Αλλο βλέπω, άλλο κοιτάζω

Μικρός, πήγαινα σε ένα γνωστό ιδιωτικό σχολείο, από τα καλύτερα της εποχής. Στο δημοτικό ήμουν με διαφορά ο καλύτερος μαθητής. Βοηθούσε και το σύστημα, πολύ προχωρημένο για την εποχή (μιλάμε για περίοδο χούντας). Από διαγωγή όμως τα πράγματα ήταν τραγικά. Χάρη μου ‘καναν που με κρατούσαν. Στο Γυμνάσιο τα πράγματα άλλαξαν. Η γνώση μπήκε σε πρόγραμμα. Δεν υπήρχε πια αυτοσχεδιασμός. Σημασία είχε πλέον το μάθημα της ημέρας, το διαγώνισμα πάνω στη συγκεκριμένη ύλη. Φυσικό επακόλουθο: να βαριέμαι. Αποτέλεσμα: οι επιδόσεις έπεφταν, οι βαθμοί χαμήλωναν. Ο εξέχων, ιδιοφυής, καπετάν φασαρίας της τάξης εξελισσόταν σταδιακά σε ένα μέτριο, πλην εκκεντρικό, απλό μέλος.

Ωστόσο υπήρχαν και οι φωτεινές εξαιρέσεις – κάποιοι πολύ καλοί καθηγητές. Οπως εκείνος ο φιλόλογος (και γνωστός κριτικός θεάτρου) που διηύθυνε την απογευματινή  κινηματογραφική ομάδα. Ημουν μέλος της. Oταν είδαμε την ταινία του Oρσον Γουέλς «Ο Πολίτης Κέιν» ο καθηγητής την ανέλυσε διεξοδικά και κέντησε στα μείζονα ζητήματα θέματα τέχνης, αισθητικής και περιεχομένου που έθετε το φιλμ. Ξαφνικά εστίασε σε μια απίστευτη λεπτομέρεια. Σε μια χρονολογία που υπήρχε στην άκρη ενός κάδρου. 1863. Ο καθηγητής μάς είπε πως η χρονολογία αυτή είχε σημασία γιατί ήταν εκείνη κατά την οποία ο Γουίλιαμ Τζέιμς εισήγαγε τη θεωρία του πραγματισμού, που θεωρούσε τη σκέψη ως ένα εργαλείο για πρόβλεψη, για λύση του προβλήματος και για δράση. Μια θεωρία που πρέσβευε ότι αληθές είναι μόνο ό,τι ωφελεί πραγματικά τη ζωή. Ο Γουίλιαμ Τζέιμς ήταν ο αδερφός του Χένρι Τζέιμς, ενός συγγραφέα που αγαπούσα και αγαπώ πολύ. Αυτό που έχει σημασία όμως είναι πως εκείνο που ιντρίγκαρε τον καθηγητή μου και κατ’ επέκταση εμένα ήταν μια απίστευτη λεπτομέρεια, κρυμμένη σε ένα κάδρο με πολλαπλάσιες πληροφορίες, που φαινομενικά δεν είχε καμία αξία, μέσα από την οποία ωστόσο αναδυόταν ένα ολοκληρωμένο σχόλιο για ολόκληρο το έργο τέχνης. Από εκείνη την περίοδο άρχισα να καταλαβαίνω τη διαφορά του «βλέπω» από το «κοιτάζω». Κι εδώ μιλάμε για εκπαίδευση ουσίας. Για εκπαίδευση που βασίζεται στη παρατήρηση, στη σύγκριση, στην καταβύθιση.