Η δασκάλα διαβάζει μια ιστορία και οι μικροί μαθητές ακουμπούν ο καθένας τον διπλανό του στην πλάτη. Ενας προς έναν. Κάποιοι μαθητές χαμογελούν. Αλλοι παρακολουθούν την ιστορία στοχοπροσηλωμένοι. Συμμετέχουν όλοι στο εβδομαδιαίο μάθημα της ενσυναίσθησης. Το νηπιαγωγείο εδρεύει σε μεγάλη πόλη της Δανίας, όπου και το μάθημα είναι υποχρεωτικό από το 1993 σε όλα τα σχολεία της χώρας. Ισως δε αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους η Δανία φιγουράρει τα τελευταία χρόνια συνεχώς στις πρώτες θέσεις με τις πιο ευτυχισμένες χώρες στην Παγκόσµια Εκθεση Ευτυχίας του ΟΗΕ. Με τη γαλλική τηλεόραση να καλύπτει πρόσφατα το μάθημα στο δανέζικο νηπιαγωγείο, ο τίτλος εμφανίζεται ευδιάκριτος: «Μαθήματα ενσυναίσθησης: η προσέγγιση της Δανίας για να αντιμετωπίσει το bullying».

Στη Δανία η διδασκαλία της ενσυναίσθησης στα σχολεία της χώρας αποδείχθηκε σύντομα το τέλειο αντίδοτο στην ενδοσχολική βία: τα περιστατικά βίας και εκφοβισμού μειώθηκαν εντυπωσιακά μέσα σε 20 χρόνια, από το 1998 έως το 2018. Στις περισσότερες χώρες της υπόλοιπης υφηλίου (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας), η βία μεταξύ νέων σοκάρει σχεδόν καθημερινά. Και τα άγρια περιστατικά bullying γεμίζουν τις επιστημονικές, εκπαιδευτικές, κοινωνικές, αστυνομικές λίστες μπροστά σε ενηλίκους που δείχνουν ανίκανοι να τη διαχειριστούν.

Τα παραδείγματα σε Δανία και Ιαπωνία

Τι ακριβώς γίνεται στα σχολεία της σκανδιναβικής χώρας; Για μια ώρα την εβδομάδα οι δανοί μαθητές μεταξύ 6 και 16 ετών παρακολουθούν το υποχρεωτικό μάθημα της ενσυναίσθησης. Στη διάρκειά του, τα παιδιά ενθαρρύνονται να ασχοληθούν με το ευ ζην των άλλων, μαθαίνουν να ακούν τον διπλανό τους για να μπορούν να τον κατανοήσουν καλύτερα.

Οι μέθοδοι και τα μέσα που χρησιμοποιούνται είναι πολλά και εξαρτώνται τόσο από την ηλικία των μαθητών όσο και από τα θέματα που αντιμετωπίζουν. Σκοπός τους είναι από το να μάθει το παιδί να εκφράζει τα συναισθήματά του και να κατανοεί των άλλων μέχρι να ενταχθεί σε μια ομάδα και να δουλέψουν όλοι μαζί για να δημιουργηθεί ένα κλίμα αμοιβαίας υποστήριξης.

Ανάλογες πρακτικές ακολουθούνται και στην Ιαπωνία. Στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου η ενσυναίσθηση είναι μέρος του μαθήματος «Κουλτούρα και Κοινωνία», το οποίο έχει ως στόχο να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσμο γύρω τους. Το μάθημα για την ενσυναίσθηση στην Ιαπωνία περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες και ασκήσεις. Οι μαθητές μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των άλλων, να βλέπουν τα πράγματα από την οπτική γωνία των άλλων και να ανταποκρίνονται με συμπόνια και κατανόηση. Ενα παράδειγμα: μπορεί να παρακολουθήσουν ένα βίντεο ή να διαβάσουν μια ιστορία για ένα άτομο που βιώνει δύσκολα συναισθήματα. Στη συνέχεια, συζητούν πώς αισθανόταν το άτομο στην ιστορία και πώς αυτοί θα μπορούσαν να το βοηθήσουν. Επίσης, μπορεί να δουλέψουν σε ομάδες για να επιλύσουν κάποιο πρόβλημα. Ετσι μαθαίνουν να ακούν προσεκτικά τις απόψεις των άλλων, να κατανοούν και να μοιράζονται τα συναισθήματα των άλλων, να βλέπουν τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες και να συνεργάζονται για να βρουν μια λύση που θα ικανοποιήσει όλους. Μαθαίνουν δηλαδή την προτεραιότητα στη συνεργασία κι όχι στον ανταγωνισμό.

