Συνηθίζουμε να λέμε πως «είμαστε ό,τι τρώμε» και καθώς η διατροφή μπορεί πράγματι να αποτελέσει «σύμμαχο» ή στον αντίποδα «εχθρό» της υγείας μας αναλόγως με τις επιλογές μας, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τι ακριβώς βάζουμε στο πιάτο μας. Σε μια χώρα μάλιστα όπως η Ελλάδα με πλούτο εγχώριων τροφίμων, πολλά από τα οποία αποτελούν γαλανόλευκα «σήματα κατατεθέντα» αλλά και μεγάλους εξαγώγιμους «άσους» στο… μανίκι των ελλήνων παραγωγών και κατ’ επέκταση της οικονομίας μας, καθίσταται πιο επιτακτικό από ποτέ να γνωρίζουμε από πού… κρατάει η σκούφια του κάθε προϊόντος, ποια είναι τα ακριβή συστατικά και η θρεπτική αξία του.
Μια εθνική υποδομή που είναι μοναδική σε ολόκληρη την Ευρώπη και η οποία βασίζεται στη χρήση καινοτόμων μεθόδων και οργάνων άκρως προηγμένης τεχνολογίας, προσφέρει τα τελευταία χρόνια μοναδική «χαρτογράφηση» των ελληνικών τροφίμων. Πρόκειται για την Εθνική Υποδομή FoodOmicsGR (https://foodomics.gr), η οποία για πρώτη φορά απαντά ρητώς σε νευραλγικά διατροφικά ερωτήματα. Διότι δεν είναι όλα τα μέλια, τα λάδια, τα τυριά και τα ψάρια ίδια. Διότι είναι σημαντικό να γνωρίζουμε αν το αίγειο ή πρόβειο γάλα από τις Σέρρες είναι πράγματι από τις Σέρρες, αν το έξτρα παρθένο ελαιόλαδο που αναγράφεται ότι είναι από την Κρήτη είναι όντως τέτοιο, αν το ψάρι που αναφέρεται ότι είναι πελαγίσιο έρχεται πράγματι από την ανοιχτή θάλασσα και όχι από μια ιχθυοκαλλιέργεια. Και μαζί είναι πολύτιμο να γνωρίζουμε ποια ακριβώς είναι η θρεπτική αξία του κάθε προϊόντος, η διατροφική «ταυτότητά» του που το κάνει να ξεχωρίζει από όλα τα άλλα.
Η ισχύς εν τη ενώσει
Η πρωτοποριακή αυτή υποδομή για τα ελληνικά αλλά και τα ευρωπαϊκά δεδομένα μόλις ολοκλήρωσε την πρώτη φάση λειτουργίας της συσπειρώνοντας, με χρηματοδότηση της τάξεως των 3 εκατομμυρίων ευρώ από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Καινοτομίας (ΓΓΕΚ), 80 ερευνητές από τα πεδία τόσο των βασικών όσο και των εφαρμοσμένων επιστημών οκτώ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων [Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδος, Ιδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ)].
Και είναι πολλά αυτά που έχουν ήδη επιτύχει οι ερευνητές της FoodOmicsGR μέσα στα τελευταία τριάμισι (πανδημικά στη συντριπτική πλειονότητά τους) έτη, όπως περιγράφει στο ΒΗΜΑ-Science o επιστημονικός υπεύθυνος της υποδομής, καθηγητής του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ κ. Γεώργιος Θεοδωρίδης. «Εχοντας αναπτύξει 80 νέες μοναδικές μεθόδους που δεν είναι διαθέσιμες σε άλλα εργαστήρια της χώρας και με βάση τεχνολογίες αιχμής που είναι γνωστές ως -omics – μεταβολομική, γενωμική, πρωτεωμική – έχουμε καταφέρει να κάνουμε ενδελεχή καταγραφή του περιεχομένου διαφορετικών σημαντικών για την ελληνική παραγωγή και οικονομία τροφίμων όπως η φέτα, το γάλα, το ελαιόλαδο, το μέλι, ο βασιλικός πολτός. Τα νέα πρωτόκολλα που αναπτύξαμε μας βοηθούν να φέρνουμε στο φως την ακριβή περιεκτικότητα του κάθε τύπου τροφίμου σε θρεπτικά στοιχεία όπως είναι οι βιταμίνες, τα αμινοξέα, τα λιπαρά οξέα και άλλες ενώσεις που ενισχύουν την ανθρώπινη υγεία. Τα δεδομένα που εξάγουμε αποτελούν το καλύτερο διαβατήριο για τη διεθνή αναγνώριση των ελληνικών τροφίμων και προϊόντων υγιεινής διατροφής».
