Ενα ξεχωριστό πτυχίο της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών («πτυχιακές εξετάσεις» τις ονόμαζαν τότε) με βαθμούς γραμμένους με κόκκινο μελάνι ανέσυραν από το αρχεία του Πανεπιστημίου ο πρύτανης, καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος, και οι συνεργάτες του. Τι κάνει όμως αυτό το πτυχίο, που βρισκόταν 80 χρόνια ξεχασμένο μέσα σε τόνους από χαρτιά στα αρχεία του Πανεπιστημίου, ξεχωριστό; Ηταν το πτυχίο Θεολογικής του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, του πρώτου Προέδρου της Κύπρου, που στις 15 Ιουλίου του 1974 η χούντα των Αθηνών επιχείρησε να τον ανατρέψει και να τον δολοφονήσει μέσα στο Προεδρικό Μέγαρο της Λευκωσίας, την ώρα που ο ίδιος δεχόταν την επίσκεψη παιδιών από την Αίγυπτο.
Πέρασαν από τότε 50 χρόνια, η Κύπρος εξαιτίας αυτού του προδοτικού πραξικοπήματος δέχθηκε την εισβολή του Αττίλα, η οποία ήταν τόσο βάναυση ώστε το βρετανικό ταμπλόιντ «The Sun» βγήκε τη δεύτερη ημέρα της εισβολής με πρωτοσέλιδο τίτλο «The Barbarians».
Ενα πτυχίο με κάπως περίεργο όνομα: «Κυκκώτης, Χρ. Μακάριος» έγραφε, «εκ Παναγίας Κύπρου». Το «Κυκκώτης» ως επίθετο μάλλον προέρχεται από την παραμονή του Μακαρίου στην Ιερά Μονή Κύκκου, το «Χρ.» (που αναγράφεται στο πτυχίο) είναι το Χριστόδουλος που είναι το λαϊκό του όνομα και πράγματι ο τόπος γεννήσεώς του ήταν ένα μικρό χωριό της Κύπρου, η Παναγιά, στην επαρχία της Πάφου.
Ο Μακάριος στη Θεολογική Σχολή ήταν μαθητής του «Λίαν Καλώς», με εξαιρετικούς βαθμούς στην Ερμηνεία της Παλαιάς Διαθήκης, στη Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία, στην Πατρολογία, στη Δογματική και στη Λειτουργική και σε πολλά άλλα μαθήματα. Μετά το Πανεπιστήμιο Αθηνών, που ήταν η πρώτη του εκπαιδευτική εμπειρία, συνέχισε τις σπουδές του στην Κοινωνιολογία της Θρησκείας στη Βοστώνη.
Το ΕΚΠΑ και η Μεγαλόνησος
Η σχέση του Πανεπιστημίου Αθηνών με την Κύπρο είναι μακρά, στενή και αδιατάρακτη. Χάρη κατ’ αρχάς στην παρουσία χιλιάδων κύπριων φοιτητών και φοιτητριών ήδη από τον 19ο αιώνα στα αμφιθέατρα του ΕΚΠΑ. Πολλοί και πολλές από αυτούς επέστρεψαν στη Μεγαλόνησο συμβάλλοντας καθοριστικά στην πνευματική και οικονομική της ανάπτυξη, ενώ επίσης γνωστοί έλληνες επιστήμονες υπηρέτησαν την εκπαίδευση αλλά και άλλους τομείς του κυπριακού κράτους από προβεβλημένες θέσεις. Από την άλλη, υπήρξε και υπάρχει η σημαντική παρουσία Κυπρίων στο διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανάμεσά τους προσωπικότητες όπως οι νομικοί Νικόλαος Ι. Σαρίπολος και Νικόλαος Ν. Σαρίπολος και ο φιλόλογος Σίμος Μενάρδος.
Ο αγώνας για αυτοδιάθεση
Μια ιδιαίτερα σημαντική πλευρά των σχέσεων του ΕΚΠΑ με την Κύπρο αφορά το ζήτημα της ανεξαρτησίας της και των αγώνων του κυπριακού λαού για αυτοδιάθεση. Ηδη στη δεκαετία του 1930 το Πανεπιστήμιο κινείται ενεργά μαζί με άλλους ελληνικούς θεσμούς και φορείς στον αγώνα για την αυτοδιάθεση του νησιού. Στη δεκαετία του ’50 το Πανεπιστήμιο θα υποστηρίξει με πολλαπλούς τρόπους τον αγώνα του κυπριακού λαού: ειδικές εκδόσεις, επιτροπές για τη διαφώτιση της κοινής γνώμης στο εξωτερικό, ψηφίσματα και διαμαρτυρίες, συμμετοχή των πρυτανικών αρχών σε εκδηλώσεις συμπαράστασης κ.ά.
