Ο καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) κ. Δημοσθένης Σαρηγιάννης δεν χρειάζεται συστάσεις. Το ευρύ κοινό τον γνώρισε κατά τη διάρκεια της πανδημίας χάρη στα προβλεπτικά μοντέλα που ανέπτυσσε με την ερευνητική ομάδα του προκειμένου να μας προετοιμάσει για τα επόμενα καπρίτσια του κορωνοϊού. Σήμερα όμως θα θέλαμε να σας τον συστήσουμε με τη νέα του ιδιότητα, αυτή του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου και διευθυντή του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ). Με αφορμή λοιπόν την ανάληψη των νέων του καθηκόντων, μιλήσαμε μαζί του για το όραμά του για το ΕΙΕ, τα διδάγματα της πανδημίας και τη σημασία της ερευνητικής δραστηριότητας στην επίλυση κοινωνικών προβλημάτων.
Αναλάβατε τα ηνία ενός ιστορικού ερευνητικού κέντρου, το οποίο παρά το άριστο έμψυχο δυναμικό του τα τελευταία χρόνια είχε να αντιμετωπίσει πολλές κρίσεις. Πόσο δύσκολη είναι η αποστολή σας και πόσο προετοιμασμένος είστε για αυτή;
«Το ΕΙΕ είναι εξαρχής δομημένο έτσι ώστε να μπορεί να απαντά σε κοινωνικές προκλήσεις. Να δίνει λύσεις προερχόμενες από τους τομείς που θεραπεύει σε προβλήματα που ανακύπτουν στην κοινωνία. Αυτή η οπτική μού ταιριάζει απολύτως. Ως χημικός μηχανικός, βασική συνισταμένη της ερευνητικής δραστηριότητάς μου ήταν η επίπτωση στην κοινωνία και όχι απλώς η επιστημονική περιέργεια. Εκτιμώ ότι ο συνδυασμός του άριστου έμψυχου δυναμικού και της δικής μου διοικητικής εμπειρίας θα αποδώσει τα οφέλη που όλοι προσδοκούμε από το ΕΙΕ».
Εχουμε δει άριστους επιστήμονες, στην Ελλάδα και στην αλλοδαπή, να μην είναι «εξοπλισμένοι» για διοικητικές θέσεις. Ποιο κομμάτι της δικής σας επαγγελματικής διαδρομής σάς έχει εξοπλίσει για τη σημερινή σας θέση;
«Εχω εργαστεί για 18 χρόνια στο Ερευνητικό Κέντρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (ΕΕ) στις Βρυξέλλες στη θέση του βοηθού του γενικού διευθυντή, υπεύθυνου για τα θέματα έρευνας. Το εν λόγω ερευνητικό κέντρο διενεργεί ενεργό έρευνα και από τη θέση αυτή έχω συμβάλει στη διαμόρφωση των κοινοτικών πολιτικών για την έρευνα σε όλους τους τομείς. Επιπροσθέτως, είχα την τύχη να εργαστώ στις ΗΠΑ δίπλα στον John Holdren, τον επικεφαλής του Γραφείου του Λευκού Οίκου για την Πολιτική της Επιστήμης και της Τεχνολογίας (White House Office of Science and Technology Policy) και σύμβουλο του προέδρου Ομπάμα σε θέματα επιστήμης. Εξάλλου, ως χημικός μηχανικός, από την εποχή που φοιτούσα στο Πολυτεχνείο έχω μάθει να εστιάζω στην εξεύρεση λύσεων σε προβλήματα και στη μείωση του ρίσκου».
Αλήθεια, σε τι συνίσταται αυτό; Πώς προσεγγίζουμε ένα πρόβλημα; Πώς αποφεύγουμε ένα ρίσκο;
«Η μείωση του ρίσκου απαιτεί στρατηγικές προληπτικής προστασίας. Για να φτάσει κανείς σε αυτό το αποτέλεσμα θα πρέπει πρώτα να μελετήσει τη δυναμική του συστήματος που τον απασχολεί».
Εννοείτε τη δυναμική ισορροπία;
«Οχι! Τα συστήματα σπάνια βρίσκονται σε ισορροπία. Αντιθέτως βρίσκονται σε μια κατάσταση ρευστότητας και το ζητούμενο είναι να μελετηθεί η δυναμική συμπεριφορά του συστήματος για να εντοπισθούν οι παράμετροι οι οποίες δυνητικά θα μπορούσαν να το ωθήσουν σε ανεπιθύμητες καταστάσεις. Σε καταστάσεις που θα διερρήγνυαν τον ιστό και θα οδηγούσαν εν τέλει σε αποσύνθεση του ίδιου του συστήματος. Αναζητά δηλαδή κανείς αυτό που στην αγγλική ονομάζεται viability kernel (πυρήνας βιωσιμότητας)».