Ελληνική βάση δεδομένων
Ισως το μέχρι στιγμής σημαντικότερο, διά στόματος του καθηγητή, έργο της υποδομής είναι η βάση δεδομένων των ελληνικών τροφίμων που έχει δημιουργηθεί, στην οποία για πρώτη φορά καταγράφονται οι τιμές συγκέντρωσης για εκατοντάδες μόρια διαφορετικών ειδών τροφίμων, π.χ. τιμές που έχουν βρεθεί για ένα σάκχαρο σε διαφορετικά είδη ελληνικού μελιού ή σε μέλια ίδιου είδους (π.χ. ανθόμελο) αλλά από διαφορετικές περιοχές της χώρας. «Εχουν μέχρι τώρα καταγραφεί περί τις 20.000 τιμές για εκατοντάδες μόρια που βρίσκονται σε 30 ελληνικά τρόφιμα όπως το ελαιόλαδο, διαφορετικά τυριά, το μέλι, ο οίνος».
Βασικοί στόχοι της ενδελεχούς αυτής χαρτογράφησης των ελληνικών τροφίμων βάσει της ποικιλίας και των τεχνικών παραγωγής τους είναι η ανάδειξη της διατροφικής αξίας και της μοναδικότητας των ΠΟΠ προϊόντων (προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης), η διάκριση των ελληνικών προϊόντων από τα εισαγόμενα αλλά και η παραγωγή καινοτόμων προϊόντων -για παράδειγμα ήδη σε συνεργασία με τη βιομηχανία κυκλοφορούν στην αγορά πολύ γνωστά τρόφιμα εμπλουτισμένα με ω-3 λιπαρά οξέα, τα οποία αποτελούν «τέκνα» της έρευνας του Εργαστηρίου Ζωοτεχνίας του Τμήματος Κτηνιατρικής του ΑΠΘ με επικεφαλής τον καθηγητή Γεώργιο Αρσένο που συμμετέχει στην υποδομή FoodOmicsGR.
Βάση για γευστική οικονομική ανάπτυξη
Υπάρχουν όμως και άλλα παραδείγματα που δείχνουν πώς η έρευνα των επιστημόνων της υποδομής μπορεί να οδηγήσει σε χειροπιαστά αποτελέσματα για το καλό των παραγωγών, του πληθυσμού και της οικονομίας. Οπως περιγράφει ο κ. Θεοδωρίδης, «ερευνητές της υποδομής ανέπτυξαν τυροκομικά προϊόντα με μοναδικά χαρακτηριστικά – συγκεκριμένα αρωματικό περιεχόμενο – μέσω τροποποίησης της διατροφής αιγοπροβάτων. Επιπροσθέτως μελετήθηκε το περιεχόμενο του κρόκου αβγών όρνιθας μετά την τροποποίηση της διατροφής τους και παρατηρήθηκαν σημαντικές αλλαγές στα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά αλλά και στο περιεχόμενο λιπιδίων του κρόκου. Αλλοι ερευνητές της υποδομής εργάζονται αυτή τη στιγμή επάνω στην ανάπτυξη και τον χαρακτηρισμό νέων προϊόντων γάλακτος με στόχο ειδικό αγοραστικό κοινό. Επικεντρωνόμαστε επίσης στην ανάπτυξη νέων μεθόδων για τη μέτρηση νανοπλαστικών αλλά και για τον προσδιορισμό διαφορετικών ρυπαντών σε τρόφιμα».
