Ανεβαίνει στο σκαλοπάτι του απορριμματοφόρου κάθε βράδυ στις 9. Αυτό είναι το πόστο του για την εξάωρη βάρδια που θα ακολουθήσει. Ο Ματθαίος Πιτσικάλης μαζί με τους συναδέλφους του «καταπίνουν» χιλιόμετρα στο 1ο Δημοτικό Διαμέρισμα της Αθήνας προκειμένου να μαζέψουν τους οκτώ τόνους σκουπιδιών που χωράει το όχημα του δήμου.
«Είναι μια βαριά, βρώμικη, επικίνδυνη και άκρως ανθυγιεινή δουλειά. Και όσα λέω δεν έχουν καμία δόση υπερβολής…». Σε ηλικία 24 ετών, το «λαμπερό» έτος 2004, μπήκε στον τομέα της καθαριότητας του Δήμου Αθηναίων.
Τότε θυμάται να τελειώνει – όπως και άλλοι συνάδελφοί του – τη βάρδια του στο απορριμματοφόρο και να πιάνει τη σκούπα για να καθαρίσει τις πλατείες. «Η Αθήνα των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν η βιτρίνα και έπρεπε να είναι αψεγάδιαστη».
Στα 20 χρόνια στην υπηρεσία καθαριότητας, ο Ματθαίος έχει δουλέψει σε διάφορες βάρδιες, ακόμη και στη δύσκολη «μεσημεριανή» του κέντρου της πόλης. Σε αυτή που οι κάδοι γεμίζουν με γεωμετρική πρόοδο και ακόμη κι αν το απορριμματοφόρο περάσει για την αποκομιδή, από πίσω του θα υπάρχουν πολίτες και καταστηματάρχες που θα φωνάζουν πως άργησε το όχημα να περάσει.
«Εργάζομαι στο πιο πολυσύχναστο δημοτικό διαμέρισμα, εκεί όπου «χτυπάει» η καρδιά του τουρισμού, εκεί όπου υπάρχουν δρόμοι, όπως η Γερανίου και η Βερανζέρου, γεμάτοι τοξικοεξαρτημένους, περιοχές επικίνδυνες, όπου το να τρυπηθείς από μια σύριγγα δεν είναι καθόλου απίθανο» εξηγεί.
Ο 44χρονος εργαζόμενος της καθαριότητας, μάλιστα, θυμάται πως σε μια από τις χιλιάδες βάρδιες, την ώρα που σε έναν από αυτούς τους δρόμους μάζευε τα σκουπίδια, τρυπήθηκε από κάτι.
«Τα δευτερόλεπτα μου φάνηκαν αιώνας, είχα χάσει τη γη κάτω από τα πόδια μου μέχρι να διαπιστώσω τι ήταν αυτό από το οποίο τρυπήθηκα. Και ευτυχώς, ήταν τελικά μια σακούλα με τριαντάφυλλα και όχι σύριγγα. Εγώ, λοιπόν, ήμουν τυχερός. Αυτό δεν σημαίνει, όμως, πως δεν έχει συμβεί σε συνάδελφό μου».
Ξημερώματα γυρίζει σπίτι του ο Ματθαίος και οι πρώτες κινήσεις του είναι να βγάλει τα ρούχα της δουλειάς και να κάνει μπάνιο για να ξεπλύνει από πάνω του μια ολόκληρη ημέρα σκληρής δουλειάς. Για να καθαρίσει την πόλη…
Μια πόλη καθαρή ή βρώμικη; Τι είναι τελικά η Αθήνα;
Το θέμα της καθαριότητας είναι διαχρονικό, ανεξάρτητα με το ποιος βρίσκεται στο τιμόνι του δήμου. Αυτή την περίοδο, όμως, εν μέσω της τουριστικής σεζόν, η συζήτηση είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Η καθαριότητα είναι ο πρώτος τομέας που συγκεντρώνει – δικαίως ή αδίκως – τα περισσότερα παράπονα. Οι εικόνες, άλλωστε, με τους βρώμικους από σκουπίδια δρόμους ή με υπερχειλισμένους κάδους δεν είναι ασυνήθιστες.
