«Δικαιούται» γυναίκα με μεγάλη μύτη να εργαστεί ως ταμίας σε αλυσίδα στον χώρο της εστίασης; Εχει ελπίδες φαλακρός να προσληφθεί στον τομέα των πωλήσεων; Μπορεί άνθρωπος με νανισμό να πιάσει δουλειά σε πρατήριο βενζίνης; Τα ερωτήματα δεν είναι ρητορικά. Τίθενται εντός του εργασιακού «τερέν». Και αποδεικνύονται αμείλικτα, όπως προκύπτει, από τα αποκαλυπτικά – και άγνωστα – στοιχεία των καταγγελιών του τεράστιου, αχαρτογράφητου και μη προστατευμένου στην Ελλάδα πεδίου των διακρίσεων, κατά την επί της ουσίας αόρατη για τον νομοθέτη διαδικασία των προσλήψεων.
«Περνούσαμε από casting. Θέλανε μοντέλα. Αν δεν είχες εμφάνιση ή ήσουν υπέρβαρος σε έκοβαν» αποκαλύπτει στο «Βήμα» ο Α.Χ., εργαζόμενος στον κλάδο των ιατρικών επισκεπτών. Οπως προσθέτει δε, πλέον ο ρατσισμός στοχεύει περισσότερο στην ηλικία: «Επιλέγουν τους νεότερους (κάτω των 30) γιατί είναι φθηνότεροι. Δύσκολα προσλαμβάνεται εργαζόμενος άνω των 50 ετών».
«Διαβατήριο» ή «ταφόπλακα»
Πριν από την πρόσληψη, κατά τη διαδικασία των συνεντεύξεων, η εμφάνιση αποτελεί για κάποιους «διαβατήριο» και για άλλους την εργασιακή «ταφόπλακα», επιβεβαιώνει στο «Βήμα» ο Δημήτρης Καραγεωργόπουλος, πρόεδρος του Συλλόγου Ιδιωτικών Υπαλλήλων και γραμματέας Τύπου της ΓΣΕΕ, επιλέγοντας ένα παράδειγμα από τον χώρο των πωλήσεων καλλυντικών (ξένη αλυσίδα): «Παρά το γεγονός ότι υποψήφιοι εργαζόμενοι είχαν δυνατό βιογραφικό, με προϋπηρεσία στον κλάδο, τελικά επιλέχθηκαν οι ελκυστικότεροι».
Μεγάλη μύτη. Μακριά αφτιά. Αλλήθωρα μάτια. Ουλή. Κρεατοελιά. Καράφλα. Νανισμός. Εκ γενετής δυσπλασίες. «Ολα αυτά είτε οδηγούν στην απόρριψη είτε δημιουργούν εκ προοιμίου βαρύ κλίμα, ανεξαρτήτως των αντικειμενικών προσόντων» εξηγεί θέτοντας το πλαίσιο της εργασιακής «αρένας» ο κ. Καραγεωργόπουλος, ανασύροντας καταγγελία που έγινε στον Σύλλογο το 2019, η οποία στοχοποιούσε χαρακτηριστικό στο πρόσωπο υποψήφιας εργαζόμενης για τη θέση της ταμία σε υποκατάστημα γνωστής αλυσίδας εστίασης.
Παρότι είχε προϋπηρεσία στον χώρο, η γυναίκα άκουσε αποσβολωμένη τον υπεύθυνο να της ανακοινώνει ότι απορρίπτεται επειδή «η μύτη σας είναι σαν του Πινόκιο». «Του απάντησα ότι ότι θα τον καταγγείλω. Μου ανταπάντησε ότι μπορώ να πάω όπου… γουστάρω, αλλά με αυτή τη μύτη μόνο μπιφτέκια μπορώ να καρφώνω. Και με απείλησε ότι δεν θα βρω δουλειά πουθενά αν τον καταγγείλω» κατήγγειλε τότε η παθούσα B.Μ.
