Πριν από 70.000 χρόνια περίπου μια «χούφτα» ανθρώπων ξεκίνησε από την ήπειρο που σήμερα ονομάζουμε Αφρική για να δει τι γίνεται πέρα από τα όρια του τόπου τους. Οι γενετιστές ονομάζουν το φαινόμενο «population bottleneck», δηλαδή «πληθυσμιακός λαιμός μπουκαλιού», θέλοντας να περιγράψουν το γεγονός ότι από έναν πληθυσμό με μεγάλη γενετική ποικιλομορφία μόνο ένα μικρό μέρος χωρά να περάσει μέσα από μια στενωπό και κατά συνέπεια μόνο ένα μέρος της ποικιλομορφίας είναι διαθέσιμο στην έξοδο από το υποτιθέμενο μπουκάλι.
Οπως έχει αποδείξει μια πληθώρα γενετικών αναλύσεων, από αυτούς τους εξερευνητές που άφησαν τότε την Αφρική καταγόμαστε οι περισσότεροι άνθρωποι πάνω στη Γη. Αλλά όχι όλοι! Καταγόμαστε οι Ευρωπαίοι και οι Ασιάτες, αλλά και οι Αμερικανοί ευρωπαϊκής προέλευσης. Καθώς όμως στην Αφρική παρέμεινε ένα σημαντικό κομμάτι του αρχικού πληθυσμού, στους σημερινούς απογόνους τους αντανακλάται η αρχική μεγάλη γενετική ποικιλομορφία. Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Σημαίνει ότι για κάθε, μικρή ή μεγάλη, πληθυσμιακή μελέτη οι άνθρωποι με αφρικανική καταγωγή αποτελούν μια ξεχωριστή ομάδα για την οποία είναι δύσκολο να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα. Και τούτο επειδή η μεγάλη γενετική δεξαμενή από την οποία προέρχονται απαιτεί την εξέταση πολλαπλάσιων δειγμάτων, πράγμα που μέχρι σήμερα φαίνεται να δυσκολεύει τους ερευνητές.
Γιατί σας τα λέω όλα αυτά; Επειδή ζούμε στην εποχή των μαζικών αναλύσεων των γονιδιωμάτων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι εν λόγω μελέτες είναι πολύ χρήσιμες στην ιατρική και ειδικότερα στην αποκάλυψη των γονιδίων που συμβάλλουν στην εμφάνιση πολυπαραγοντικών ασθενειών, ασθενειών δηλαδή που δεν οφείλονται σε μεταλλάξεις ενός και μόνο γονιδίου, αλλά που συχνά απαιτούν μια «συνεργασία» περιβάλλοντος και γενετικού υποβάθρου για να εμφανιστούν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ασθένειας είναι η σχιζοφρένεια, για την πολυπαραγοντική γενετική συνιστώσα της οποίας έδωσε, το 2009, εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες μια μελέτη-σταθμός, η οποία βρήκε μιμητές και σε πεδία εκτός ιατρικής.
Εδώ όμως τα πράγματα παίρνουν άλλες διαστάσεις. Μόλις το περασμένο καλοκαίρι μελέτη 1,1 εκατομμυρίων γονιδιωμάτων ατόμων από 15 διαφορετικές χώρες εντόπισε, λέει, τα 1.200 σημεία στο DNA μας που σχετίζονται με το πόση εκπαίδευση θα λάβουμε! Οι μελέτες αυτές δίνουν ένα σκορ και στην προκειμένη περίπτωση όσο μεγαλύτερο το σκορ που είχε κάποιος, τόσο αυξημένη ήταν η πιθανότητα να περάσει περισσότερο χρόνο στα θρανία και κατ’ επέκταση να αποκτήσει περισσότερα πτυχία και αργότερα περισσότερα χρήματα. Περιττό να πούμε ότι για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω από τη μελέτη εξαιρέθηκαν άτομα αφρικανικής προέλευσης. Αλλά αυτό στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι η μικρότερη αδικία! Υπάρχουν μεγαλύτερες και έχουν να κάνουν με το γεγονός ότι στις μελέτες αυτές δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν ο πόλεμος, η προσφυγιά, η έλλειψη τροφής, καθαρού νερού και εμβολίων. Γιατί αυτά δεν έχουν να κάνουν με γονίδια, αλλά με τον άδικο κόσμο που φτιάξαμε και ο οποίος μπορεί να «αξιοποιήσει» τέτοιου είδους μελέτες για να γίνει ακόμη πιο άδικος. Προσοχή λοιπόν!
