Στον σύγχρονο… υπέρβαρο κόσμο μας, με τα μύρια κακά που συνεπάγεται για τον ανθρώπινο οργανισμό η ανθυγιεινή, «πασπαλισμένη» με τόνους ζάχαρη δυτικού τύπου διατροφή, εκατομμύρια άνθρωποι εξοστρακίζουν από τη ζωή τους τον λευκό γλυκό «εχθρό» που μπορεί να έχει πολύ πικρές συνέπειες για την υγεία. Σε αυτό το πλαίσιο, τα γλυκαντικά αποτελούν πλέον καθημερινό «σύντροφο» ολοένα και περισσότερων ατόμων. Υποκατάστατα που υπόσχονται τη γλύκα της ζάχαρης χωρίς τις θερμίδες και τα προβλήματα με τα οποία συνδέεται η κατανάλωσή της.

Εναλλακτικά της ζάχαρης

Ενα από αυτά τα γλυκαντικά που τα τελευταία χρόνια κερδίζει συνεχώς έδαφος είναι η ερυθριτόλη – μπορεί το όνομά της να σας είναι άγνωστο, ωστόσο αυτό το αλκοολικό παράγωγο της ζάχαρης χρησιμοποιείται συχνά σε πλήθος προϊόντων όπως στη στέβια για να της δώσει την υφή αλλά και την κρυσταλλική όψη της ζάχαρης, σε πολλά τρόφιμα της κετογονικής δίαιτας που είναι χαμηλά σε υδατάνθρακες καθώς και σε πλήθος προϊόντων που απευθύνονται σε διαβητικά άτομα. Η ερυθριτόλη περιέχεται επίσης φυσικά σε χαμηλά επίπεδα σε ορισμένα τρόφιμα όπως τα σταφύλια, τα μανιτάρια, τα αχλάδια, το καρπούζι, η μπίρα, το τυρί, η σάλτσα σόγιας και το κρασί, ενώ παράγεται επίσης σε πολύ μικρές ποσότητες με φυσικό τρόπο από τον ανθρώπινο οργανισμό. Βιομηχανικά παράγεται κυρίως από τη ζύμωση του καλαμποκιού.

Οι παρασκευαστές των προϊόντων που περιέχουν ερυθριτόλη αναφέρουν ότι το συγκεκριμένο γλυκαντικό παρουσιάζει σημαντικά πλεονεκτήματα αφού εκτός από τη μεγάλη του γλυκύτητα – αγγίζει τη γλυκύτητα της ζάχαρης περίπου στο 70% ενώ με μικρή προσθήκη στέβιας η γλυκύτητά του μπορεί να φθάσει στο 100% της γλυκύτητας της ζάχαρης – δεν αποδίδει θερμίδες καθώς ο ανθρώπινος οργανισμός δεν το μεταβολίζει. Παράλληλα έχει παρόμοια γεύση και υφή με τη ζάχαρη σε αντίθεση με άλλα φυσικά ή τεχνητά γλυκαντικά ενώ μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο ψήσιμο. Στα υπέρ του προσθέτουν επίσης ότι είναι κατάλληλο για διαβητικά άτομα καθώς δεν αυξάνει τα επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα, δεν προκαλεί φθορές στα δόντια ενώ αντιθέτως μειώνει την οδοντική πλάκα, δεν έχει άσχημη επίγευση όπως άλλα γλυκαντικά και είναι πολύ καλύτερα ανεκτό μετά από κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων.

Ανησυχητικά ευρήματα

Τι θαυμαστό υποκατάστατο της ζάχαρης θα σκεφτόταν κάποιος. Μια νέα μεγάλη αμερικανική μελέτη όμως μάλλον θα οδηγούσε σε δεύτερες (και τρίτες) σκέψεις. Διότι η μελέτη αυτή που ανήκει σε ειδικούς του Κέντρου για την Καρδιαγγειακή Πρόληψη και Διάγνωση στο Ερευνητικό Ινστιτούτο Lerner της Κλινικής Cleveland και η οποία δημοσιεύθηκε την περασμένη Δευτέρα 27 Φεβρουαρίου στην έγκριτη επιθεώρηση «Nature Medicine» συνδέει την ερυθριτόλη με αυξημένο κίνδυνο θρομβώσεων, καρδιακής προσβολής, εγκεφαλικού επεισοδίου και θανάτου.

