Σε μια από τις αναρίθμητες συνεντεύξεις τους, εδώ και περίπου έναν χρόνο, οι δημιουργοί του «Everything Everywhere All At Once» (που απέκτησε στην Ελλάδα τον γλωσσικά αδόκιμο τίτλο «Τα πάντα όλα», κληρονομιά αναπότρεπτη από τον αείμνηστο και επιδραστικό Νίκο Αλέφαντο), δήλωναν: «Εμπνευστήκαμε και από την ερμηνεία της κβαντικής μηχανικής για τα πολλαπλά Σύμπαντα και από τη γέννηση αυτών των Συμπάντων στη μορφή και στο πλήθος τους όταν παριστάνονται με τη μορφή φυσαλίδων που προκύπτουν με καταρρακτώδη ρυθμό».

Τους «δυο Ντάνιελ», όπως αποκαλούν πλέον για συντομία τους βασικούς συντελεστές Ντάνιελ Κουάν και Ντάνιελ Σάινερτ του «Everything Everywhere All At Once», αντέκρουσαν με αρκετή σφοδρότητα οι ειδικοί στο θέμα επιστήμονες λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «πιο πολύ εμπνεύστηκαν από παρά βασίστηκαν στην ιδέα που αντιπροσωπεύει η αντίστοιχη θεωρία», συμπληρώνοντας και ότι: «Χρησιμοποιούν το πολυσύμπαν ως παιχνίδι ή κάπως περισσότερο για να διερευνήσουν ένα υπαρξιακό πρόβλημα με καλλιτεχνικό τρόπο και θέματα σχετικά με κατάθλιψη, ταυτότητα φύλων, διάσπαση προσοχής, χάσμα γενεών κ.λπ. Οχι πάντως με επιστημονικά τεκμηριωμένη διάθεση».

Αυτό γίνεται αντιληπτό και από την αρχική τους δήλωση όπου με περισσή άνεση ανακατεύουν κβαντική μηχανική μαζί με πολλαπλά Σύμπαντα και λέγοντας το κάπως ομιχλώδες «η ταινία έχει να κάνει λιγότερο με τη Φυσική και περισσότερο με το πώς η Φυσική σε κάνει να νιώθεις».

Ας μιλήσουμε λοιπόν για Σύμπαντα…

Οι Ντάνιελς βάζουν μαζί κβαντικά μεγέθη και κοσμολογικά, κάτι που δεν  βοηθάει. Πρώτα λοιπόν πρέπει να απεμπλέξουμε την κοσμολογία από τον κβαντικό μικρόκοσμο στην καθημερινή τους ροή. Πηγαίνοντας πρώτα στον μικρόκοσμο, που μας διαφεύγει η άμεση λειτουργία του με τις κινήσεις των μορίων, των ατόμων, των στοιχειωδών σωματιδίων ενώ εμείς ζούμε και βλέπουμε τι γίνεται στον μακρόκοσμο. Στον μικρόκοσμο η έκβαση των γεγονότων υπαγορεύεται από πιθανότητες. Προσοχή όμως, δεν πρόκειται για τις λεγόμενες στατιστικές πιθανότητες (κάθε φορά να στρίβω ένα νόμισμα και ανάλογα τι θα έλθει να προχωρώ σε αυτήν ή την άλλη κίνηση και όταν αυτό επαναληφθεί αναρίθμητες φορές να υπάρχει ισορροπία περίπου 50-50).

Υπάρχει όμως θεωρία που υποστηρίζει πως για να προχωρήσουμε σε κάποιους συλλογισμούς πρέπει να δεχτούμε ότι την ίδια στιγμή είναι αναγκαίο να ληφθεί υπ’ όψιν και το «βάρος ύπαρξης» και άλλης πιθανότητας ενός συμβάντος. Σε έναν άλλον «κόσμο» όπως επικράτησε να λέγεται. Ομως δεν πρόκειται πια για άλλο «Σύμπαν» ξεχωριστό. Αυτοί οι κόσμοι που φαίνεται να γεννιούνται από τις πιθανές εκδοχές ενός συμβάντος δεν παράγουν περισσότερο Σύμπαν, ούτε αλλάζουμε Σύμπαν ούτε διπλασιάζουμε το υπάρχον. Το άθροισμά τους μένει σταθερό. Η πολλή συζήτηση επομένως και το πλήθος των θεωριών για πολλαπλά Σύμπαντα φεύγει εντελώς από τον μικρόκοσμο και ανεβαίνει ψηλά και μακριά, χρονικά και αποστασιακά. Τότε αρχίζουμε να μιλάμε για ένα ή περισσότερα Σύμπαντα.

