικός Αγωγός περατώθηκε και έπαψαν να εκβάλλουν στη Σούδα Φαλήρου τα περισσότερα ακάθαρτα ύδατα της πρωτεύουσας. Το διάστημα 1971-1991 έγιναν μελέτες έργων αναδιευθέτησης του Κηφισού, διευθέτησης συμβαλλόντων ρεμάτων, αποχέτευσης ομβρίων κ.λπ. βάσει των οποίων έχουν κατασκευαστεί διάφορα έργα ή υλοποιούνται ακόμα. Σε αυτές, μεταξύ άλλων, προβλεπόταν η κάλυψη του Κηφισού στο μεγαλύτερο τμήμα του. Αργότερα, με την κατασκευή της Αττικής Οδού ή των ολυμπιακών έργων, προβλέφθηκαν σημαντικά έργα και παρεμβάσεις (π.χ. σήραγγα εκτροπής του Ποδονίφτη, αντιπλημμυρικά σε Φαληρικό Ορμο και Ελληνικό κ.ά.).