Η υποδομή συνδέεται με φορείς (ΕΦΕΤ, EFSA και άλλους ευρωπαϊκούς οργανισμούς), εταιρείες, ερευνητικά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού, στηρίζει την έρευνα-ανάπτυξη και καινοτομία ελλήνων επιστημόνων και παραγωγών και προσβλέπει σε περαιτέρω συνεργασίες. Για να αποτελέσουν όμως όλες αυτές οι περαιτέρω συνεργασίες πραγματικότητα, εν αρχή ην… η συνέχιση χρηματοδότησης της FoodOmicsGR ώστε να περάσει στην επόμενη φάση της. Σε αυτή την επόμενη φάση οι ερευνητές της υποδομής αναμένεται να ρίξουν ιδιαίτερο βάρος στην επίδραση των διαφορετικών τροφίμων και των επιμέρους συστατικών τους στον ανθρώπινο οργανισμό και κυρίως στο μικροβίωμα του εντέρου που αποτελεί «ρυθμιστή» της υγείας.
Κλείνοντας ο κ. Θεοδωρίδης τονίζει ότι η μοναδική αυτή Εθνική Υποδομή μπορεί να προσφέρει πολλά τόσο στην έρευνα για τα τρόφιμα στην Ελλάδα όσο και στην καινοτομία μέσω της ανάπτυξης νέων διατροφικών προϊόντων με απώτερο στόχο την ανάδειξη των ελληνικών τροφίμων εντός και εκτός συνόρων. «Η FoodOmicsGR μπορεί να αποτελέσει έναν δυναμικό βραχίονα έρευνας και ανάπτυξης για τις ελληνικές επιχειρήσεις που στοχεύουν στην καινοτομία. Μπορεί παράλληλα να συμβάλει στο να δοθεί υπεραξία στην ελληνική παραγωγή και μέσα από αυτή να φανεί και η αξία των ελληνικών τροφίμων σε ολόκληρο τον κόσμο τονώνοντας σημαντικά την εγχώρια οικονομία. Και μαζί χρειάζεται στο μέλλον να γίνει «ώσμωση» των αποτελεσμάτων μας στο έργο των ελεγκτικών μηχανισμών ώστε να υπάρχει καλύτερη προστασία της ταυτότητας των ελληνικών τροφίμων». Διότι ο διατροφικός «θησαυρός» που κρύβεται στη μικρή χώρα μας μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στην υγεία του (παγκόσμιου) πληθυσμού αλλά και στην οικονομία μας που επιζητεί (απεγνωσμένα) νέες προοπτικές…
Πώς η τροφή γίνεται «φάρμακο»
Μελέτες και πειράματα που έχουν διεξαχθεί στο πλαίσιο της Εθνικής Υποδομής FoodOmicsGR δείχνουν πώς ο χαρακτηρισμός των τροφίμων μπορεί να αποτελέσει τη βάση για συγκεκριμένες διατροφικές παρεμβάσεις:
l Διεξήχθη μελέτη διάρκειας οκτώ εβδομάδων σε 12 αθλούμενους και 12 άτομα ομάδας ελέγχου που δεν αθλούνταν (controls), η οποία αφορούσε τη χορήγηση φυσικού συμπληρώματος διατροφής με λιπαρά οξέα. Πριν και μετά την άσκηση γινόταν δειγματοληψία αίματος προκειμένου να μελετηθεί η πιθανή βελτίωση της απόδοσης των συμμετεχόντων. Φάνηκε ότι το συμπλήρωμα οδηγούσε σε βελτίωση σημαντικών δεικτών υγείας.
l Σε 50 ασθενείς με ήπια γνωστική διαταραχή (προάγγελος της νόσου Αλτσχάιμερ) χορηγήθηκε έξτρα παρθένο ελαιόλαδο και ελήφθησαν βιολογικά υγρά σε δύο χρονικές φάσεις. Το λιπιδικό προφίλ μετά την κατανάλωση του ελαιολάδου αντικατόπτριζε σημαντική αλλαγή, η οποία σχετιζόταν με βελτίωση στη φυσιολογία των ασθενών.
l Σε πειραματικά μοντέλα αρουραίου προστέθηκε σκόνη χαρουπιού στη συμβατική τροφή τους επί 15 ημέρες. Η ανάλυση αίματος, κοπράνων και ούρων των πειραματοζώων (180 δείγματα) έδειξε αλλαγή στον μεταβολισμό πρωτεϊνών με αύξηση στα επίπεδα των αμινοξέων λυσίνη, φαινυλαλανίνη, σερίνη, τρυπτοφάνη. Στο τέλος της μελέτης αναδείχθηκε μειωμένος καταβολισμός και υψηλότερη απορροφησιμότητα αυτών των αμινοξέων.
