Τις επιπτώσεις της οικονομικής και της προσφυγικής κρίσης συναντά κανείς στα παιδικά πρόσωπα που «φιλοξενούνται» στα νοσοκομεία Παίδων της Αττικής. Τα κενά στις δομές πρόνοιας και η απουσία εναλλακτικών λύσεων έχουν μετατρέψει τα παιδιατρικά νοσοκομεία – με το «Αγία Σοφία» να σηκώνει το μεγαλύτερο φορτίο – ατύπως σε ιδρύματα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τις παραμελημένες παιδικές ψυχές αλλά και τους μικρούς ασθενείς.
Στις αρχές της περασμένης εβδομάδας στο «Αγία Σοφία» φιλοξενούνταν 39 παιδιά – λίγα 24ωρα πριν ο αντίστοιχος αριθμός σκαρφάλωνε στα 55 καταλαμβάνοντας δύο παιδιατρικές κλινικές. Το ίδιο διάστημα στο «Π. & Α. Κυριακού» είχαν βρει «στέγη» ακόμα 20 μωρά, παιδιά και έφηβοι. Στο Παίδων Πεντέλης φιλοξενούνταν μόνο ένα.
Αυξάνονται τα περιστατικά παραμέλησης
Το… κουβάρι του δράματος το οποίο αντιμετωπίζουν δεκάδες οικογένειες που έρχονται αντιμέτωπες με την ανέχεια ξεδιπλώνει ο κ. Γεράσιμος Κολαΐτης, καθηγητής Παιδοψυχιατρικής στην Παιδοψυχιατρική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, στο Νοσοκομείο Παίδων «Η Αγία Σοφία» και διευθυντής του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Ψυχική Υγεία και Ψυχιατρική Παιδιών & Εφήβων».
«Αν και στην πλειονότητά τους οι φτωχές οικογένειες δεν παραμελούν τα παιδιά τους, πληθαίνουν την τελευταία δεκαετία τα περιστατικά παραμέλησης ή /και εγκατάλειψης παιδιών σε νοσοκομεία και ιδρύματα λόγω αδυναμίας των γονέων τους να τα μεγαλώσουν όπως πρέπει. Την ίδια περίπου περίοδο αυξάνεται και ο αριθμός των παιδιών μεταναστών και προσφύγων που εγκαταλείπονται στη χώρα μας για μια καλύτερη τύχη» σημειώνει ο καθηγητής και συνεχίζει: «Ο ρόλος των γονέων σε συνθήκες οικονομικής στέρησης και ανέχειας ή /και πίεσης, π.χ. λόγω πολέμου, γίνεται πιο στρεσογόνος και δύσκολος, αφού μπορεί να γίνουν λιγότερο υποστηρικτικοί προς τα παιδιά τους, να μην τα εποπτεύουν αρκετά ή να γίνουν σκληροί, τιμωρητικοί απέναντί τους, με αποτέλεσμα τα παιδιά να αρχίζουν να εκδηλώνουν προβλήματα συμπεριφοράς και ενδεχομένως αντικοινωνικότητα σε μεγαλύτερη ηλικία».
Η ανάλυση του ειδικού δίνει απάντηση στον ολοένα αυξανόμενο αριθμό που καταγράφεται από το 2010 και έπειτα παιδιών που κατόπιν εισαγγελικής εντολής παραπέμπονται στο Παίδων «Η Αγία Σοφία» με αίτημα την αξιολόγηση (ιατρική και ψυχολογική) προτού βρεθεί θέση γι’ αυτά σε κάποιο ίδρυμα παιδικής προστασίας.
Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το 2011 φιλοξενήθηκαν 80 παιδιά, το 2013 ο αριθμός έφθασε τα 183, το 2016 από τα 125 ανήλικα που βρήκαν προσωρινή στέγη στο «Αγία Σοφία» το 49% ήταν πρόσφυγες, ενώ για εφέτος η χρονιά αναμένεται να κλείσει με περισσότερα από 221 παιδιά (37,5% πρόσφυγες).
Οι εικόνες που έχουν αντικρίσει τα παιδικά μάτια και οι σκληρές στιγμές που έχουν βιώσει οι τρυφερές ψυχές τους αποτελούν «μπουνιά στο στομάχι». Τα παιδιά αυτά (μέσης ηλικίας έξι ετών) προέρχονται συνήθως από πολυμελείς οικογένειες (2/3), χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, με οικογενειακά προβλήματα (3/4) και λιγότερο συχνά ψυχικό νόσημα ή χρήση ουσιών στους γονείς (1/5).
Η παραμέληση, η κακή διαβίωση, η συναισθηματική και η σωματική κακοποίηση, η επαιτεία και η εγκατάλειψη είναι κατ’ εξοχήν οι λόγοι της εισαγγελικής παρέμβασης. Και ενώ οι «τραυματισμένες» αυτές καρδιές χρειάζονται ένα υποστηρικτικό περιβάλλον, στην πράξη εγκαταλείπονται στα παιδιατρικά νοσοκομεία – από μερικές εβδομάδες έως και έξι μήνες! – έως ότου να βρεθεί λύση.
