Μία πρόσφατη δημοσιογραφική έρευνα της «Le Monde» και του Radio France αποκάλυψε ένα σκάνδαλο στη βιομηχανία των εμφιαλωμένων νερών στη Γαλλία, καθώς έδειξε πως το ένα τρίτο των ετικετών παραβαίνει συστηματικά τους κανόνες που θέτει η Ευρωπαϊκή Οδηγία για τα φυσικά μεταλλικά νερά. Η Nestlé βρίσκεται ξανά στη δίνη σκανδάλου, καθώς φέρεται να χρησιμοποιούσε φίλτρα ενεργού άνθρακα και υπεριώδεις ακτίνες για την επεξεργασία του νερού που αντλούσε από τις πηγές, με αποτέλεσμα προϊόντα της, όπως το Perrier και το Vittel, να εμπίπτουν τελικά στην κατηγορία του επιτραπέζιου νερού, και όχι σε αυτήν του φυσικού μεταλλικού.
Οι παράνομες αυτές πρακτικές, που έχουν φέρει τον ελβετικό κολοσσό στο εδώλιο του κατηγορουμένου για παραπλάνηση καταναλωτών, ανάγκασαν τη γαλλική κυβέρνηση να διατάξει τη διενέργεια ευρείας κλίμακας ελέγχων στις εγκαταστάσεις εμφιάλωσης. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν ήταν αποκαλυπτικά. Τα εμφιαλωμένα νερά παραβαίνουν τους κοινοτικούς κανόνες σε ποσοστό άνω του 30% και οι παράτυπες πρακτικές δεν αφορούν αποκλειστικά τη Nestlé.
Εμφιαλωμένο νερό τριών ταχυτήτων
Το σκάνδαλο που ξέσπασε στη Γαλλία εγείρει υποψίες για το τι τακτικές μπορεί να ακολουθούν οι εταιρείες εμφιάλωσης σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, στη χώρα μας είναι σε ισχύ η ίδια οδηγία που καταπατήθηκε συστηματικά στη Γαλλία. Σύμφωνα με αυτήν, το εμφιαλωμένο νερό μπορεί να ανήκει σε τρεις κατηγορίες: Νερό πηγής, φυσικό μεταλλικό νερό και επιτραπέζιο νερό. Το πρώτο αφορά νερά που προέρχονται από υπόγειες πηγές νερού και εμφιαλώνονται επί τόπου. Η δεύτερη επιτρέπει μια ελάχιστη επεξεργασία σε εργοστάσιο, ενώ η τρίτη αφορά νερά που έχουν υποστεί μεγαλύτερη επεξεργασία, όμοια με αυτή του νερού της βρύσης. Η βασική διαφορά των νερών πηγής και των φυσικών μεταλλικών νερών από τα επιτραπέζια αφορά την ύπαρξη μικρής ποσότητας ορυκτών (αλάτων) στα πρώτα.
Δύο εισηγήσεις για πρόστιμα από ΕΦΕΤ
Αρμόδιος για τον έλεγχο των εμφιαλωμένων νερών είναι ο Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (ΕΦΕΤ), ο οποίος την τελευταία πενταετία (1/1/2019 ως σήμερα) έχει διενεργήσει 63 ελέγχους σε εγκαταστάσεις παραγωγής εμφιαλωμένων νερών και έχει εισηγηθεί την επιβολή διοικητικών προστίμων σε δύο περιπτώσεις, αμφότερες το 2023. Το μεγαλύτερο από αυτά (ύψους 16.000 ευρώ), το οποίο δεν έχει ακόμα επικυρωθεί, αφορά την αλλοίωση της γεύσης του νερού, η οποία είναι πιθανό να έχει προέλθει από επεξεργασία πιο εκτεταμένη από το επιτρεπόμενο. Το δεύτερο (ύψους 1.100 ευρώ) αφορούσε τις συνθήκες υγιεινής στην εγκατάσταση εμφιάλωσης. Ο ΕΦΕΤ, μάλιστα, έχει προγραμματίσει για την τρέχουσα διετία (2024-2025) 50 νέους ελέγχους σε εγκαταστάσεις παραγωγής εμφιαλωμένων νερών και 20 δειγματοληψίες για διενέργεια εργαστηριακών ελέγχων.