Το ερώτημα
Το θέμα είναι «τι πόλη θέλουμε να έχουμε;», λέει ο πρόεδρος του Σωματείου Καθαριότητας Δήμου Αθηναίων ΕΕΔΑ Δημήτρης Αντώνος.
«Η Αθήνα είναι μια περιφέρεια με επτά δημοτικά διαμερίσματα. Σκουπίζουμε, πλένουμε και μαζεύουμε τα σκουπίδια καλύπτοντας χιλιάδες χιλιόμετρα καθημερινά. Είμαστε 2.500 εργαζόμενοι στον τομέα της καθαριότητας, εκ των οποίων οι 607 είναι συμβασιούχοι, που αυτό σημαίνει πως οι συνάδελφοι αυτοί απαγορεύεται να καλύψουν τις βάρδιες του Σαββατοκύριακου. Αρα γίνεται εύκολα κατανοητό πως με τα μέσα, τον εξοπλισμό και το προσωπικό που έχουμε προσπαθούμε να κάνουμε όσο το δυνατόν καλύτερα τη δουλειά».
Για αδιέξοδο έκανε λόγο και ο ίδιος ο δήμαρχος της Αθήνας Χάρης Δούκας, καθώς, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, από τη μια ο δήμος δεν μπορεί να προσλάβει προσωπικό, από την άλλη «δεν θέλουμε να μπει ο ιδιωτικός τομέας στην καθαριότητα. Είμαστε σε αδιέξοδο. Αν δεν πάρουμε έστω κάποια 8μηνα, δεν μπορούν οι άνθρωποι που είναι για 700.000 πολίτες να καθαρίζουν μια πόλη 7 εκατομμυρίων».
Σε αυτούς, μάλιστα, θα πρέπει να προστεθούν και οι «εργασιακοί» τουρίστες της Αθήνας, οι οποίοι κατοικούν σε άλλους δήμους της Αττικής και εργάζονται στον Δήμο Αθηναίων.
Ολο το 24ωρο 200 απορριμματοφόρα σαρώνουν τους δρόμους της Αθήνας μαζεύοντας 850 τόνους σκουπιδιών. Υπάρχουν, δε, σημεία της πόλης από τα οποία τα οχήματα περνούν 4 και 5 φορές, όπως είναι περιοχές του 1ου Δημοτικού Διαμερίσματος – Ομόνοια, Κουκάκι, πλατεία Συντάγματος, Κολωνάκι.
Ο προγραμματισμός, μάλιστα, των δρομολογίων εν μέσω της καλοκαιρινής περιόδου έχει αλλάξει, «στο μέτρο του δυνατού, με αύξηση των δρομολογίων για να καλυφθούν οι ανάγκες στις τουριστικές περιοχές» επισημαίνει η αντιδήμαρχος Καθαριότητας και Ανακύκλωσης Ρωξάνη Μπέη Καραμπότσου, υπογραμμίζοντας πως το μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη ικανού αριθμού προσωπικού για να στελεχωθεί ο τομέας.
Κάθε περιοχή στον δήμο έχει ιδιαιτερότητες τις οποίες καλούνται να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι της καθαριότητας. «Στην Ομόνοια, στη Μενάνδρου, στη Γερανίου τα πράγματα είναι επικίνδυνα εξαιτίας της εγκληματικότητας. Στην Κυψέλη και στα Πατήσια δυσκολευόμαστε με τα πολλά μπάζα που πετάνε, ενώ στο Γκάζι, όπου οι προμήθειες των καταστημάτων γίνονται μεταξύ 7 και 9 το βράδυ, το απορριμματοφόρο περνά στις 3 τα ξημερώματα για να μαζέψει τις κούτες που αφήνουν τα καταστήματα και μετά από 2-3 ώρες, όταν πια κλείνουν τα μαγαζιά, ξαναπερνά για να πάρει τα σκουπίδια» προσθέτει ο κ. Αντώνος.
