Μικρά έντομα, μεγάλος κίνδυνος εξάπλωσης εν δυνάμει σοβαρών νόσων – και ελέω κλιματικής αλλαγής, ακόμη μεγαλύτερος. Αυτό θα μπορούσε να είναι το résumé της συνέντευξης Τύπου που παραχώρησαν την περασμένη Τρίτη οι αρμόδιοι του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) στην έδρα του Κέντρου στη Στοκχόλμη σχετικά με την κατάσταση που επικρατεί στις χώρες της ΕΕ σε ό,τι αφορά τις νόσους που μεταδίδονται στους ανθρώπους από τα κουνούπια.

Νόσοι που προκαλούνται από ιούς οι οποίοι κάποτε θα φάνταζαν στους Ευρωπαίους εντελώς… εξωτικοί όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου ή του δάγκειου πυρετού, ο ιός τσικουνγκούνια ή ο ιός Ζίκα. Πρόκειται για ιούς που, ανάλογα με την περίπτωση, μπορούν να περάσουν… απαρατήρητοι χωρίς να δώσουν συμπτώματα, μπορούν όμως και να προκαλέσουν ευρεία γκάμα συμπτωμάτων – από πυρετό, εμετούς, διάρροιες και δερματικά εξανθήματα έως διόγκωση των λεμφαδένων, αιμορραγίες, αφόρητους πόνους, ακόμη και θάνατο. Και όμως, πλέον τα «ένοχα» για τη μετάδοση αυτών των ιών κουνούπια αποτελούν ολοένα και συχνότερους «επισκέπτες» – κάποιες φορές ακόμη και «μόνιμους κατοίκους» – ευρωπαϊκών χωρών προκαλώντας αυξανόμενα κρούσματα αλλά και τοπικές επιδημίες.

Είναι θέμα… θερμοκρασίας!

Καθώς μάλιστα ο… θερμοστάτης του πλανήτη μας ανεβαίνει εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής δημιουργώντας πολύ πρόσφορο έδαφος για την εγκατάσταση και την εξάπλωση των κουνουπιών-διαβιβαστών τέτοιων νόσων οι οποίοι «λατρεύουν» τη ζέστη, οι προβλέψεις για το μέλλον είναι απαισιόδοξες. Δεν είναι τυχαίο ότι η διευθύντρια του ΕCDC δρ Αντρέα Αμον ανέφερε χαρακτηριστικά πως «η Ευρώπη βλέπει ήδη πως η κλιματική αλλαγή δημιουργεί πιο ευνοϊκές συνθήκες για την εξάπλωση των χωροκατακτητικών ειδών κουνουπιών σε μη πληγείσες μέχρι πρότινος περιοχές και για μόλυνση περισσότερων ατόμων με ιούς που προκαλούν νόσους όπως ο δάγκειος πυρετός. Η αύξηση των διεθνών ταξιδιωτών από χώρες όπου ενδημεί ο δάγκειος θα αυξήσει επίσης τον κίνδυνο εισαγόμενων κρουσμάτων και αναπόφευκτα και τον κίνδυνο τοπικών επιδημιών».

Δάγκειος και ιός του Δυτικού Νείλου

Προτού φθάσουμε όμως στο διαφαινόμενο ζοφερό κουνουπο-μέλλον, ας δούμε τι δείχνει το ήδη ανησυχητικό παρόν. Με βάση τα στοιχεία που παρουσίασε η δρ Αμον μαζί με τη δρα Σελίν Γκόσνερ, επικεφαλής ειδικό του ECDC για τα Αναδυόμενα και Μεταδιδόμενα από Διαβιβαστές Νοσήματα, το 2023 κατεγράφησαν στην Ευρώπη 130 «εγχώρια» κρούσματα δαγκείου στις ευρωπαϊκές χώρες ενώ το 2022 71 κρούσματα. «Η αύξηση αυτή είναι σημαντική σε σύγκριση με τη δεκαετή περίοδο 2010-2021, κατά την οποία ο συνολικός αριθμός των εγχώριων κρουσμάτων ήταν 73. Αύξηση παρουσιάζουν και τα εισαγόμενα κρούσματα, με 1.572 καταγεγραμμένα κρούσματα το 2022 και πάνω από 4.900 το 2023. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό εισαγόμενων κρουσμάτων δαγκείου που έχει καταγραφεί από την αρχή της επιτήρησης σε επίπεδο ΕΕ για τη νόσο το 2008» σημείωσε η δρ Γκόσνερ στη συνέντευξη Τύπου.