Κοσμολογικό Σύμπαν: ένα, δύο ή πολλά;

Το ένα είναι αυτό που ζούμε και εξερευνούμε όσο γίνεται καλύτερα και περισσότερο. Στο μυαλό όμως κάποιων επιστημόνων υπάρχουν ιδέες και θεωρίες για περισσότερα από ένα εξαιτίας εκείνης της πληθωριστικής και φανταστικά απότομης διαστολής που συνέβη στο 10-32  δευτερόλεπτο από τη φερόμενη ως  Μεγάλη Εκρηξη. Συνηθίζεται η εξέλιξη από το σημείο αυτό να παρομοιάζεται με αυτή του ψωμιού που εξαιτίας της εσωτερικής ζύμωσης αρχίζει να διογκώνεται και μάλιστα διαφορετικά σε διαφορετικά σημεία με διαφορετικές ταχύτητες.

Εκεί μπορεί να αποσπάστηκαν κάποιες ποσότητες ύλης δημιουργώντας αυτόνομα πλέον «αρτο-ποιήματα», δηλαδή άλλα Σύμπαντα με διαφορετικά εσωτερικά χαρακτηριστικά (για τη μάζα, τα ηλεκτρόνια, τα στοιχειώδη σωματίδια).

Σύμφωνα με τον αστροφυσικό Αλεξάντερ Βιλένκιν του Πανεπιστημίου Ταφτς, ακόμη δημιουργούνται νέα Σύμπαντα και αυτό αποκαλείται «αιώνιος πληθωρισμός». Για να φτάσουμε στην άποψη αυτή έχουν προηγηθεί προσπάθειες δεκαετιών έως ότου ο Αλαν Γκουθ, χρησιμοποιώντας γνώσεις για τη συμπεριφορά του πεδίου Χιγκς (αυτό που δίνει με τις διακυμάνσεις του υπόσταση και σε ό,τι σήμερα αποκαλούμε μάζα), έδειξε πως για τον απότομο συμπαντικό πληθωρισμό θα μπορούσε να… ενοχοποιηθεί ένα παρόμοιο πεδίο. Διότι μπορεί να δρα σε κατάλληλες συνθήκες και απωστικά (ενώ γενικά γνωρίζουμε πως οι μάζες έλκονται μεταξύ τους). Το πεδίο αυτό με αυτή την εκρηκτικά απωστική δράση ονομάστηκε ίνφλατον.

Ο Μπράιαν Γκριν για να καταστήσει κατανοητό όλο αυτό το κοσμολογικό πλαίσιο το παρομοίασε με ένα κομμάτι ελβετικού τυριού με αρκετά μεγάλες οπές. Τα συμπαγή τμήματα είναι αυτά που ακόμη η τιμή του ίνφλατον είναι υψηλή, άρα εκεί συνεχίζεται η διαστολή. Κάποια στιγμή και εκεί θα εμφανιστούν οπές. Οι οπές είναι Σύμπαντα όπως το δικό μας που η απότομη διαστολή έχει κοπάσει και η ενέργειά της δημιούργησε τον ήρεμο τώρα κόσμο των γαλαξιών, των άστρων και των πλανητών. Αρα κάθε οπή ή φυσαλίδα φτάνει να αντιστοιχεί και σε ένα ακόμη Σύμπαν.

Το Σύμπαν-καθρέφτης

Ακόμη όμως και η υποτιθέμενη Μεγάλη Εκρηξη, ο ξαφνικός πληθωρισμός αλλά και η ιδέα για το πολυσύμπαν που περιέχει τα πολλαπλά Σύμπαντα αμφισβητούνται από άλλες θεωρίες. Η πιο φρέσκια θεωρία, αυτή για την ύπαρξη αντίστροφου Σύμπαντος, δέχεται αναγκαστικά τη Μεγάλη Εκρηξη με κάποια τέλος πάντων μορφή. Αν μάλιστα βρεθούν οι απαραίτητες αποδείξεις που θα στηρίξουν τη θεωρία αυτή, δεν θα χρειάζονται πολλά από τα προηγούμενα.