Το πρόβλημα των Airbnb
Μεγάλη «πληγή» για την καθαριότητα της πρωτεύουσας είναι οι ανακαινίσεις και ανακατασκευές διαμερισμάτων και κατοικιών με σκοπό τη βραχυχρόνια μίσθωση (Airbnb). Η τακτική που ακολουθούν ορισμένοι είναι πλέον γνωστή: τα ογκώδη απορρίμματα από τις ανακαινίσεις, αντί να τα τοποθετούν σε ειδική σκάφη, την οποία είναι υποχρεωμένοι να νοικιάζουν, τα κατεβάζουν λίγα-λίγα στους κάδους του δήμου.
«Σε περιοχές όπως η Κυψέλη συναντάται πολύ συχνά το φαινόμενο. Είναι χαρακτηριστικό πως καθημερινά συλλέγονται από όλη την Αθήνα κατά μέσο όρο 1.000 ογκώδη, ενώ από την αρχή του έτους μέχρι σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 200.000 δρομολόγια μικρών απορριμματοφόρων μόνο για τα ογκώδη» ξεκαθαρίζει η αντιδήμαρχος.
Πέρα από όλες τις παθογένειες που μπορεί να… ταλαιπωρούν τον τομέα της καθαριότητας, η αλλαγή νοοτροπίας και των ίδιων των πολιτών, αλλά και η ενίσχυση της εποπτείας, είναι μεγάλο ζητούμενο. Σύμφωνα με τον υπεύθυνο του γραφείου κάδων και ανακύκλωσης του Δήμου Αθηναίων Δημήτρη Κάρλο, οι Αθηναίοι – απλοί πολίτες, ακόμη και δημόσιες υπηρεσίες – δεν θέλουν τον κάδο έξω από το σπίτι ή τη δουλειά τους, «την ίδια στιγμή, όμως, δεν θέλουν να περπατούν πολύ για να πετάξουν τα σκουπίδια».
Αλλά ακόμη και η αντικοινωνική – σε ό,τι αφορά τα απορρίμματα – συμπεριφορά στον δρόμο, η απαράδεκτη κίνηση του να πετιούνται οι σακούλες από τα μπαλκόνια καθώς και η λανθασμένη τοποθέτηση των σκουπιδιών στους κάδους είναι ένα πεδίο στο οποίο το επόμενο διάστημα ο δήμος θα δώσει ιδιαίτερη βαρύτητα μέσω της εποπτείας και της επιβολής προστίμων.
Συνεννόηση, κινητά και «ο ρυπαίνων πληρώνει»
Για τη νέα δημοτική αρχή της Θεσσαλονίκης το μεγάλο στοίχημα ήταν εξαρχής η μάχη της καθαριότητας. Με επίκεντρο τη διασφάλιση της τακτικής αποκομιδής των κάδων και την αύξηση της συχνότητας συλλογής των ογκωδών απορριμμάτων, αλλά ταυτόχρονα με έναν νέο κανονισμό καθαριότητας, ο οποίος θα προβλέπει και πρόστιμα – κατά περιπτώσεις τσουχτερά –, ο δήμος αποφάσισε να δώσει έμφαση στην επιχείρηση «Καθαρή πόλη».
Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης Γιώργος Δημαρέλος, η πόλη αντιμετωπίζει μεγάλο πρόβλημα με τα Airbnb αλλά και τη φοιτητική κατοικία, ιδίως αυτή την περίοδο, όπου υπάρχει κινητικότητα εν όψει της νέας ακαδημαϊκής χρονιάς.
