Σχεδόν είκοσι χρόνια έρευνας και ο πρόωρος, άδικος θάνατος ενός εννιάχρονου κοριτσιού, της Αννα Ολίβια Χίλι (Anna Olivia Healy, 1996-2005) από νευροβλάστωμα, έναν σπάνιο καρκίνο του συμπαθητικού νευρικού συστήματος που πλήττει περί τα 600 παιδιά ετησίως στις ΗΠΑ, οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας στοχευμένης χημειοθεραπείας σε μορφή χαπιού η οποία τις τελευταίες ημέρες φιγουράρει σε όλους τους τίτλους των ΜΜΕ ανά τον κόσμο. Πρόκειται για το πειραματικό φάρμακο ΑΟΗ1996 (έλαβε αυτή την ονομασία στη μνήμη του μικρού κοριτσιού) το οποίο, όπως έδειξαν αποτελέσματα προκλινικών μελετών που δημοσιεύθηκαν online την 1η Αυγούστου στο επιστημονικό περιοδικό «Cell Chemical Biology», «εξολοθρεύει» πλήθος συμπαγών όγκων – συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου που κόστισε τη ζωή της Αννα.

Το υποσχόμενο αυτό χημειοθεραπευτικό φάρμακο το οποίο στοχεύει αποκλειστικά τα καρκινικά κύτταρα αφήνοντας ανέπαφα τα υγιή (γεγονός καινοτόμο για χημειοθεραπεία, καθώς οι χημειοθεραπευτικοί παράγοντες έχουν το μεγάλο μειονέκτημα ότι καταστρέφουν μαζί με τους καρκινικούς ιστούς και πολλούς υγιείς) έχει μάλιστα μπει σε κλινική δοκιμή φάσης Ι σε ανθρώπους με τα πρώτα δείγματα να είναι ενθαρρυντικά.

Φωτ.: Unsplash/ Annie Spratt

Για την Αννα

«Μητέρα» του χαπιού είναι η δρ Λίντα Μάλκας, καθηγήτρια Μοριακής Ογκολογίας στο Τμήμα Μοριακής Διαγνωστικής και Πειραματικών Θεραπειών του Νοσοκομείου και Ερευνητικού Κέντρου City of Hope στο Λος Αντζελες. Το Βήμα-Science είχε online επικοινωνία με το City of Hope και τη δρα Μάλκας η οποία περιέγραψε πώς η εννιάχρονη Αννα, η οποία ήταν ασθενής της όταν εργαζόταν στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Ιντιάνα προτού το 2012 μεταπηδήσει στο City of Hope, έγινε η κινητήριος δύναμή της για την ανάπτυξη της θεραπείας. «Δεν είχαμε τον χρόνο να βοηθήσουμε την Αννα, αλλά σκέφτηκα ότι μπορούμε να βοηθήσουμε άλλους σαν και εκείνη. Λέω πάντα ότι όταν κάποιος με κοιτά, υπάρχει ένα μικρό εννιάχρονο κορίτσι που κάθεται στον δεξιό ώμο μου. Αυτή είναι η βάση μου».

Με αυτή την τόσο «συμπαγή» βάση έμπνευσης και δράσης η δρ Μάλκας με τους συνεργάτες της επιδόθηκαν στο κυνήγι καταπολέμησης επίμονων συμπαγών όγκων: επικεντρώθηκαν σε μια πρωτεΐνη η οποία επί μακρόν εθεωρείτο «ακατάλληλη» για στόχευση σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου, καθώς εκφράζεται και στα υγιή κύτταρα και έδειξαν ότι μπορεί να προσφέρει άκρως στοχευμένη χημειοθεραπεία.

Πρόκειται για την πρωτεΐνη PCNA (proliferating cell nuclear antigen, πυρηνικό αντιγόνο πολλαπλασιαζομένων κυττάρων) η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την αντιγραφή του DNA και την επιδιόρθωση των βλαβών των κυττάρων – η μεταλλαγμένη μορφή της όμως «θρέφει» αποκλειστικά τους καρκινικούς όγκους. Οπως εξήγησε η δρ Μάλκας, που ήταν και η κύρια συγγραφέας της νέας μελέτης στο «Cell Chemical Biology», «η PCNA είναι σαν ένας μεγάλος σταθμός αεροδρομίου που έχει πολλές πύλες. Στοιχεία δείχνουν ότι η PCNA μεταλλάσσεται με μοναδικό τρόπο στα καρκινικά κύτταρα και αυτό το γεγονός μάς επέτρεψε να σχεδιάσουμε ένα φάρμακο το οποίο στοχεύει μόνο τη μεταλλαγμένη μορφή της στα καρκινικά κύτταρα. Το χάπι που αναπτύξαμε είναι σαν μια χιονοθύελλα που οδηγεί σε ακύρωση μόνο των πτήσεων στις οποίες μεταφέρονται καρκινικά κύτταρα και αφήνει να μετακινηθούν απρόσκοπτα τα υγιή κύτταρα». Η καθηγήτρια συμπλήρωσε ότι «τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά. Το φάρμακο που αναπτύξαμε, το ΑΟΗ1996, καταστέλλει την ανάπτυξη των όγκων ως μονοθεραπεία ή ως συνδυαστική θεραπεία σε κυτταρικές σειρές αλλά και σε μοντέλα ζώων χωρίς να εμφανίζεται τοξικότητα».