Μετά την καταγγελία της και την «απειλή» ότι το συμβάν και το όνομα της αλυσίδας θα δημοσιοποιηθούν, η γυναίκα προσελήφθη. Τέσσερις μήνες αργότερα απολύθηκε. «Ηταν προειλημμένη απόφαση» εκτιμά ο Δ. Καραγεωργόπουλος.
«Θέλουν μοντέλα για πωλήσεις-τουρισμό»
Ειδικά στον τομέα των πωλήσεων «δεν υπάρχει περίπτωση να σε προσλάβουν αν δεν έχεις μαλλιά. Και στις πωλήσεις και στον τουριστικό κλάδο θέλουν μοντέλα» συνεχίζει ο πρόεδρος του Συλλόγου Ιδιωτικών Υπαλλήλων. Οπως εξηγεί, υπάρχει η καταγγελία άνδρα ο οποίος την ώρα της συνέντευξης άκουσε τη «συμβουλή»: «Πήγαινε να κάνεις μεταμόσχευση μαλλιών. Μετά ξαναέλα!».
Μερικά χρόνια νωρίτερα, άνδρας με ύψος 1,45 εκ., λόγω νανισμού, απορρίφθηκε από βενζινάδικο με το επιχείρημα «δεν μπορείς να ξεκρεμάσεις την αντλία για να τη βάλεις στην τάπα»… Του αντιπρότειναν να εργαστεί ως κλόουν στην είσοδο του πρατηρίου. «Η ψυχολογία σε ανάλογες περιπτώσεις είναι διαπιστωμένο ότι πέφτει στα τάρταρα» επισημαίνει ο Δ. Καραγεωργόπουλος.
Τα άτομα με αναπηρία αλλά και τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας παραμένουν σταθερά τα βασικά θύματα στη λίστα των διακρίσεων στην Ελλάδα. Ναι μεν η νομοθεσία υποχρεώνει επιχειρήσεις άνω των 50 εργαζομένων να απασχολούν σε ποσοστό 5% αναπήρους, αλλά οι άνθρωποι με αναπηρία, που υποδεικνύει στις επιχειρήσεις ο ΟΑΕΔ, αναγκάζονται τελικά να προσφύγουν στη Δικαιοσύνη.
Οι διακρίσεις λόγω φύλου
Οι διακρίσεις σε βάρος των γυναικών παραμένουν διαχρονικές. Στη διαδικασία αναζήτησης δουλειάς αναρωτούνται αν είναι έγγαμες, αν έχουν παιδιά και ποιας ηλικίας είναι αυτά στη διάρκεια των συνεντεύξεων για την πρόσληψή τους («Αν τα παιδιά τους είναι ανήλικα, «κόβονται» προληπτικώς» αναφέρει ο Δ. Καραγεωργόπουλος). Επίσης ρωτώνται αν σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδί και πότε το σχεδιάζουν… Συχνά, όλα αυτά ζητούνται να δηλωθούν εγγράφως. «Οσες γυναίκες συμπλήρωσαν ότι σκοπεύουν να αποκτήσουν παιδί έλαβαν απορριπτική απάντηση», σύμφωνα με καταγγελίες στον Σύλλογο Ιδιωτικών Υπαλλήλων, η οποία έγινε αποδοχέας καταγγελιών και για γνωστή αλυσίδα σουπερμάρκετ επειδή απέρριψε από τις εξαγγελθείσες διευθυντικές θέσεις συλλήβδην όλες τις γυναίκες, παρότι διέθεταν τα ίδια προσόντα με τους συνυποψήφιους άνδρες. Στον Σύλλογο Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας δεν έχουν γίνει καταγγελίες. «Εχουμε όμως εικόνα των διακρίσεων» αναφέρει στο «Βήμα» η πρόεδρός του Ντίνα Γκογκάκη. «Στα μεγάλα, για παράδειγμα, malls Αθήνας και βορείων προαστίων οι προσλήψεις γίνονται υπέρ των νέων και εμφανίσιμων. Το κριτήριο είναι σταθερά ένα: ο φθηνός, νέος, γρήγορος, 4ωρος ημι-απασχολούμενος» λέει σχετικά.