Η πρόταση για την Ελλάδα

Στο ελληνικό σχολείο έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες για την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης, αποσπασματικά όμως. Το 1992 θεσμοθετήθηκαν σεμινάρια για τη συναισθηματική νοημοσύνη για τους εκπαιδευτικούς και το 2011 καθιερώθηκε το μάθημα Σχολικής και Κοινωνικής ζωής. Σήμερα, στα εργαστήρια δεξιοτήτων προσφέρεται η ευκαιρία στους μαθητές να καλλιεργήσουν την ενσυναίσθηση. Ομως κάτι τέτοιο είναι περιστασιακό και προαιρετικό.

Οπως λέει χαρακτηριστικά η κυρία Ελένη Κωσταρά, φιλόλογος σε γυμνάσιο: «Εχουν βγει κάποια προγράμματα π.χ. για το πώς συγχωρούμε στα οποία συμμετέχουν όσοι καθηγητές και όσα παιδιά θέλουν. Είναι όμως σαν να μαθαίνεις σε 5 παιδιά να συγχωρούν και στα υπόλοιπα όχι. Το ότι είναι αποσπασματικό έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορεί να έχει σπουδαίο αποτέλεσμα» αναφέρει.

«Το ελληνικό σχολείο θα μπορούσε να ακολουθήσει το παράδειγμα άλλων χωρών για να βελτιώσει τις συνθήκες μάθησης ενισχύοντας τον ρόλο της ενσυναίσθησης» λέει στο «Βήμα» ο κ. Ανδρέας Μαρίνος, διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, με πλούσια εμπειρία διδασκαλίας σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια. Ο ίδιος προτείνει την άμεση ένταξη μαθήματος ενσυναίσθησης στα ελληνικά σχολεία και εξηγεί: «Λαμβάνοντας υπόψη τα πολλαπλά οφέλη της ενσυναίσθησης τόσο στον χώρο του σχολείου όσο και στο ευρύτερο κοινωνικό σύνολο, συνειδητοποιούμε πως το ελληνικό σχολείο μπορεί και πρέπει να προσανατολιστεί στη διδασκαλία της ενσυναίσθησης ως ξεχωριστού μαθήματος του αναλυτικού προγράμματος. Πρέπει να γίνεται σε συγκεκριμένο ωράριο. Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στις πρακτικές της ενσυναίσθησης θα εξασφαλίσει ένα ασφαλέστερο σχολικό περιβάλλον, στο οποίο οι ίδιοι οι καθηγητές θα βιώνουν μεγαλύτερη εργασιακή ικανοποίηση, ενώ οι μαθητές θα διαμορφώνουν υγιείς κοινωνικές σχέσεις και θα προοδεύουν, αποκτώντας εφόδια που θα τους χρησιμεύσουν σε όλη τους τη ζωή».

«Μαθαίνουμε μόνο να ανταγωνιζόμαστε»

Στη χώρα μας δεν μαθαίνουμε πώς να συναισθανόμαστε, να υπολογίζουμε ή να βοηθάμε τον διπλανό μας. Τουλάχιστον όχι στα σχολεία μας. Μαθαίνουμε κυρίως να ανταγωνιζόμαστε. Δυστυχώς, όπως είναι προσανατολισμένο το ελληνικό δημόσιο σχολείο καλλιεργεί την ατομικότητα και τον ανταγωνισμό – αυτές είναι και οι αξίες που συχνά θαυμάζουμε στην κοινωνία μας. Σε ένα τέτοιο εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει την αριστεία με κάθε τρόπο, τόσο στους μαθητές όσο και στους εκπαιδευτικούς, πώς μπορεί να μιλήσει κανείς για την ενσυναίσθηση, αναρωτιούνται εκπαιδευτικοί. «Εννοείται πως η ενσυναίσθηση είναι το απολύτως ζητούμενο» λέει η κυρία Ελένη Νικολακάρου, διευθύντρια Λυκείου της Αττικής. «Σαφώς και πρέπει το σχολείο να εγχωρείται από αυτό. Το να προκύπτει ξαφνικά η ανάγκη να μπουν δράσεις για την ενσυναίσθηση, αυτό σημαίνει ότι το σχολείο είναι στημένο και λειτουργεί με τέτοιον τρόπο ώστε να το έχει ανάγκη. Δεν θα έπρεπε, όμως, να συμβαίνει αυτό, θα έπρεπε από την ίδια τη διδασκαλία των μαθημάτων, από την ίδια τη συνεύρεση των καθηγητών με τους μαθητές επί του πεδίου, από την ίδια την οργάνωση του σχολείου να εκπορεύεται η ενσυναίσθηση και όχι να χρειάζεται ως συμπλήρωμα. Φυσικά και είναι καλύτερο από το να μην κάνουμε τίποτα, αλλά δεν είναι αυτό το ζητούμενο».