Το ταξίδι ενός δείγματος
Πώς… ταξιδεύει ένα δείγμα από το σημείο παραγωγής του ως τα εργαστήρια της FoodOmicsGR και πώς γίνεται η ανάλυσή του; Οπως περιγράφει ο κ. Θεοδωρίδης, «προκειμένου να δημιουργήσουμε τη βάση δεδομένων με τα συγκεκριμένα αναλυτικά χαρακτηριστικά διαφορετικών τροφίμων καταφύγαμε στις “πηγές” τους. Ετσι για τον χαρακτηρισμό για παράδειγμα ελιάς και λαδιού, μετά από συνεννόηση με παραγωγούς, πήραμε ελιές από ελαιόδεντρα διαφορετικών περιοχών. Το ίδιο ίσχυε και για το μέλι. Λάβαμε δείγματα μελιού από μελισσοπαραγωγούς που γνωρίζουμε και εμπιστευόμαστε ώστε η ανάλυσή τους να φέρει στο φως τα πραγματικά χαρακτηριστικά που θα έπρεπε να έχει το μέλι μιας περιοχής και τα οποία αποτελούν πλέον “πυξίδα” για συγκρίσεις».
Ενδελεχής έλεγχος
Μετά τη συλλογή τους τα δείγματα φθάνουν στα εργαστήρια της FoodOmics όπου διενεργούνται αναλύσεις με υπερσύγχρονο εξοπλισμό τεχνολογίας αιχμής. «Χρησιμοποιούμε αέρια και υγρή χρωματογραφία συνδυασμένη με φασματογραφία μάζας, φασματοσκοπία μαγνητικού πυρηνικού συντονισμού, διάφορες τεχνικές γενετικής ανάλυσης, ενώ πολύτιμος βοηθός μας είναι και η πληροφορική καθώς γίνεται ευρεία χρήση της μηχανικής μάθησης για την εξαγωγή αποτελεσμάτων». Ο κ. Θεοδωρίδης… ξετυλίγει το «ταξίδι» του χαρακτηρισμού ενός δείγματος μέσα από το παράδειγμα της ανάλυσης διαφορετικών ειδών γάλακτος – όνου, αγελάδας, αίγας, προβάτου και βούβαλου Κερκίνης: «Σε συνεργασία με γαλακτοπαραγωγούς, συνεργάτες μας επισκέφθηκαν δέκα διαφορετικές φάρμες περί τις δέκα φορές την καθεμία και περίπου την ίδια ώρα της ημέρας και έλαβαν δείγματα γάλακτος. Τα δείγματα μεταφέρθηκαν στο εργαστήριό μας στο Τμήμα Χημείας του ΑΠΘ. Αφού διαχωρίστηκαν σε μικρότερες ποσότητες κάποια από τα δείγματα “ταξίδεψαν” για ανάλυση πρωτεϊνών στο ΙΙΒΕΑΑ στην Αθήνα, άλλα για ανάλυση του περιεχομένου τους σε ιχνοστοιχεία στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και ορισμένα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης για ανάλυση με φασματοσκοπία πυρηνικού μαγνητικού συντονισμού, η οποία εντοπίζει μικρά μόρια όπως βιταμίνες, σάκχαρα, ιχνοστοιχεία και δρα συμπληρωματικά στην ανάλυση που πραγματοποιήσαμε εμείς στο ΑΠΘ για τον εντοπισμό μικρών μορίων με χρήση φασματομετρίας μάζας».