Σε ό,τι αφορά τον ιό του Δυτικού Νείλου, το 2023 οι χώρες της ΕΕ ανέφεραν 713 εγχώρια κρούσματα σε 123 διαφορετικές περιοχές εννέα ευρωπαϊκών χωρών. Εξ αυτών των περιοχών, οι 22 κατεγράφησαν για πρώτη φορά ως τόποι μετάδοσης το 2023 ενώ υπήρξαν και 67 καταγεγραμμένοι θάνατοι. Σύμφωνα με τη δρα Γκόσνερ, «ο αριθμός κρουσμάτων του 2023 ήταν χαμηλότερος από αυτόν του 2022 (1.133 κρούσματα), ωστόσο ο αριθμός των περιοχών όπου εμφανίστηκαν κρούσματα είναι ο υψηλότερος από το 2018, οπότε και είχε καταγραφεί η μεγαλύτερη έξαρση του ιού του Δυτικού Νείλου, γεγονός που μαρτυρεί ευρεία γεωγραφική εξάπλωση του ιού».

Επεκτατικές τάσεις   

Το κουνούπι του είδους Aedes albo- pictus (ασιατικό «κουνούπι τίγρης») το οποίο μεταδίδει στον άνθρωπο τον δάγκειο πυρετό, τον ιό Ζίκα και τον ιό τσικουνγκούνια δείχνει ολοένα και πιο… επεκτατικές τάσεις προς τον Βορρά, την Ανατολή και τη Δύση της Γηραιάς Ηπείρου και πλέον έχει μόνιμα εγκατεστημένους πληθυσμούς σε 13 ευρωπαϊκές χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, υπογράμμισαν οι δύο έγκριτες ομιλήτριες του ECDC. Μάλιστα σε ερώτηση του ΒΗΜΑ-Science για την κατάσταση στη χώρα μας, η δρ Γκόσνερ απάντησε πως «το Aedes albopictus έχει μεγάλη εξάπλωση στην Ελλάδα, γεγονός που σημαίνει ότι τοπικές επιδημίες δαγκείου, τσικουνγκούνια αλλά και Ζίκα μπορούν να εμφανιστούν στη χώρα. Μάλιστα, καθώς οι κλιματικές συνθήκες στη Νότια Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, γίνονται ολοένα και πιο κατάλληλες για τη δραστηριότητα των κουνουπιών παρατείνοντας την περίοδο μετάδοσης η οποία παραδοσιακά αφορούσε τους πιο θερμούς μήνες του έτους – από Μάιο ως Οκτώβριο – μπορούμε να αναμένουμε ολοένα και περισσότερα τοπικά ξεσπάσματα τέτοιων ιών και πιθανώς ακόμη και μεγάλες επιδημίες».

Ενας άλλος μικροσκοπικός… φτερωτός εντομο-εχθρός, το κουνούπι Aedes aegypti (γνωστό και ως «κουνούπι τίγρης»), το οποίο μπορεί να μεταδώσει στον άνθρωπο κίτρινο πυρετό, δάγκειο, τσικουνγκούνια και Ζίκα δεν έχει γίνει ακόμη… μόνιμος κάτοικος Ελλάδος, ωστόσο προσφάτως εγκαταστάθηκε στη γειτονική μας Κύπρο. Η δρ Γκόσνερ ανέφερε μάλιστα στη συνέντευξη Τύπου ότι «η πιθανότητα εγκατάστασής του και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης είναι μεγάλη εξαιτίας της σημαντικής ικανότητάς του να μεταδίδει παθογόνα αλλά και της ιδιαίτερης προτίμησής του να τσιμπά τους ανθρώπους».

Η ειδικός προσέθεσε ότι στο πλαίσιο διαχείρισης της κατάστασης, οι Αρχές στην Κύπρο ακολουθούν το τελευταίο διάστημα μια δοκιμασμένη από το 1950 και φιλική προς το περιβάλλον μέθοδο για τη μείωση της αναπαραγωγής των κουνουπιών Aedes aegypti που έχουν εισβάλει στο νησί της Αφροδίτης αλλά και για την αποτροπή της μετανάστευσής τους στην υπόλοιπη Ευρώπη μέσω στείρωσης των αρσενικών του είδους. Η στείρωση γίνεται με ιονίζουσα ακτινοβολία και στη συνέχεια τα αρσενικά στειρωμένα κουνούπια απελευθερώνονται στο περιβάλλον προκειμένου μετά το ζευγάρωμά τους με τα άγρια θηλυκά να μην παραχθούν απόγονοι.