Οπως μάλιστα ανέφερε σε ξένα ΜΜΕ ο κύριος συγγραφέας της μελέτης δρ Στάνλεϊ Χέιζεν, διευθυντής του Κέντρου για την Καρδιαγγειακή Πρόληψη και Διάγνωση αλλά και του Κέντρου για το Μικροβίωμα και την Ανθρώπινη Υγεία της Κλινικής Cleveland, «το μέγεθος του κινδύνου που προέκυψε δεν ήταν μέτριο». Ηταν χαρακτηριστικό ότι άτομα με παράγοντες κινδύνου για καρδιοπάθεια, όπως οι διαβητικοί (που κατά κύριο λόγο καταφεύγουν σε υποκατάστατα ζάχαρης σαν την ερυθριτόλη), είχαν διπλάσιες πιθανότητες να υποστούν καρδιακό ή εγκεφαλικό επεισόδιο αν εμφάνιζαν υψηλά επίπεδα του γλυκαντικού στο αίμα τους.

Η ανακάλυψη σχετικά με τον ανησυχητικό ρόλο της ερυθριτόλης στην καρδιαγγειακή υγεία έγινε εντελώς τυχαία. Η ομάδα του δρος Χέιζεν αναζητούσε άγνωστες χημικές ή άλλες ουσίες στο αίμα εθελοντών οι οποίες θα μπορούσαν να προβλέψουν τον κίνδυνο καρδιακού ή εγκεφαλικού επεισοδίου καθώς και θανάτου μέσα στα επόμενα τρία έτη. Για να τις εντοπίσει ανέλυσε περισσότερα από 4.000 δείγματα αίματος ατόμων υψηλού κινδύνου για καρδιαγγειακό επεισόδιο από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη – περίπου το 75% του συνόλου των δειγμάτων προερχόταν από άτομα με στεφανιαία νόσο ή υπέρταση ενώ περίπου το ένα πέμπτο των συμμετεχόντων έπασχε από διαβήτη. Οπως προέκυψε, τα υψηλότερα επίπεδα ερυθριτόλης διπλασίαζαν τον κίνδυνο καρδιακού και εγκεφαλικού επεισοδίου καθώς και θανάτου μέσα σε διάστημα τριών ετών. Γιατί όμως συνέβαινε αυτό; Για να δώσουν απάντηση οι ειδικοί προχώρησαν σε επιπρόσθετα εργαστηριακά πειράματα καθώς και σε πειράματα σε ζώα, τα οποία αποκάλυψαν ότι η ερυθριτόλη ωθεί τα αιμοπετάλια στο να συγκολλώνται ευκολότερα μεταξύ τους και να δημιουργούν θρόμβους οι οποίοι με τη σειρά τους μπορεί να ταξιδέψουν ως την καρδιά ή τον εγκέφαλο πυροδοτώντας καρδιακό ή εγκεφαλικό επεισόδιο αντιστοίχως.

Πειράματα με εθελοντές

Στο τελευταίο μέρος της έρευνάς τους οι ειδικοί ζήτησαν από οκτώ υγιείς εθελοντές να καταναλώσουν ένα ποτό που περιείχε 30 γραμμάρια ερυθριτόλης – ποσότητα του γλυκαντικού αντίστοιχη με εκείνη που καταναλώνουν πολλά άτομα ημερησίως. Στη συνέχεια τους υπέβαλαν σε εξετάσεις αίματος επί τρεις ημέρες προκειμένου να καταγράψουν τα επίπεδα του γλυκαντικού στον οργανισμό τους καθώς και τον κίνδυνο θρόμβωσης. Οπως υπογραμμίζεται στη μελέτη, «τριάντα γραμμάρια ερυθριτόλης ήταν αρκετά να αυξήσουν τα επίπεδα του γλυκαντικού στο αίμα κατά 1.000 φορές τα οποία και παρέμειναν υψηλά για τις επόμενες δύο-τρεις ημέρες, πολύ υψηλότερα από το κατώφλι που συνδέεται με αύξηση του κινδύνου θρομβώσεων».