Για πλήθος όγκων

Οπως συγκεκριμένα έδειξαν οι προκλινικές έρευνες, το φάρμακο ήταν αποτελεσματικό στη θεραπεία πλήθους συμπαγών όγκων και συγκεκριμένα του μαστού, του προστάτη, του εγκεφάλου, των ωοθηκών, του τραχήλου της μήτρας, του δέρματος και του πνεύμονος.

Οι ερευνητές δοκίμασαν αυτό το μικρό μόριο-αναστολέα της ΡCNA σε περισσότερες από 70 σειρές καρκινικών κυττάρων καθώς και σε σειρές υγιών κυττάρων που αποτελούσαν τις σειρές ελέγχου για σύγκριση. Οπως είδαν, το ΑΟΗ1996 εξολόθρευε επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα παρεμβαίνοντας στον φυσιολογικό κύκλο αναπαραγωγής τους και οδηγώντας τα σε προγραμματισμένο κυτταρικό θάνατο (απόπτωση). Την ίδια στιγμή όμως δεν παρενέβαινε στον κύκλο αναπαραγωγής των υγιών κυττάρων.

Ηταν μάλιστα ενδιαφέρον το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα πειράματα, το πειραματικό χάπι καθιστούσε τα καρκινικά κύτταρα ευάλωτα και σε χημικούς παράγοντες που προκαλούν βλάβες στο DNA ή στα χρωμοσώματα – όπως το χημειοθεραπευτικό φάρμακο σισπλατίνη -, γεγονός που μαρτυρεί ότι θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύτιμο για χρήση σε συνδυαστικές θεραπείες μειώνοντας την τοξικότητα άλλων χημειοθεραπειών αλλά και ως βάση για νέες χημειοθεραπείες.

Το επόμενο βήμα για την ερευνητική ομάδα είναι η ακόμη μεγαλύτερη κατανόηση του μηχανισμού δράσης του φαρμάκου με στόχο η κλινική δοκιμή που βρίσκεται σε εξέλιξη να έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα ώστε κάποια ημέρα αυτή η στοχευμένη χημειοθεραπεία να μπει στη «φαρέτρα» των γιατρών και να βοηθήσει πλήθος ασθενών ανά τον κόσμο.

Νέα θεώρηση

Κατά τη δρα Μάλκας, όλη αυτή η προσπάθεια δείχνει τη νέα θεώρηση των πραγμάτων σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του καρκίνου. «Τον περασμένο αιώνα σκεφτόμασταν τον καρκίνο ως μια ενιαία νόσο και επικεντρωνόμασταν στο να βρούμε τη «μαγική θεραπεία» που θα τον εξαφάνιζε. Ημασταν τόσο αφελείς. Σήμερα σκεφτόμαστε τους καρκίνους που είναι πολλοί με τρόπο που δεν τους είχαμε σκεφτεί ποτέ στο παρελθόν». Και αυτός ο καινούργιος τρόπος σκέψης δείχνει το μέλλον της αντικαρκινικής έρευνας. Γιατί μπορεί η εννιάχρονη Αννα να μην πρόλαβε, αλλά στόχος είναι να προλάβουν εκατομμύρια άλλοι ασθενείς.

Τι δείχνει η κλινική δοκιμή σε ανθρώπους

Τον Οκτώβριο του 2022 το City of Hope ανακοίνωσε ότι ο πρώτος ασθενής που έλαβε το ΑΟΗ1996 στο πλαίσιο κλινικής δοκιμής φάσης Ι είχε καλή εξέλιξη. Σε αυτή την πρώτη φάση κλινικών δοκιμών εξετάζεται αρχικώς η ασφάλεια των φαρμάκων (μαζί με αυτή προκύπτουν βέβαια και δεδομένα αποτελεσματικότητας από τη λήψη του) σε μικρή κλίμακα – αν το εκάστοτε πειραματικό φάρμακο αποδειχθεί ασφαλές η κλινική δοκιμή περνά στην επόμενη φάση της με συμμετοχή πολύ περισσότερων ασθενών. Η κλινική δοκιμή φάσης Ι του ΑΟΗ1996 που αναμένεται συνολικά να διαρκέσει μία διετία (οι ερευνητές συνεχίζουν να «συλλέγουν» εθελοντές) αφορά ασθενείς με ανθεκτικούς συμπαγείς όγκους που έχουν εξαντλήσει τις άλλες θεραπευτικές επιλογές τους. Oι ασθενείς λαμβάνουν το φάρμακο σε μορφή χαπιού δύο φορές ημερησίως.

100 και πλέον έτη προσφέρει τις υπηρεσίες του στους ασθενείς το City of Hope, το οποίο είχε αρχικώς ιδρυθεί για την αντιμετώπιση της φυματίωσης αλλά στην πορεία προσέφερε πολλά στην ιατρική έρευνα: εκεί αναπτύχθηκε η τεχνολογία για τη δημιουργία της συνθετικής ανθρώπινης ινσουλίνης καθώς και μονοκλωνικών αντισωμάτων που χρησιμοποιούνται ευρέως ενάντια στον καρκίνο όπως η τραστουζουμάμπη, η ριτουξιμάμπη και η σετουξιμάμπη.