Επισκέπτες και μόνιμοι κάτοικοι

Και αν το «κουνούπι τίγρης» δεν έχει (ακόμη) ελληνική… ταυτότητα, ένα άλλο είδος, το Culex pipiens («κοινό κουνούπι») που είναι ο βασικός διαβιβαστής του ιού του Δυτικού Νείλου, τον οποίο μεταδίδει στους ανθρώπους έχοντας προηγουμένως μολυνθεί από μολυσμένα με τον ιό πτηνά, είναι… ευρωπαίος πολίτης. Οπως μάλιστα υπογράμμισε στο ΒΗΜΑ-Science η δρ Γκόσνερ, «πρόκειται για είδος με ευρεία εξάπλωση στην Ελλάδα, εξ ου και καταγράφονται κρούσματα του ιού του Δυτικού Νείλου στη χώρα σας». Ο «φλεγόμενος» ελέω της κλιματικής αλλαγής πλανήτης μας αναμένεται να προσφέρει στα χρόνια που έρχονται ακόμη περισσότερο χώρο και χρόνο για να επιτελέσουν αυτά τα είδη κουνουπιών το εν δυνάμει επικίνδυνο έργο τους. Είναι αξιοσημείωτο ότι εφέτος κατεγράφη στη Σεβίλλη της Ισπανίας εγχώριο ανθρώπινο κρούσμα του ιού του Δυτικού Νείλου, με την έναρξη των συμπτωμάτων να τοποθετείται στις αρχές Μαρτίου. «Παρότι πρόκειται για μεμονωμένη περίπτωση, δείχνει ότι η μετάδοση του ιού του Δυτικού Νείλου μπορεί να λάβει χώρα πολύ νωρίς κατά τη διάρκεια του έτους, πιθανώς εξαιτίας των κατάλληλων κλιματικών συνθηκών» τόνισαν οι ομιλήτριες στη συνέντευξη Τύπου.

Καθίσταται λοιπόν πιο επείγουσα από ποτέ η ανάγκη λήψης μέτρων ενάντια στην… κουνουπο-επιδρομή ώστε να πολεμήσουμε τις εν δυνάμει σοβαρές νόσους που μεταδίδονται από τα κουνούπια (με δεδομένο μάλιστα ότι εμβόλιο για τον ιό του Δυτικού Νείλου δεν υπάρχει για τους ανθρώπους – υπάρχει για τα ιπποειδή, ενώ για τον δάγκειο πυρετό, παρότι υπάρχουν δύο εμβόλια για ανθρώπους, επί του παρόντος συνιστώνται κατά κύριο λόγο στους κατοίκους ενδημικών περιοχών).

Μέτρα προστασίας

Ποια είναι τα κυριότερα σωτήρια τέτοια μέτρα; ρωτήσαμε τη δρα Γκόσνερ. «Απαιτείται ένας συνδυασμός μέτρων ατομικής προστασίας και μέτρων ελέγχου των διαβιβαστών από τις αρμόδιες αρχές. Χρειάζεται πρώιμη ανίχνευση των κρουσμάτων, έγκαιρη επιτήρηση αλλά και ενίσχυση της έρευνας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών και ταυτοχρόνως πιο φιλικών προς το περιβάλλον εργαλείων ελέγχου των πληθυσμών των επικίνδυνων κουνουπιών αλλά και για την ανάπτυξη ταχέων διαγνωστικών τεστ, θεραπειών και εμβολίων για τους ανθρώπους.

Σε ό,τι αφορά τον κάθε πολίτη, απλά μέτρα όπως η ένδυση με ελαφρά ρούχα που καλύπτουν το μεγαλύτερο μέρος του σώματος, η χρήση εντομοαπωθητικών σώματος και χώρου, η χρήση κουνουπιέρας ή σήτας στα παράθυρα και στις πόρτες καθώς και ο ύπνος σε κλιματιζόμενα δωμάτια μπορούν να βοηθήσουν σημαντικά. Και είναι ευθύνη των εθνικών αρχών να ενημερώνουν σωστά και έγκαιρα τόσο τον γενικό πληθυσμό όσο και τους επαγγελματίες υγείας αλλά και τους ταξιδιώτες για τις νόσους που μεταδίδονται με κουνούπια» απάντησε η ειδικός.

Στον κόσμο μας που αλλάζει ραγδαία εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, δυστυχώς οι απειλές που θα αναδύονται για τη δημόσια υγεία θα είναι ολοένα και μεγαλύτερες – τα κουνούπια αποτελούν μια τέτοια μεγάλη απειλή, την οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά. Διότι διαφορετικά ένα μικρό τσίμπημα μπορεί να έχει τεράστιες συνέπειες…