Τρία ερωτήματα για την Ελλάδα
Σύμφωνα με τον αναπληρωτή καθηγητή Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρόεδρο της Ενωσης Ελλήνων Χημικών (ΕΕΧ) Γιάννη Κατσογιάννη, γύρω από τα εμφιαλωμένα νερά προκύπτουν ερωτήματα, τόσο σχετικά με τις μεθόδους και τις συνθήκες της εμφιάλωσης, αλλά και στην αποθήκευσή τους. «Το σημαντικότερο πρόβλημα που προκύπτει από την κατανάλωση εμφιαλωμένου νερού αφορά τα μικροπλαστικά και τα νανοπλαστικά που ενδέχεται να περιέχονται στα πλαστικά μπουκάλια» αναφέρει στο «Βήμα». «Οταν αφήνουμε ένα μπουκάλι σε υψηλές θερμοκρασίες κάτω από τον ήλιο, το πλαστικό αποσυντίθεται και παράγονται μικροπλαστικά που καταλήγουν στο νερό» εξηγεί, τονίζοντας πως πρόκειται για ένα πολύ συχνό φαινόμενο που παρατηρείται καθημερινά. Ωστόσο, όπως σημειώνει ο ίδιος, δεν υπάρχει λόγος για πανικό, καθώς τέτοιες ποσότητες μικροπλαστικών δεν είναι ιδιαίτερα βλαβερές – «πιο πολύ κινδυνεύουμε από τα μικροπλαστικά που αναπνέουμε στην ατμόσφαιρα» αναφέρει χαρακτηριστικά.
Ενα δεύτερο ερώτημα που προκύπτει αφορά την τήρηση των συνθηκών υγιεινής κατά τη διαδικασία εμφιάλωσης. «Το νερό πρέπει να εμφιαλώνεται σε αποστειρωμένο περιβάλλον» τονίζει ο αναπληρωτής καθηγητής, ο οποίος σημειώνει πως είναι πάντα προτιμότερες οι γυάλινες συσκευασίες από τις πλαστικές – «δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως στα καλά εστιατόρια το νερό σερβίρεται από γυάλινο μπουκάλι». Οπως εκτιμά, τα επόμενα χρόνια θα στραφούμε σε άλλες μορφές συσκευασίας του εμφιαλωμένου νερού, καθώς αναμένεται να δοθούν περαιτέρω αντικίνητρα για τη χρήση πλαστικού.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης
Το τρίτο πεδίο προβληματισμού, που είναι πιθανό να μας απασχολήσει ιδιαίτερα στο μέλλον, αφορά τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στις πηγές. Η εθνική λίστα των πηγών φυσικού μεταλλικού νερού περιλαμβάνει 60 σημεία στα βουνά της χώρας, τις οποίες εκμεταλλεύονται 52 διαφορετικά εμπορικά σήματα. Αν και όλες τους είναι υπόγειες, και επομένως σχετικά προστατευμένες από τη ρύπανση του υδάτινου ορίζοντα, του εδάφους και του αέρα, αυτό δεν εγγυάται πως το νερό τους θα είναι ες αεί κατάλληλο προς πόση. «Η αυξανόμενη χρήση χημικών ουσιών που περιέχονται σε φυτοφάρμακα ή και καλλυντικά, ενδέχεται να καταλήξει στον υπόγειο υδάτινο ορίζοντα» περιγράφει στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας.
Αυτός μπορεί να είναι και ο λόγος για τον οποίο οι εταιρείες εμφιάλωσης στη Γαλλία έχουν προβεί στην κρυφή επεξεργασία του νερού τους, προκειμένου να διασφαλίσουν την ασφάλειά του. Ωστόσο, κατά τον Γιάννη Κατσογιάννη, το να μην ομολογείται αυτό στον βωμό του κέρδους που αποφέρει η ταμπέλα του «φυσικού μεταλλικού νερού» είναι σίγουρα μια κακή τακτική. Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι η τακτική αυτή είναι διαδεδομένη στη χώρα μας, οι αρμόδιες αρχές οφείλουν να επαγρυπνούν. Πάντως, μέσω lobbying, οι εταιρείες εμφιάλωσης ήδη ζητούν από την Ευρωπαϊκή Ενωση την αναθεώρηση της σχετικής οδηγίας με στόχο τη χαλάρωση των αυστηρών κανόνων.
«Πιο ασφαλές και από το εμφιαλωμένο»
«Το πόσιμο νερό (βρύσης) της Ελλάδας είναι εξαιρετικής ποιότητας» υπογραμμίζει ο πρόεδρος της ΕΕΧ και προσθέτει πως θα έπρεπε να το εμπιστευόμαστε, εξαιρώντας βεβαίως περιπτώσεις μόλυνσης, όπως στην περίπτωση της Θεσσαλίας το περασμένο φθινόπωρο, μετά το πέρασμα του «Daniel». «Με την τοποθέτηση ενός φίλτρου νήματος στο υδρόμετρο και ενός φίλτρου ενεργού άνθρακα στη βρύση έχουμε πιο ασφαλές νερό από το εμφιαλωμένο» καταλήγει ο Γιάννης Κατσογιάννης.