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, υπήρχε τέτοια ομοιομορφία στο Σύμπαν, αυτό που ζούμε κι εμείς, όντας όμως βρέφος ακόμη ώστε να μη διακρίνεται η φορά του χρόνου. Εκτός από αυτή τη συμμετρία στον χρόνο έχουμε συμμετρία ως προς το φορτίο (θετικά και αρνητικά να ανταλλάσσουν θέσεις χωρίς συνέπειες) και ως προς την αρτιότητα (δηλαδή κοιτάζοντας μια αντίδραση στον «καθρέφτη» να φαίνεται πως προκύπτει το ίδιο αποτέλεσμα). Αυτές οι τρεις συμμετρίες είναι γνωστές ως πακέτο με το τριγράμματο CPT (Charge-Parity-Time).

Για να διατηρούνται αυτές ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρχει ένα Σύμπαν-καθρέφτης του δικού μας. Και τότε δεν χρειάζεται η θεωρία για το πληθωριστικό Σύμπαν. Επίσης θα εμφανιζόταν εκεί και δεξιόστροφα νετρίνα (στο δικό μας κυκλοφορούν μόνο αριστερόστροφα: τα νετρίνα μιονίου, ηλεκτρονίου και ταυ). Αυτό θα έλυνε το μυστήριο για τη σύσταση της σκοτεινής ύλης (επειδή ένα δεξιόστροφο νετρίνο είναι αόρατο, άφθονο και εκδηλώνεται μέσω της βαρυτικής δύναμης). Δυστυχώς ένα τέτοιο συμμετρικό αδελφάκι-Σύμπαν δεν θα το πιάσουμε ποτέ διότι εξελίσσεται προς τα πίσω στον χρόνο. Αλλά τότε πώς θα αποδείξουμε ότι υπάρχει;

Με την αποφατική μέθοδο, όπως λένε στη Θεολογία. Ψάχνοντας αυτή την εποχή τα βαρυτικά κύματα δηλωτικά της φευγαλέας εκείνης στιγμής του πληθωρισμού, αν βεβαιωθούμε πως οριστικά  δεν υπάρχουν, θα κερδίσει έδαφος η νέα αυτή θεωρία και θα χάσει ο πληθωρισμός. Και τότε τι ταινιάρες έχουν να γίνουν!

Μια περιήγηση στις αναρίθμητες δηλώσεις διάσημων και μη ανθρώπων με στέρεες γνώσεις στη Φυσική και αντιλαμβάνεται κανείς ότι η ετυμηγορία τους σχετικά με την επιστημονική αξιοπιστία του «Everything Everywhere All At Once» ως προς την έννοια των πολλαπλών Συμπάντων είναι συντριπτικά εις βάρος του. Ομως, όπως έχει συμβεί και σε άλλες περιπτώσεις, ο θόρυβος γύρω από αυτό και ο απροσδόκητος καταιωνισμός του με τα επτά βραβεία Οσκαρ ίσως να αποδειχθεί μακροχρόνια γόνιμος. Ηδη πολύς κόσμος έμαθε ότι υπάρχουν αυτές οι θεωρίες για τα πολλαπλά Σύμπαντα, ενώ κάποια νέα παιδιά ίσως, βγαίνοντας από τους ατέλειωτους μαιάνδρους του σεναρίου, να ενδιαφερθούν να βρουν περισσότερες πληροφορίες  για την αρχική ιδέα του. Και το κινηματογραφικό παραμύθι να έχει σπείρει τελικά σπόρους που θα δώσουν καλές ιδέες στους κατάλληλους ανθρώπους.

25 εκατομμύρια δολάρια ήταν ο προϋπολογισμός του έργου «Τα πάντα όλα». Ηδη μέσα στο 2022 είχε υπερβεί σε εισπράξεις τα 113 εκατομμύρια δολάρια. Και τώρα βέβαια θα φέρει και άλλα.

13,7 δισεκατομμύρια έτη φωτός είναι η έκταση του παρατηρήσιμου Σύμπαντος.  Εκτείνεται έως εκεί που προλαβαίνει να φτάσει το φως από τότε που εμφανίστηκε.

Πολυσύμπαν: Είναι το υποθετικό σύνολο των άπειρων ή πεπερασμένων στον αριθμό δυνατών Συμπάντων, ένα από αυτά και το δικό μας.