Ετσι τα περίπου 100 δείγματα που αναλύθηκαν απέκτησαν τη θρεπτική «ταυτότητά» τους. «Βρήκαμε μεγάλες διαφορές μεταξύ των διαφορετικών ειδών γάλακτος. Ξέρουμε για παράδειγμα ότι το γάλα του όνου δεν έχει λιπαρά, εντοπίσαμε όμως δύο λιπαρά που είναι μοναδικά σε αυτό το είδος γάλακτος. Ξέρουμε επίσης ότι το πρόβειο γάλα έχει πολλά λιπαρά, ωστόσο με τη συγκεκριμένη ανάλυση εντοπίσαμε ποια ακριβώς είναι αυτά τα λιπαρά». Η διαδικασία της «χαρτογράφησης» περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και γενετικές αναλύσεις των δειγμάτων, λέει ο καθηγητής. «Στόχος μας είναι στην επόμενη φάση λειτουργίας της υποδομής να ενισχύσουμε με ένα νέο εργαστήριο το γενετικό σκέλος των αναλύσεων, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας τόσο στο μικροβίωμα ορισμένων τροφίμων όσο και στο μικροβίωμα του ανθρώπινου εντέρου ώστε να καταλήξουμε σε συμπεράσματα για την επίδραση της διατροφής στην υγεία».
Ψάρια
Συχνά ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας «βαφτίζονται» πελαγίσια. Στη βάση δεδομένων καταγράφονται τα θρεπτικά χαρακτηριστικά που έχουν τα ψάρια της ανοιχτής θάλασσας – για παράδειγμα κάποια αμινοξέα μπορεί να είναι έως και 10 φορές υψηλότερα στα πελαγίσια ψάρια – με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν πλέον περιθώρια ψεύδους ή λάθους.
Οίνος
Πώς μπορεί κάποιος να πιστοποιήσει ότι ένα ασύρτικο κρασί Σαντορίνης είναι πράγματι… ασύρτικο Σαντορίνης; Στο Τμήμα Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ που συμμετέχει στην υποδομή FoodOmicsGR έχουν αναπτυχθεί μεθοδολογίες που προσφέρουν μοριακό χαρακτηρισμό ποικιλιών ελληνικού οίνου.
Μέλι και βασιλικός πολτός
Οι ερευνητές της FoodOmicsGR «χαρτογράφησαν» το μέλι διαφορετικών περιοχών. Σε ό,τι αφορά τον βασιλικό πολτό, η πρακτική κάποιων μελισσοπαραγωγών να δίνουν στις μέλισσες τροφή – είτε σιρόπι είτε πρωτεΐνη – ώστε να τις βοηθήσουν στο παραγωγικό έργο τους προκαλεί αλλαγές στην παραγωγή του. Τώρα οι ερευνητές του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ μπορούν με τις μεθόδους που ανέπτυξαν να εντοπίσουν πότε έχει ακολουθηθεί η συγκεκριμένη πρακτική από μελισσοπαραγωγούς.
Γάλα
Οι ερευνητές της υποδομής FoodOmicsGR ανέλυσαν ενδελεχώς περί τα 100 δείγματα πέντε διαφορετικών ειδών γάλακτος – όνου, αίγας, προβάτου, αγελάδας, βούβαλου Κερκίνης – και εντόπισαν μεγάλες διαφορές μεταξύ τους. Για παράδειγμα, στο γάλα του όνου που εθεωρείτο ότι δεν έχει λιπαρά εντοπίστηκαν δύο λιπαρά που δεν έχουν εντοπιστεί σε άλλο είδος γάλακτος.
Φέτα Η φέτα είναι ένα διατροφικό «σήμα κατατεθέν» της χώρας μας, ωστόσο αποτελεί και ένα από τα προϊόντα που πέφτουν εύκολα «θύματα» νοθείας – δεν είναι λίγες οι φορές που λευκά τυριά «βαφτίζονται» ως φέτα παρότι τα χαρακτηριστικά τους ουδεμία σχέση έχουν μαζί της. Ερευνητές του Τμήματος Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ που συμμετέχουν στην υποδομή FoodOmics έχουν αναπτύξει μεθοδολογίες για την ταχεία ανίχνευση νοθείας της φέτας.