Υγιή παιδιά σε
νοσηρό περιβάλλον
Το οξύμωρο δε είναι ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα αυτά τα παιδιά είναι υγιή σωματικά (μόλις το 16% είχαν κάποιο πρόβλημα υγείας, για το οποίο ωστόσο δεν νοσηλεύονται) και δεν παρουσιάζουν γενικώς μείζονα προβλήματα ψυχικής υγείας. Παρ’ όλα αυτά η πολιτεία τούς παρέχει μία… κλίνη στα παιδιατρικά νοσοκομεία, τα οποία είναι προορισμένα να παρέχουν τριτοβάθμια περίθαλψη.
Οι παρενέργειες της «νοσηρής» αυτής κατάστασης είναι καταγεγραμμένες σε έρευνα [Γεωργουσοπούλου και συνεργάτες (2017), διπλωματική εργασία, Α’ Παιδιατρική Κλινική ΕΚΠΑ]. Ειδικότερα, το 40% παθαίνουν λοιμώξεις (ο κίνδυνος αυξάνεται ανάλογα με τη διάρκεια παραμονής) ή ατυχήματα και παρουσιάζουν προβλήματα συμπεριφοράς.
Ωστόσο, όπως σχολιάζει ο κ. Κολαΐτης, «κατ’ αρχάς αποτελεί κατάφωρη παραβίαση στοιχειωδών δικαιωμάτων του παιδιού από το σύνολο σχεδόν των εμπλεκομένων και έχει ποικίλες επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία».
Παράλληλα, ο πρόεδρος των εργαζομένων του Νοσοκομείου Παίδων «Η Αγία Σοφία» Δήμος Κωνσταντόπουλος μιλώντας στο «Βήμα» περιγράφει την αλυσίδα προβλημάτων που δημιουργεί η συνθήκη αυτή στη λειτουργία του νοσηλευτικού ιδρύματος και στην καθημερινότητα του προσωπικού. «Ξεκινάμε γενική εφημερία με 100% πληρότητα. Υπάρχουν περίοδοι όπου ο αριθμός των φιλοξενούμενων παιδιών είναι ισάριθμος με τις κλίνες δύο εκ των έξι παιδιατρικών κλινικών».
Μοιραία, οι μικροί ασθενείς που λαμβάνουν εισιτήριο για εισαγωγή στο νοσοκομείο νοσηλεύονται σε κλινικές που δεν έχουν σχέση με το νόσημά τους, με μοναδικό κριτήριο τη διαθεσιμότητα κλινών.
Ο ίδιος δε επιμένει ότι «οι εργαζόμενοι δεν είναι σε θέση να φυλάνε αυτά τα παιδιά. Τα καθήκοντά μας περιορίζονται στη νοσηλεία περιστατικών. Δεν είμαστε ανθρωποφύλακες».
Προτάσεις και εναλλακτικές λύσεις
Καθώς το «Αγία Σοφία» έρχεται να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του κενού της πρόνοιας, ο πρόεδρος των εργαζομένων ζητεί τον καταμερισμό των παιδιών που χρειάζονται φιλοξενία και σε άλλες παιδιατρικές κλινικές της Αττικής. «Το ζητούμενο δεν είναι να μετακυλίσουμε το βάρος, αλλά να ενωθούν περισσότερες φωνές ώστε να επικοινωνήσουν το πρόβλημα».
Παράλληλα, συχνά οι γονείς των μικρών ασθενών που νοσηλεύονται στο νοσοκομείο δυσφορούν με την κατάσταση αυτή, όπως και το νοσηλευτικό προσωπικό που καλείται να αντιμετωπίσει αντιδραστικές συμπεριφορές παιδιών που χωρίς να είναι άρρωστα βρίσκονται υπό περιορισμό.
Οι εργαζόμενοι περιγράφουν δύσκολες περιπτώσεις – παρορμητικές και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές (ακόμη και χρήση ουσιών) –, γεγονός που τους προβληματίζει τόσο για την ασφάλεια των παιδιών αυτών όσο και για τις νομικές επιπτώσεις στην περίπτωση σοβαρού ατυχήματος.
Υπό τις συνθήκες αυτές, η βοήθεια που προσφέρουν οι εθελοντές είναι σημαντική για το προσωπικό του νοσοκομείου και παρηγοριά για τις ταραγμένες αυτές ψυχές. «Εθελοντές έρχονται και τους κάνουν παρέα. Συνομιλούν μαζί τους, τα πηγαίνουν βόλτα στην παιδική χαρά. Η συνδρομή τους είναι ανεκτίμητη» προσθέτει ο κ. Κωνσταντόπουλος.
Σε κάθε περίπτωση, όπως σημειώνει ο καθηγητής Παιδοψυχιατρικής κ. Γεράσιμος Κολαΐτης, «η απομάκρυνση ενός παιδιού από την οικογένειά του να είναι η τελευταία επιλογή της πολιτείας. Πολύ περισσότερο η “φιλοξενία” του σε ίδρυμα. Η χώρα δεν πρέπει να ξαναγυρίσει στην εποχή των ιδρυμάτων και μάλιστα για τη στέγαση παιδιών που είναι υγιή αλλά έτυχε να μεγαλώνουν σε οικογένειες που βιώνουν ανέχεια».
Ο ίδιος προτείνει τη δημιουργία εναλλακτικών λύσεων όπως είναι οι θετές, ανάδοχες οικογένειες και η δημιουργία άλλων δομών φιλοξενίας παιδιών. Εξίσου σημαντικό είναι «να αναζητηθούν λύσεις υποστήριξης του γονικού ρόλου και γενικότερης φροντίδας των οικογενειών που είναι σε κατάσταση ανέχειας».