«Ντουλάπες, ράφια, πόρτες, κουφώματα, όλα τα κατεβάζουν στους κάδους του δήμου αντί να μπαίνουν σε ειδικές σκάφες. Είναι η μεγαλύτερη “ευκολία”. Αυτό που έχουμε καταφέρει είναι να χρησιμοποιήσουμε προσωρινούς ενδιάμεσους χώρους εναπόθεσης προκειμένου να μεγαλώνει η συχνότητα των δρομολογίων και να υπάρχει μεγαλύτερη αποδοτικότητα» λέει στο «Βήμα».
Το ραντεβού του Σεπτεμβρίου
Από τον Σεπτέμβριο, όπως προαναγγέλλει ο κ. Δημαρέλος, θα ξεκινήσει μια μεγάλη συζήτηση με όλους τους φορείς, από το Τεχνικό Επιμελητήριο μέχρι την Πολεοδομία και την Περιφέρεια, με στόχο να διασφαλιστεί πως δεν θα υπάρχει εργολάβος που θα κάνει μικρής κλίμακας εργασίες και δεν θα έχει προμηθευτεί σκάφη.
Στα θετικά του νέου σχεδιασμού είναι η καλή παρακολούθηση του τι συμβαίνει στο πεδίο της καθαριότητας ανά πάσα στιγμή μέσα από τη δυνατότητα που δίνουν οι νέες τεχνολογίες και τα κινητά, καθώς και η δημιουργία ενός call center για την άμεση επικοινωνία των δημοτών με όλες τις υπηρεσίες του δήμου και συγκεκριμένα με την αντιδημαρχία Καθαριότητας.
«Προσπαθούμε να βελτιώνουμε τον τρόπο που γίνεται η καθαριότητα και να υπάρχει σταθερότητα στο προσωπικό. Στόχος είναι να μένουν σταθερές ομάδες εργασίας, προκειμένου να υπάρχει καλύτερη συνεννόηση και συνεργασία».
Στο μεταξύ, ο νέος κανονισμός καθαριότητας προβλέπει τα πρόστιμα που θα επιβάλλονται στους δημότες και στους επιχειρηματίες. Οπως τονίζει ο κ. Δημαρέλος, εδώ και μερικές ημέρες κλιμάκιο της Δημοτικής Αστυνομίας συνεργάζεται με εργαζομένους της καθαριότητας προκειμένου να εντοπίζουν παραβάσεις και να επιβάλλουν πρόστιμα.
Αξίζει να σημειωθεί πως τα πρόστιμα κυμαίνονται από 30 έως και 8.000 ευρώ. Το δε μικρότερο πρόστιμο αφορά την απόρριψη από πεζούς σε δρόμους, πεζοδρόμια και λοιπούς κοινόχρηστους χώρους οποιουδήποτε αντικειμένου, ενώ το υψηλότερο αφορά ολική καταστροφή/βανδαλισμό μνημείων, αγαλμάτων, αρχαιολογικών χώρων, δημόσιων κτιρίων, ιερών ναών και λοιπών δημόσιων και δημοτικών χώρων. Μάλιστα, το τελευταίο διάστημα βρίσκεται σε εξέλιξη μια συντονισμένη δράση καθαρισμού των γκραφίτι σε πέντε δημοτικά διαμερίσματα της Θεσσαλονίκης.
Αυξάνονται τα θανατηφόρα ατυχήματα
Μακραίνει η «μαύρη» λίστα των εργατικών ατυχημάτων στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, καθώς μέσα σε μόλις έναν μήνα τρεις υπάλληλοι σε δήμους της χώρας έχασαν τη ζωή τους εν ώρα εργασίας. Τα στοιχεία, δε, για την τελευταία δεκαετία είναι σοκαριστικά: Τουλάχιστον 70 θανατηφόρα ατυχήματα και 140 πολύ σοβαρά έχουν καταγραφεί σε αυτό το χρονικό διάστημα, με κάποιους από τους εργαζομένους να είναι βαριά τραυματισμένοι, να έχουν υποστεί ακρωτηριασμούς, ενώ άλλοι να έχουν καθηλωθεί σε αναπηρικό αμαξίδιο.