Αναστολή κατανάλωσης

Να σημειωθεί ότι ως σήμερα δεν έχει καθοριστεί κάποιο ανώτατο επιτρεπτό όριο πρόσληψης ερυθριτόλης από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕFSA) ή από την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA). Οι δύο αρμόδιες αρχές κατηγοριοποιούν την ερυθριτόλη ως ασφαλή σε γενικό πλαίσιο. Για τον λόγο αυτόν και η ύπαρξή της δεν είναι υποχρεωτικό να αναγράφεται στα προϊόντα που την περιέχουν. Μπορεί λοιπόν να «κρύβεται» σε μια ετικέτα τροφίμου όπου αναγράφεται απλώς «χωρίς ζάχαρη» ή «αλκοολικά παράγωγα ζάχαρης» ή «γλυκαντικές ουσίες». Τι μπορεί να κάνει λοιπόν ένας καταναλωτής; Σύμφωνα με δηλώσεις του δρος Χέιζεν «σε ό,τι αφορά άτομα που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο θρομβώσεων, καρδιακού ή εγκεφαλικού επεισοδίου όπως οι ασθενείς με καρδιοπάθεια ή διαβήτη νομίζω ότι υπάρχουν πλέον αρκετά δεδομένα ώστε να τα συμβουλεύσουμε να μην καταναλώνουν ερυθριτόλη έως ότου διεξαχθούν περαιτέρω μελέτες».

Αντίστοιχη συμβουλή έδωσε μιλώντας στο ΒΗΜΑ-Science ο ειδικός καρδιολόγος, αντιπρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Καρδιολογίας (ΕΛΙΚΑΡ) κ. Δημήτριος Ρίχτερ, σχολιάζοντας τα νέα αμερικανικά ευρήματα. «Τα καινούργια αυτά στοιχεία αποτελούν ένα μεγάλο καμπανάκι σε ό,τι αφορά την κατανάλωση του συγκεκριμένου γλυκαντικού και δείχνουν ότι είναι απαραίτητο να διεξαχθούν επιπρόσθετες μελέτες για το θέμα. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι η μελέτη αυτή παρότι ήταν μια πολύ καλή και αναλυτική μελέτη ήταν μια μελέτη παρατήρησης η οποία μπορεί να δείξει σύνδεση αλλά όχι αιτιώδη σχέση. Σε κάθε περίπτωση πάντως τα αποτελέσματα μαρτυρούν ότι πρέπει να προσέχουμε καθώς τόσο σε πειραματόζωα όσο και σε ανθρώπους φάνηκε ότι το συγκεκριμένο γλυκαντικό αυξάνει τον κίνδυνο θρομβώσεων». Ο κ. Ρίχτερ κατέληξε τονίζοντας ότι «το ζήτημα των γλυκαντικών είναι μεγάλο γενικότερα. Καθώς μάλιστα δεν φαίνεται να προσφέρουν απώλεια βάρους, καλό θα ήταν ο πληθυσμός να βγάλει τόσο τη ζάχαρη όσο και τα υποκατάστατά της από τη ζωή του και να αναζητήσει αλλού τη γλυκύτητα χωρίς υποκατάστατα…».

Η απάντηση της βιομηχανίας

Το Συμβούλιο για τον Ελεγχο των Θερμίδων, μια ένωση εκπροσώπων της βιομηχανίας, τοποθετήθηκε επί των νέων ευρημάτων στο CNN. Oπως ανέφερε ο εκτελεστικός διευθυντής του Ρόμπερτ Ράνκιν, «τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης έρχονται σε αντίθεση με δεκαετίες επιστημονικής έρευνας που δείχνει ότι τα γλυκαντικά μειωμένων θερμίδων όπως η ερυθριτόλη είναι ασφαλή. Αυτό αποδεικνύουν και οι άδειες κυκλοφορίας που έχουν λάβει αυτά τα γλυκαντικά από τις αρχές παγκοσμίως για χρήση σε τρόφιμα και ποτά». Ο κ. Ράνκιν συμπλήρωσε ότι «τα ευρήματα δεν πρέπει να επεκταθούν στον γενικό πληθυσμό καθώς οι συμμετέχοντες στην παρέμβαση είχαν ήδη αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο».