Το 1928 υπήρξε μια δύσκολη χρονιά για την Ελλάδα, τουλάχιστον από απόψεως δημόσιας υγείας. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες καταγράφηκε η μεγαλύτερη ίσως επιδημία δάγκειου πυρετού στη χώρα με χιλιάδες κρούσματα, τα περισσότερα εκ των οποίων στην πρωτεύουσα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Αθήνα ο ημερήσιος αριθμός των θανάτων άγγιξε τους 40, ενώ μεταξύ των διάσημων θυμάτων της νόσου ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος αλλά και ο (νεαρός και άσημος ακόμη τότε) Μ. Καραγάτσης.

Τα πράγματα ήταν όντως πολύ δύσκολα και έγιναν δυσκολότερα τόσο από την αρχική δυσκολία διάγνωσης όσο και την παραπληροφόρηση σχετικά με την αντιμετώπισή της (δεν υπήρχαν ούτως ή άλλως ενδεδειγμένες θεραπείες). Ευτυχώς η νόσος αυτοπεριορίστηκε με την έλευση του φθινοπώρου καθώς εξέλιπαν οι φορείς της, τα κουνούπια.

Ανησυχητικές τάσεις δείχνουν τα στοιχεία

Αυτή η νόσος των τροπικών φαίνεται να επανακάμπτει ενώ παράλληλα διευρύνει τη γεωγραφική κατανομή της. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), μέσα στο 2023 (και συγκεκριμένα από την αρχή του έτους και μέχρι τις 2 Οκτωβρίου) έχουν καταγραφεί 4,2 εκατομμύρια κρούσματα δάγκειου πυρετού παγκοσμίως. Συγκριτικά, ο αριθμός των κρουσμάτων το 2000 ήταν μόλις μισό εκατομμύριο.

Δεν είναι ωστόσο μόνο η αύξηση των κρουσμάτων αλλά και η διεύρυνση της κατανομής τους που προβληματίζει τις αρμόδιες αρχές. Τόσο στη Λατινική όσο και στη Βόρεια Αμερική η νόσος εμφανίζει εξάπλωση σε περιοχές που δεν υπήρχε στο παρελθόν, ενώ το ίδιο συμβαίνει και στη Νότια Ευρώπη.

Ιδιαιτέρως φαίνεται να πλήττεται εφέτος η Ιταλία, η οποία φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό κουνουπιών του είδους Aedes albopictus (κουνούπι τίγρης), το οποίο είναι ο φορέας του δάγκειου ιού. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των αρμόδιων ιταλικών αρχών μια έξαρση του ιού παρατηρήθηκε στις περιοχές της Λομβαρδίας και του Λάτσιο, κατά τη διάρκεια της οποίας 28 κρούσματα σημειώθηκαν στη Ρώμη.

Εισαγόμενα αλλά και εγχώρια κρούσματα

Αν και στην πλειονότητά τους τα κρούσματα που σημειώνονται επί ευρωπαϊκού εδάφους είναι εισαγόμενα, προκύπτουν δηλαδή μετά από ταξίδια πολιτών σε περιοχές όπου ενδημεί η νόσος, η εξάπλωση των κουνουπιών η οποία έχει σαν αποτέλεσμα τοπικές εξάρσεις όπως στην Ιταλία ανησυχεί το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου Λοιμώξεων (ECDC), το οποίο έχει επιστήσει την προσοχή των επαγγελματιών υγείας στην αναγνώριση και καταγραφή των κρουσμάτων. Αξίζει εδώ να διευκρινισθεί ότι ακόμη και η ύπαρξη μη εισαγόμενων κρουσμάτων δεν σημαίνει ότι ο δάγκειος ιός ενδημεί ήδη στην Ευρώπη. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει τα κουνούπια που τον φέρουν να γεννήσουν αβγά, τα οποία όταν εκκολαφθούν θα φέρουν επίσης τον ιό. Κάτι τέτοιο δεν έχει ακόμη παρατηρηθεί αλλά, σύμφωνα με τους ειδήμονες, πιθανότατα είναι θέμα χρόνου να συμβεί.

Για τον λόγο αυτόν και με δεδομένη την ανυπαρξία ειδικής αγωγής για τη νόσο (η οποία μπορεί να είναι από ασυμπτωματική και ελαφριά μέχρι βαριά και θανατηφόρος) έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι δύο διαφορετικά εμβόλια έλαβαν έγκριση ενώ ένα τρίτο καθώς και ένα αντι-ιικό φάρμακο βρίσκονται αυτή τη στιγμή σε φάση κλινικών δοκιμών.