«Συλλαμβάνοντας» τα νοθευμένα προϊόντα
Μία από τις βασικές αποστολές της Εθνικής Υποδομής FoodOmicsGR είναι η τεκμηρίωση της αυθεντικότητας των τροφίμων εθνικής προτεραιότητας όπως η φέτα, η ελιά, το ελαιόλαδο, το μέλι, το κρασί, με στόχο την ανάδειξη της ποιότητας των ελληνικών τροφίμων ανά τον κόσμο αλλά και την ενίσχυση του ελεγκτικού μηχανισμού ώστε να εντοπίζονται περιπτώσεις νοθείας των προϊόντων, σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science ένας από τους βασικούς συντελεστές της υποδομής, ο καθηγητής Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ κ. Νικόλαος Θωμαΐδης. «Με βάση τις πολύτιμες εργαστηριακά επιβεβαιωμένες πληροφορίες της υποδομής μπορεί κάποιος να ξέρει για παράδειγμα με βεβαιότητα αν ένα αναγραφόμενο ως ασύρτικο κρασί Σαντορίνης είναι πράγματι τέτοιο ή αν ένα αναγραφόμενο ως έξτρα παρθένο ελαιόλαδο είναι αποκλειστικά έξτρα παρθένο ελαιόλαδο ή έχει γίνει πρόσμειξή του με άλλα έλαια. Το ίδιο ισχύει και για τη φέτα που επί μακρόν «βάλλεται» από τα λευκά τυριά τα οποία ουδεμία σχέση έχουν μαζί της. Αυτό ακριβώς προσφέρει η FoodOmicsGR καθώς οι ερευνητές που την απαρτίζουν έχουν το know-how και την τεχνογνωσία για την εργαστηριακή επιβεβαίωση της αυθεντικότητας των προϊόντων και την καταπολέμηση της νοθείας στηρίζοντας έμπρακτα τον αγροδιατροφικό τομέα της χώρας μας».
Δημιουργία προφίλ
Η ομάδα του κ. Θωμαΐδη ασχολείται εδώ και περίπου μία δεκαετία σε βάθος με ένα από τα εμβληματικότερα ελληνικά προϊόντα, το ελαιόλαδο. «Εχουμε όλα αυτά τα χρόνια προχωρήσει σε χαρακτηρισμό όλων των ποικιλιών έξτρα παρθένου ελαιολάδου από κάθε γωνιά της χώρας μας και αυτές οι πληροφορίες έχουν ενσωματωθεί στην υποδομή παρέχοντας έναν ενδελεχή «χάρτη» των χαρακτηριστικών της κάθε ποικιλίας – σε γενικό πλαίσιο πάντως ένα έξτρα παρθένο ελαιόλαδο οποιασδήποτε ποικιλίας πρέπει να περιέχει από 350 mg ως 650-700 mg πολυφαινόλες ανά κιλό γιατί πάνω από αυτό το επίπεδο πολυφαινολών καθίσταται πολύ ιδιαίτερο στη γεύση (ιδιαίτερα πικρό και πικάντικο). Παρότι το προφίλ των πολυφαινολών του κάθε ελαιολάδου μπορεί να είναι διαφορετικό ανάλογα με την περιοχή, την ποικιλία και το ελαιοτριβείο όπου παρήχθη, συνολικά μπορούμε να πούμε ότι ένα έξτρα παρθένο ελαιόλαδο που περιέχει επίπεδο πολυφαινολών μέσα στο εύρος που παραθέσαμε μπορεί να έχει ισχυρά οφέλη για την υγεία αν κάποιος καταναλώνει μια κουταλιά της σούπας τέτοιου ελαιολάδου κάθε πρωί».
Αναλυτικές μέθοδοι
Οι ερευνητές του Τμήματος Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ έχουν επίσης αναπτύξει μεθόδους εντοπισμού της νοθείας του έξτρα παρθένου ελαιολάδου. «Μια συχνή μέθοδος νοθείας του είναι με αποσμημένο ελαιόλαδο λαμπάντε (lampante), το οποίο είναι μειονεκτικό παρθένο ελαιόλαδο με κακή γεύση και οσμή και οξύτητα μεγαλύτερη από 2%. Αυτού του τύπου η νοθεία είναι πολύ δύσκολο να ανιχνευθεί, ωστόσο με μεθόδους που αναπτύξαμε στο εργαστήριό μας μπορούμε να την εντοπίσουμε με πολύ μεγάλη ακρίβεια. Εχουμε εφαρμόσει τη συγκεκριμένη μέθοδο σε πολλά δείγματα της αγοράς αλλά και σε μη τυποποιημένα ελαιόλαδα. Αντίστοιχες μεθοδολογίες έχουν αναπτυχθεί και εφαρμοστεί για την τεκμηρίωση της αυθεντικότητας του ελληνικού μελιού, τον μοριακό χαρακτηρισμό ποικιλιών του ελληνικού οίνου και τη γρήγορη ανίχνευση νοθείας της φέτας» υπογραμμίζει ο καθηγητής.