Θεωρία χορδών: Σύμφωνα με την ομάδα εκλαΐκευσης του ΕΜΠ, η θεωρία προτείνει ότι οι θεμελιώδεις δομικοί λίθοι του Σύμπαντος δεν είναι σημειακά σωματίδια, αλλά μονοδιάστατες χορδές. Αυτά που αντιλαμβανόμαστε ως σωματίδια είναι στην πραγματικότητα δονήσεις βρόχων από χορδές, η καθεμία με τη δική της χαρακτηριστική συχνότητα. Η θεωρία χορδών αποτέλεσε αρχικά μια προσπάθεια να περιγραφούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ σωματιδίων όπως τα πρωτόνια. Από τότε έχει εξελιχθεί σε κάτι πολύ πιο φιλόδοξο: μια προσέγγιση της κατασκευής μιας πλήρους και ενοποιημένης θεωρίας όλων των θεμελιωδών σωματιδίων και δυνάμεων.

Λίγα για το έργο

Το σενάριο προσπαθεί να εστιάσει στην ιστορία της Εβελιν, μιας μεσόκοπης μετανάστριας από την Κίνα, ιδιοκτήτριας καταστήματος όπου μπορεί κάποιος να πλύνει τα ρούχα του. Στις πρώτες σκηνές βρίσκουμε την ηρωίδα να παλεύει με τον ξαφνικό έλεγχο από την IRS, την αμερικανική Εφορία Εισοδήματος από επιχειρήσεις, με δύστροπους πελάτες στο κατάστημά της και με την κόρη της που της παρουσιάζει τον καινούργιο της δεσμό, μια άλλη νέα κοπέλα. Πηγαίνοντας στο κτίριο της Εφορίας μαζί με τον σύζυγό της αρχίζουν οι παρεμβάσεις από άλλα σύμπαντα. Αλλες θετικές και άλλες χαοτικές, εισχωρώντας ακόμη και στον εγκέφαλο των ηρώων.

Η κορυφαία επίδοση του έργου αυτού δεν είναι τα 7 αγαλματίδια Οσκαρ και οι 11 υποψηφιότητες. Και «Ο πόλεμος των άστρων» και η «Βαρύτητα» είχαν 10 υποψηφιότητες και απέσπασαν 7 βραβεία. Το ανεξήγητο είναι πώς πήρε και το βραβείο καλύτερης ταινίας, ενώ έργα όπως τα παραπάνω και ακόμη το «Αβαταρ», το «Inception», η «Οδύσσεια του Διαστήματος», το «Αλιεν», το «BladeRunner» και αναρίθμητα άλλα αξιόλογα δεν κατάφεραν να πάρουν το Οσκαρ καλύτερης ταινίας. Μια έγκυρη άποψη πάντως είναι πως δεν ανήκει καν στο είδος της «επιστημονικής φαντασίας» αλλά στο λεγόμενο «fantasy», όπου με αφορμή κάποια εξωπραγματική κατάσταση βρίσκουν αφορμή για να εκτυλιχθούν διάφορα γεγονότα.

Συζητώντας με κάποιον «επαγγελματία»

Οπως γίνεται κατανοητό, οι δημιουργοί του έργου «Τα πάντα όλα» έχουν τη δική τους άποψη για το πώς παρουσιάζεις στο κοινό κάτι που έχει και άρωμα (μόνον αυτό) από ό,τι αποκαλείται Πολυσύμπαν. Χρήσιμο είναι όμως να ρωτήσεις με την ευκαιρία και κάποιον που αυτό το θέμα είναι μέσα στις «επαγγελματικές» του ασχολίες. Ενας τέτοιος κατάλληλος έλληνας συνομιλητής είναι και ο κ. Αλέξανδρος Κεχαγιάς, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Σχολή Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών, ΣΕΜΦΕ), επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης και ερευνητής στο CERN.

Του ζητήσαμε να μας περιγράψει το πώς μπορεί για κάποιον που δεν διαθέτει τον βαρύ εξοπλισμό της Φυσικής των Στοιχειωδών Σωματιδίων και της Κοσμολογίας ταυτόχρονα να υπάρξει στο μυαλό του μια κάπως ρεαλιστική εικόνα για το θέμα «Πολυσύμπαν». Βέβαια ο αναγνώστης θα πρέπει να γνωρίζει πως ο κ. Κεχαγιάς «κατεβαίνει» με τη φανέλα της ομάδας «Θεωρία των Χορδών» και δίνει τη δική του εκδοχή.

Οπως μας είπε «όλη η συζήτηση ξεκινάει με τη στιγμή αμέσως μετά τη λεγόμενη “μεγάλη έκρηξη”». Τότε, το Σύμπαν που προκύπτει φθάνει στο σημείο της «πληθωριστικής» του φάσης. Αυτό γίνεται στην ασύλληπτα κοντινή ως προς την αρχή των πάντων στιγμή στο 10-36 του πρώτου δευτερολέπτου και διαρκεί έως το 10-33 ή 10-32 του δευτερολέπτου, αλλά μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα προλαβαίνει το Σύμπαν να διασταλεί με έναν παράγοντα 1026 .