Μόλις την περασμένη Τρίτη, υπάλληλος του Δήμου Λαμίας, πατέρας τεσσάρων παιδιών, έχασε τη ζωή του την ώρα που έσκαβε τάφο για κηδεία πολίτη.
Μερικά εικοσιτετράωρα νωρίτερα, ακόμη ένα θύμα, εργαζόμενος στην καθαριότητα του Δήμου Κασσάνδρας, έμπαινε στην ίδια μακάβρια λίστα. Ο άτυχος υπάλληλος μαζί με δύο συναδέλφους του κατευθύνονταν ξημερώματα προς τον κάδο, με σκοπό να τον πάρουν και να τον αδειάσουν στο απορριμματοφόρο που ήταν σταθμευμένο. Το αμάξι, όμως, που οδηγούσε ένας 26χρονος παρέσυρε τον 48χρονο και προσέκρουσε στο απορριμματοφόρο, με αποτέλεσμα τον θανάσιμο τραυματισμό του εργαζομένου.
«Μέχρι πότε θα θρηνούμε θύματα;» αναρωτιέται ο γραμματέας Οργανωτικού της Εκτελεστικής Επιτροπής ΠΟΕ-ΟΤΑ Χρήστος Ευθυμίου, ο οποίος προσθέτει πως πολύ συχνά στα ατυχήματα που γίνονται στους δρόμους των πόλεων τα θύματα είναι εργαζόμενοι στον τομέα της καθαριότητας. «Δυστυχώς αυτά δεν καταγράφονται, δεν δίνεται – αν θέλετε – η δέουσα προσοχή. Οι αριθμοί, ωστόσο, είναι αμείλικτοι».
Η υποστελέχωση
Τι φταίει, όμως, και έχουμε ραγδαία αύξηση του αριθμού των ατυχημάτων; Η υποστελέχωση είναι μια από τις βασικές αιτίες καθώς με «μπαλώματα» γίνεται προσπάθεια να λειτουργήσουν οι δημοτικές υπηρεσίες, «για την ακρίβεια να υπολειτουργήσουν» απαντά ακαριαία ο κ. Ευθυμίου.
Οπως εξηγεί, το προσωπικό στον τομέα της καθαριότητας δεν ανανεώνεται, είναι γερασμένο, αφού μόνιμες προσλήψεις δεν γίνονται και οι μόνοι «νέοι εργαζόμενοι» που εντάσσονται στο δυναμικό του κλάδου είναι οι συμβασιούχοι 55 ετών και άνω από τα προγράμματα του ΟΑΕΔ, με συμβάσεις διάρκειας οκτώ μηνών και δύο ετών.
«Αντί να έχουμε, λοιπόν, νέο προσωπικό στον τομέα της καθαριότητας, έχουμε το αντίθετο. Υπάρχει υπερεντατικοποίηση της εργασίας, με τους ανθρώπους στις υπηρεσίες να κάνουν διπλοβάρδιες ελλείψει προσωπικού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ανεβαίνουν στα απορριμματοφόρα εργαζόμενοι οι οποίοι έχουν προσληφθεί μέσω των προγραμμάτων για κοινωφελή εργασία, οι οποίοι είναι, όμως, ακατάλληλοι καθώς δεν έχουν περάσει την απαραίτητη εκπαίδευση. Μιλάμε για ανθρώπους ακόμη και 65 και 70 ετών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ασφάλειά τους».