Το εντυπωσιακό ωστόσο είναι, όπως δηλώνει ο Συνήγορος του Πολίτη Ανδρέας Ποττάκης, ότι «κατά την τελευταία δεκαετία», ο ρυθμός εμπλουτισμού του θεσμικού πλαισίου για την καταπολέμηση αθέμιτων διακρίσεων στους όρους και στις διαδικασίες προσλήψεων «παρέμεινε σταθερός, ενίοτε και επιταχυνόμενος».
Μαύρη λίστα
Σταθερά στην κορυφή τα ΑμεΑ
Η λίστα των διακρίσεων στην Ελλάδα καταρτίζεται αποκλειστικά από τις καταγγελίες. Επίσημα στοιχεία δεν υφίστανται. Στην κορυφή της συναντώνται σταθερά τα άτομα με αναπηρία. Ακολουθούν τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Τρίτος στον κατάλογο είναι ο έμφυλος ρατσισμός. Τέταρτος παράγοντας «αποβολής» ή πρόσληψης είναι η εμφάνιση. Ακολουθεί, πέμπτη στη σειρά, η ηλικία.
Στη Γερμανία, αντιστοίχως, κατά σειρά, είναι οι: εθνικότητα, αναπηρία, φύλο, ηλικία, θρησκεία, σεξουαλική ταυτότητα, και τέλος, κοσμοθεωρία. Το 2015 διενεργήθηκε η πρώτη έρευνα από την Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Καταπολέμησης των Διακρίσεων. Το 31,4% του πληθυσμού στη Γερμανία δήλωσε ότι έχει αντιμετωπίσει κάποια διάκριση, ενώ μόνο το 6,2% έκανε καταγγελία.
Στις ΗΠΑ, η παραδειγματική νομοθεσία της EEOC προβλέπει ακόμη και γραφείο για καταγγελίες εντός των εταιρειών-επιχειρήσεων. Σε συνομιλία μας, η δημοσιογράφος Λόρα Φλάντερς διαπίστωνε πάντως ότι «στις ΗΠΑ υπάρχει το club των αγοριών απ’ όπου δίνονται οι δουλειές. Οι γυναίκες ύστερα από μια ηλικία δεν προσλαμβάνονται. Κάτι ιδιαιτέρως χτυπητό στον χώρο της τηλεόρασης και της ψυχαγωγίας».
Προσλήψεις
Γκρίζα ζώνη και για τον νόμο
«Γκρίζα ζώνη» βαφτίζει τις διακρίσεις κατά τη διαδικασία των προσλήψεων, μιλώντας στο «Βήμα», ο εργατολόγος Παναγιώτης Σαπουντζάκης, παρότι ο γενικός διευθυντής Εργασιακών Σχέσεων του υπουργείου Εργασίας Κωνσταντίνος Αγραπιδάς υπογραμμίζει ότι η «οριζόντια προστασία» κατά των διακρίσεων, ακόμη και στο στάδιο της πρόσληψης, κατοχυρώνεται από το Εθνικό Δίκαιο (άρθρο 3 του Ν. 4443/2016), τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας και τις σχετικές εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη. «Υπάρχει ο νόμος 48.8 του 2021 για τη βία και παρενόχληση στην εργασία, αλλά δεν αγγίζει το στάδιο της πρόσληψης» επιμένει ο κ. Σαπουντζάκης, ενώ ο Δ. Καραγεωργόπουλος αναδεικνύει την «ύπουλη διάκριση ήδη από τις διατυπώσεις μιας προκήρυξης θέσης εργασίας, που δεν την “πιάνει” κανένας». «Λύση για την εξάλειψη αυτών των ζητημάτων, ελλείψει νόμου, θα ήταν ο ορισμός από το υπουργείο Εργασίας μιας επιτροπής από κοινωνικούς φορείς (ΣΕΒ, ΕΣΥΕΑ, ΓΣΕΕ κ.λπ.) που θα αποδεχόταν και θα επεξεργαζόταν τις καταγγελίες» συνοψίζει ο οικονομικός γραμματέας του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ Αλέξανδρος Φλέγγας.