Εκεί ακριβώς πιστεύουμε πως έγινε κάτι όπως με την ξαφνική δημιουργία των φυσαλίδων μόλις ανοίξεις ένα αεριούχο ποτό. Ξεπήδησαν ένα σωρό «σύμπαντα», ανάμεσα σε αυτά και το δικό μας. Απομακρύνονται το ένα από το άλλο με ταχύτητες μεγαλύτερες και από την ταχύτητα του φωτός, γι’ αυτό δεν μπορεί να υπάρξει και επικοινωνία μεταξύ τους. Οι φυσαλίδες-σύμπαντα δηλαδή είναι ανεξάρτητες ή μία από την άλλη, δεν επικοινωνούν, δεν επικοινώνησαν ποτέ και ούτε θα επικοινωνήσουν στο μέλλον.

Κάποια από αυτά τα διαφορετικά σύμπαντα είναι τελείως άδεια και σε κάποια έχουν διαμορφωθεί διάφορες τιμές για τους βασικούς δομικούς τους λίθους, όπως για παράδειγμα είναι για ένα ηλεκτρόνιο η τιμή και το είδος του φορτίου του. Αρα στο καθένα θα υπάρχει διαφορετική συμπεριφορά της ύλης και αν ένας άνθρωπος βρεθεί ξαφνικά σε ένα από αυτά (όπως έγινε με την πρωταγωνίστρια του επίμαχου έργου) μάλλον σε χρόνο μηδέν δεν θα περάσει πολύ καλά.

Και το δικό μας Σύμπαν θα μπορούσε να καταλήξει να είναι ένα άδειο Σύμπαν αν δεν συνέβαινε η λεγόμενη επαναθέρμανση. Χάρη σε ένα (βαθμωτό) πεδίο που πιστεύουμε ότι ξεκίνησε την πληθωριστική φάση στην ιστορία του πρώιμου Σύμπαντος – συμβολίζεται παντού με το ελληνικό γράμμα Φ και ονομάζεται πληθωριστικό (inflaton) –, άρχισαν να δημιουργούνται συνθήκες για την εμφάνιση σωματιδίων με μάζα και αλληλεπιδράσεις μεταξύ τους. Το Σύμπαν μας μπήκε στο στάδιο της υλικής του υπόστασης και συμπεριφοράς με τους νόμους του καθιερωμένου προτύπου (standardmodel).

Και επειδή με τον κ. Κεχαγιά δεν μπορούν να λείψουν οι χορδές από τη συζήτηση, όπως λέει: «Η θεωρία χορδών επίσης προβλέπει την ύπαρξη πολλών συμπάντων και η μελέτη τους είναι μια περιοχή έντονης ερευνητικής δραστηριότητας. Βασική πηγή της ερευνητικής αυτής προσπάθειας αποτελεί η τιμή της κοσμολογικής σταθεράς (μορφή σκοτεινής ενέργειας που περιγράφεται από έναν σταθερό όρο στις πεδιακές εξισώσεις Εinstein και καθορίζει με ποιον ρυθμό διαστέλλεται το δικό μας Σύμπαν) η οποία προβλέπεται από τη θεωρία να είναι 120 τάξεις μεγέθους πιο μεγάλη από ό,τι μετράμε».

Για να προβλέψουμε τη μετρήσιμη τιμή, για την κοσμολογική σταθερά δημιουργήθηκε ένα θεωρητικό πρότυπο, πολυπαραμετρικό «τοπίο» όπου σε κάθε σημείο αντιστοιχεί ένα πιθανό σύμπαν. Από αυτά σε κάποια μπορεί να υπάρχει και παρατηρητής (όπως στο δικό μας), ενώ μπορεί να έχουν διαφορετικές τιμές στις καθοριστικές για την ύλη τους παραμέτρους. Δημιουργήθηκε έτσι κυριολεκτικά ένα τοπίο (landscape) που εκεί συναντάς και τα λεγόμενα έλη (swampland), σύμπαντα με… αποκλίνουσα συμπεριφορά (ως προς τις παραμέτρους) που πρέπει να εξετάζονται και να… αποξηραίνονται (ως απαράδεκτα) ώσπου να φτιαχτεί το εναρμονισμένο τοπίο. Αρκετή δουλειά για τους οπαδούς των χορδών.