Μόλις πριν από λίγες μέρες, στη νυχτερινή βάρδια της υπηρεσίας καθαριότητας του Δήμου Θεσσαλονίκης, μια εργαζόμενη έπεσε από το σκαλοπάτι του απορριμματοφόρου, χτύπησε στο κεφάλι και μεταφέρθηκε στο Νοσοκομείο Παπαγεωργίου όπου έκανε ράμματα. Λεπτομέρεια που επιβεβαιώνει τις ανησυχίες για την αύξηση των ατυχημάτων; Για την εργαζόμενη ήταν η πρώτη μέρα στη δουλειά και είχε προσληφθεί με το πρόγραμμα απασχόλησης 55-67 χρόνων της ΔΥΠΑ.
Σύμφωνα με μέλη συνδικαλιστικών παρατάξεων, το 2023 υπήρξαν 60 εργατικά ατυχήματα στον συγκεκριμένο δήμο, εκ των οποίων τα 45 συνέβησαν στην υπηρεσία καθαριότητας, ενώ το πρώτο τρίμηνο του 2024 καταγράφηκαν 20 ατυχήματα.
Από την άλλη, η εικόνα εργαζομένων στην καθαριότητα οι οποίοι δεν φορούν τα απαραίτητα ατομικά μέσα προστασίας δεν είναι σπάνια, καθώς υπάρχουν ακόμη δήμοι στη χώρα που δεν λαμβάνουν μέριμνα για την ασφάλεια των εργαζομένων τους στη δουλειά. Αρκετοί δήμοι «κρύβονται» πίσω από τις καθυστερήσεις των διαγωνισμών, ενώ άλλοι δεν προλαβαίνουν να διαθέσουν τα ατομικά αυτά μέσα ούτε στους συμβασιούχους, καθώς η προμήθεια του απαραίτητου εξοπλισμού πολύ συχνά πέφτει… θύμα της γραφειοκρατίας.
«Τα μέσα ατομικής προστασίας δεν είναι απλά ένα γιλέκο ή ένα κράνος. Είναι θέμα κουλτούρας και για τους ίδιους τους εργαζομένους, οι οποίοι θα πρέπει να εκπαιδευτούν για να τα χρησιμοποιούν καθημερινά» υπογραμμίζει ο πρόεδρος του Σωματείου Καθαριότητας Δήμου Αθηναίων ΕΕΔΑ Δημήτρης Αντώνος.
Εργασία σε συνθήκες καύσωνα και ψύχους, έξτρα βάρδιες στις τουριστικές περιοχές, προκειμένου να γίνεται η αποκομιδή του μεγάλου όγκου απορριμμάτων: Είναι παράγοντες που οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια σε ατυχήματα, συχνά με τραγική κατάληξη. Ακριβώς πριν από έναν χρόνο 49χρονος εργαζόμενος του Δήμου Καλλιθέας υπέστη θερμοπληξία και πέθανε την ώρα που άνοιγε παιδική χαρά στην περιοχή.
Το τελευταίο διάστημα, μάλιστα, πληθαίνουν και τα ατυχήματα εργαζομένων στην καθαριότητα όταν κατά τη διάρκεια της αποκομιδής των απορριμμάτων πέφτουν πάνω τους καυστικά και χημικά υγρά τα οποία κάποιοι πετούν στους κάδους, ενώ πριν από περίπου δύο μήνες από θαύμα γλίτωσε εργαζόμενη στην καθαριότητα όταν στη χωματερή στο Σχιστό φιάλη υγραερίου που είχε πεταχτεί στα σκουπίδια εξερράγη, με τα θραύσματα να βρίσκουν την εργαζόμενη που στεκόταν 80 μέτρα μακριά.
«Οπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, εάν οι εργαζόμενοι αυτοί δεν φορούσαν ατομικά προστασίας, οι τραυματισμοί θα ήταν πολύ σοβαροί. Εάν, λοιπόν, δεν είναι η υγιεινή και η ασφάλεια προτεραιότητα, τι είναι;» αναρωτιέται ο κ. Ευθυμίου.