Από την πλευρά της η ομάδα του Τμήματος Χημείας του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή Θεοδωρίδη ελέγχει δείγματα βασιλικού πολτού. «Κάποιες φορές οι μελισσοπαραγωγοί βοηθούν τις μέλισσες στο παραγωγικό έργο τους δίνοντάς τους τροφή – είτε σιρόπι είτε πρωτεΐνη. Κάτι τέτοιο με βάση τη νομοθεσία δεν είναι απαγορευμένο αλλά πρέπει να καταγράφεται η προκαλούμενη αλλαγή στη σύσταση των προϊόντων – ορισμένοι παραγωγοί όμως δεν μπορούν να κάνουν τη σχετική καταγραφή. Εμείς σε συνεργασία με το Εργαστήριο Μελισσοκομίας του ΑΠΘ με επικεφαλής την αναπληρώτρια καθηγήτρια Χρυσούλα Τανανάκη «χαρτογραφήσαμε» το τι αλλάζει στην παραγωγή βασιλικού πολτού όταν δώσουμε στις μέλισσες διαφορετικών ειδών σιρόπια ή πρωτεΐνη και έτσι υπάρχει πλέον μια «πυξίδα» για τη σύγκριση βασιλικού πολτού από διαφορετικούς μελισσοπαραγωγούς». Η προηγμένη έρευνα λοιπόν των επιστημόνων της FoodOmicsGR μετατρέπεται σε… ντετέκτιβ της αυθεντικότητας των τροφίμων και αυτό μόνο καλό μπορεί να είναι για την προαγωγή των ελληνικών προϊόντων.
Μια κυψέλη επιστημονικής αριστείας
Η επιστημονική ισχύς εν τη ενώσει των δεκάδων ελλήνων ερευνητών της υποδομής FoodOmicsGR έχει κάνει πολλούς ερευνητικούς «καρπούς» να… φυτρώσουν καθώς η σύμπραξη παράγει πρωτότυπο ερευνητικό έργο με περισσότερες από 100 δημοσιεύσεις κατ’ έτος σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά και με αναγνώριση από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Πρόκειται μάλιστα για μια «ένωση» κορυφαίων ερευνητών στον τομέα τους, όπως επιβεβαιώνει πρόσφατη μελέτη του Πανεπιστημίου Στάνφορντ («Updated science-wide author databases of standardized citation indicators», Σεπτέμβριος 2022).
Στη λίστα αυτή των κορυφαίων επιστημόνων που συνέταξε το Στάνφορντ και στην οποία παρατίθενται τα ονόματα όσων ανήκουν στο 2% των ερευνητών παγκοσμίως που διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της έρευνας στο πεδίο τους περιλαμβάνονται 11 ερευνητές της υποδομής FoodOmicsGR. Πρόκειται συγκεκριμένα για τους Γεώργιο Θεοδωρίδη, Δήμητρα Λαμπροπούλου, Γεώργιο Ζαχαριάδη, Ιωάννη Βλαχάβα, Ελένη Γκίκα, Βασίλη Μούγιο και Αναστασία Καριώτη από το ΑΠΘ, τους Ιωάννη Κωνσταντίνου και Τριαντάφυλλο Αλμπάνη από το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, τον Αθανάσιο Στασινάκη από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και τον Νικόλαο Θωμαΐδη από το ΕΚΠΑ. Οπως σχολιάζει ο καθηγητής Θεοδωρίδης, ο οποίος περιλαμβάνεται στη λίστα της επιστημονικής αριστείας, «πέραν της συσχέτισης του έργου μας με την οικονομία και την ανάπτυξη της χώρας είναι άκρως χαρακτηριστικό ότι η Εθνική Υποδομή FoodOmicsGR διαθέτει κορυφαίους ερευνητές οι οποίοι αποτελούν και τους πυλώνες για την εξαγωγή καλών αποτελεσμάτων. Είμαστε πέρα και πάνω από όλα μια ερευνητική υποδομή και ως τέτοια λειτουργούμε παράγοντας πρωτοπόρο έρευνα».