Εμβόλια υπό προϋποθέσεις

Κανένα πάντως από τα δύο εμβόλια δεν φαίνεται να είναι η οριστική λύση στο πρόβλημα του δάγκειου ιού, ο οποίος έχει τέσσερις διαφορετικούς υπότυπους, τους DENV-1, DENV-2, DENV-3 και DENV-4. Το πρώτο εμβόλιο, το οποίο ονομάζεται Dengvaxia και είναι προϊόν της γαλλικής εταιρείας Sanofi, εμφανίζει 60% αποτελεσματικότητα ενάντια στη συμπτωματική νόσο αλλά συνιστάται μόνο σε όσους έχουν ήδη νοσήσει στο παρελθόν (καθώς αυξάνει τον κίνδυνο σοβαρής νόσου σε άτομα που νοσούν πρώτη φορά μετά τον εμβολιασμό). Το δεύτερο εμβόλιο ονομάζεται QDenga και είναι προϊόν της ιαπωνικής εταιρείας Takeda. Η αποτελεσματικότητά του αγγίζει το 73% για τους δύο πρώτους υπότυπους του ιού αλλά μειώνεται σε ό,τι αφορά τον τρίτο ενώ τα αποτελέσματα για τον τέταρτο δεν είναι ξεκάθαρα.

Το υπό δοκιμή αυτή τη στιγμή εμβόλιο δημιουργήθηκε από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ και έχει την κωδική ονομασία TV003. Η δοκιμή του σε 16.000 εθελοντές στη Βραζιλία, οι οποίοι παρακολουθήθηκαν για 2 έως 5 χρόνια, έδειξε αποτελεσματικότητα 80%. Είναι δε εξίσου αποτελεσματικό για άτομα που έχουν ή δεν έχουν νοσήσει στο παρελθόν. Οι δοκιμές του συνεχίζονται.

Τέλος, η φαρμακευτική εταιρεία Janssen ανακοίνωσε πρόσφατα αποτελέσματα από τις δοκιμές ενός χαπιού (κωδική ονομασία JNJ-1802) το οποίο θα λαμβάνεται ως πρόληψη ενάντια στη νόσο και το οποίο θα απευθύνεται τόσο στους κατοίκους των περιοχών όπου αυτή ενδημεί όσο και στους επίδοξους ταξιδιώτες. Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα (σε 10 μόλις εθελοντές οι οποίοι αφού πήραν το χάπι εκτέθηκαν με τη θέλησή τους στον ιό σε προστατευμένο, βεβαίως, περιβάλλον) το χάπι πέτυχε να εμποδίσει την ανάπτυξη της νόσου σε σχέση με το εικονικό φάρμακο. Φυσικά, θα χρειαστεί χρόνος για να ολοκληρωθούν οι κλινικές δοκιμές.

Πολυεπίπεδη προστασία

Οσο ελπιδοφόρα και αν είναι τα παραπάνω, οι ειδήμονες είναι κατηγορηματικοί ότι θα χρειαστούν πολλά επίπεδα προστασίας από τον δάγκειο πυρετό. Με άλλα λόγια, παράλληλα με τα εμβόλια και τα προληπτικά αντι-ιικά φάρμακα αυτό που κυρίως θα χρειαστεί είναι να ελεγχθεί η εξάπλωση του ιού μέσω της μείωσης των πληθυσμών των κουνουπιών-φορέων του. Οπως μπορείτε να διαβάσετε και στη σελίδα 6-7 του BHMA-Science, μια τέτοια προσπάθεια «βιολογικού πολέμου» ενάντια στους ιούς δάγκειο και Ζίκα απέδωσε πρόσφατα καρπούς. Η μέθοδος συνίσταται στην απελευθέρωση στο πεδίο κουνουπιών τα οποία είναι μολυσμένα από το βακτήριο Wolbachia το οποίο ανταγωνίζεται του ιούς μειώνοντας έτσι τη μετάδοσή τους. Τα θεαματικά αποτελέσματα της εφαρμογής του στην Κολομβία (όπου ο ιός ενδημεί) μάλλον δείχνουν ότι πιθανότατα θα είναι η μέθοδος επιλογής για την καταπολέμηση της νόσου σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω. Που, όπως δείχνει ο ζεστός  καιρός αυτού του Νοέμβρη, μπορεί και να μας χρειαστούν στα επόμενα χρόνια.