Φαντάζομαι ότι αυτού του είδους την προσέγγιση χρησιμοποιήσατε και για τα μοντέλα εξέλιξης της πανδημίας.
«Πράγματι! Θα ήθελα εδώ να σημειώσω ότι τα μοντέλα ήταν μια ομαδική δουλειά και στην πραγματικότητα η δυνατότητά μας να μοντελοποιούμε την εξέλιξη της πανδημίας προήλθε από το γεγονός ότι είχαμε ήδη αναπτύξει τα κατάλληλα εργαλεία για τη διερεύνηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία. Ετσι δεν χρειαζόταν παρά να τα προσαρμόσουμε».
Ποια είναι τα διδάγματα που πήραμε ή θα οφείλαμε να έχουμε πάρει από την πανδημία;
«Μάθαμε πολλά από την πανδημία, η οποία έθεσε σε αμφισβήτηση το πώς λειτουργούμε ως κοινωνίες αναδεικνύοντας και σημαντικές διαφορές μεταξύ κοινωνιών. Πάρτε για παράδειγμα την αντίδραση των Σουηδών, οι οποίοι δεν χρειάζονται περιοριστικά μέτρα για να πράξουν το αυτονόητο. Ενα άλλο μεγάλο μάθημα από την πανδημία έχει να κάνει με τον χρόνο και τη σημασία της δράσης στην κατάλληλη στιγμή. Αντιληφθήκαμε νομίζω όλοι ότι το λεγόμενο timing, το πότε δηλαδή θα αντιδράσει κανείς, μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά στην έκβαση των γεγονότων. Εδώ βεβαίως θα πρέπει να τονισθεί η σημασία της προετοιμασίας. Για να μπορέσει κανείς να αντιδράσει έγκαιρα θα πρέπει να έχει τα κατάλληλα εργαλεία πριν από την κρίση. Τέλος, ένα ακόμη πανδημικό μάθημα είναι η ανάγκη εξωστρέφειας της έρευνας και η σύνδεσή της με την κοινωνία».
Πως εννοείτε αυτή τη σύνδεση;
«Εννοώ το να αφουγκραζόμαστε τις κοινωνικές ανάγκες και να εργαζόμαστε για να δώσουμε λύσεις. Και ξέρετε αυτές οι λύσεις είναι οι επιτυχέστερες».
Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα;
«Ενα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επιτυχία της φινλανδικής εταιρείας Nokia, η οποία δημιούργησε το σύστημα GPRS, το οποίο βασίζεται στη γεωδαισία. Το σύστημα αυτό ήταν η απάντηση στο κοινωνικό αίτημα να υπάρχει συνδεσιμότητα (να έχει δηλαδή σήμα το κινητό) στα απομακρυσμένα, απομονωμένα και δύσβατα σημεία αυτής της χώρας, η οποία μετρούσε τους χειμερινούς μήνες πολλούς νεκρούς εξαιτίας των αφιλόξενων καιρικών συνθηκών. Περιττό να σας πω ότι το σύστημα αυτό χρησιμοποιείται πια απ’ όλους και πως η Nokia νίκησε κολοσσούς της τεχνολογίας σε αυτό το πεδίο».
Ποιο είναι το όραμά σας για το ΕΙΕ στη διάρκεια της θητείας σας;
«Ελπίζω να δράσουμε καταλυτικά στο ελληνικό ερευνητικό οικοσύστημα αναπτύσσοντας συνέργειες με άλλα ερευνητικά ιδρύματα και όχι μόνο».
Στο ΕΙΕ υπάρχουν τρία ινστιτούτα, δύο θετικών επιστημών και ένα ανθρωπιστικών. Πού εντάσσεται το Ινστιτούτο Ιστορίας στα πλάνα σας; Θα μπορέσουν να υπάρξουν συνέργειες και μεταξύ των ινστιτούτων σας;
«Αναμφίβολα! Εξάλλου, υπάρχουν ήδη! Η Τεχνητή Νοημοσύνη η οποία αναπτύχθηκε στο Ινστιτούτο της Ιστορίας για την επιγραφική αναμένεται να χρησιμοποιηθεί για την αναζήτηση μοτίβων στη βιολογία και στη χημεία. Αυτή τη συνθετικότητα του ΕΙΕ, η οποία μέσω της μόχλευσης αναδεικνύει τις δεξιότητες και παράγει προσθετική αξία, ελπίζουμε να ενισχύσουμε και να διευρύνουμε».