Την ίδια στιγμή οι φοιτητές και οι φοιτήτριες του ΕΚΠΑ συμμετέχουν μαζικά στο φοιτητικό κίνημα, το οποίο πρωταγωνιστεί σε μια σειρά από εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και συμπαράστασης. Με τις μαζικότατες συγκεντρώσεις του, τα συλλαλητήρια, τις διαδηλώσεις, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες της εποχής χρωματίζουν με τον δικό τους δυναμισμό το εθνικό ζήτημα. Η παρουσία του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπισκόπου Μακαρίου εντείνει ακόμη περισσότερο τη σύνδεση του Πανεπιστημίου με τον κυπριακό αγώνα, καθώς ο Αρχιεπίσκοπος ήταν φοιτητής και απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
Το πραξικόπημα και ο Αττίλας
Η εισβολή του Αττίλα στην Κύπρο, μετά το αποτυχημένο χουντικό πραξικόπημα στο νησί, επέβαλε και πάλι την ενεργή παρέμβαση του Πανεπιστημίου Αθηνών. Μέσα στο ταραγμένο κλίμα των πρώτων μεταπολιτευτικών ημερών το ΕΚΠΑ προχώρησε στην έκδοση ψηφίσματος και διαμαρτυρίας με τα οποία καταγγέλλονταν οι τουρκικές θηριωδίες στο νησί, ενώ γινόταν έκκληση στη διεθνή κοινή γνώμη να παρέμβει για την επίλυση του προβλήματος. Το μεταφρασμένο ψήφισμα κυκλοφόρησε στα πανεπιστημιακά ιδρύματα στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, ενώ εστάλη και στα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία.
Αντίστοιχα ψηφίσματα και διαμαρτυρίες εξέδωσαν και οι επιμέρους σχολές του ιδρύματος, στην προσπάθεια του ΕΚΠΑ να ενημερώσει τη διεθνή κοινή γνώμη και να αναδείξει με όλο του το κύρος το αδικαιολόγητο της τουρκικής εισβολής. Πέραν αυτών, το Πανεπιστήμιο Αθηνών προχώρησε στη σύσταση ειδικής επιτροπής για τη συμπαράσταση στον κυπριακό αγώνα και ιδιαίτερα για τη μέριμνα των κυπρίων φοιτητών και φοιτητριών του ιδρύματος που αντιμετώπιζαν μείζονα προβλήματα λόγω της κατάστασης στην πατρίδα τους. Συγκροτήθηκε ακόμη ειδικό ταμείο με στόχο τη συγκέντρωση οικονομικής ενίσχυσης από το διδακτικό και διοικητικό προσωπικό του ιδρύματος αλλά και των φοιτητών για τον δοκιμαζόμενο κυπριακό λαό. Παράλληλα οι φοιτητές του Πανεπιστημίου συμμετείχαν ενεργότατα στις μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για την τουρκική εισβολή.
Εκδήλωση μνήμης για τα 50 χρόνια από την εισβολή
Στις 10 Ιουλίου το Πανεπιστήμιο Αθηνών οργανώνει ειδική εκδήλωση για τα 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, παρουσία των Προέδρων της Κύπρου Νίκου Χριστοδουλίδη και της Ελλάδας Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Στην εκδήλωση ο πρύτανης του Πανεπιστημίου, καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος, ο οποίος λέει συχνά στους συνεργάτες του ότι κάθε φορά που βλέπει τις εικόνες από την εισβολή δακρύζει, πρόκειται μεταξύ άλλων να δηλώσει:
«Το συλλογικό υποσυνείδητο όλων των Ελλήνων παραμένει σημαδεμένο από την τουρκική εισβολή του 1974 και τη συνεχιζόμενη κατοχή. Κατά συνέπεια, κάθε “εφησυχασμός” είναι ανεπίτρεπτος. Είναι χρέος μας να υπερασπιστούμε έναντι της ανθρωπότητας τον ανθρωπισμό, τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη, την Ιστορία μας και τον πολιτισμό μας. Υπό αυτή την άποψη η επανένωση της Μεγαλονήσου μπορεί να έρθει στη βάση μιας βιώσιμης και λειτουργικής λύσης με πλήρη σεβασμό του Διεθνούς και του Ευρωπαϊκού Δικαίου. Το πανεπιστήμιό μας ευρισκόμενο πάντα στο πλευρό του μαρτυρικού νησιού και με ιδιαίτερη εθνική ευαισθησία προσπαθεί να συμβάλει όσο μπορεί στον μακροχρόνιο και σκληρό αγώνα του κυπριακού ελληνισμού για ελευθερία και προκοπή».
