Είναι ένα θηλαστικό πραγματικά μοναδικό: ζει περισσότερο από όλα τα τρωκτικά (στην τάξη των οποίων ανήκει), δεν εμφανίζει σχεδόν ποτέ καρκίνο, μπορεί να ζήσει χωρίς οξυγόνο για πολλά λεπτά, δεν νιώθει πόνο και τα θηλυκά είναι γόνιμα… για πάντα! Ο λόγος για τον «γυμνό» τυφλοπόντικα (Heterocephalus glaber) που ενδημεί στην Αφρική και συνεχώς εκπλήσσει τους επιστήμονες με τα απίστευτα χαρακτηριστικά του.

Τώρα μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Nature Communications» από επιστήμονες του Ερευνητικού Ινστιτούτου Magee-Womens (MWRI, πρόκειται για το μεγαλύτερο ερευνητικό ινστιτούτο των ΗΠΑ το οποίο είναι αφιερωμένο στην υγεία των γυναικών και των βρεφών) που ανήκει στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ… βγάζει από τα λαγούμια του το μυστικό της γονιμότητας του άτριχου αυτού τρωκτικού. Ετσι, ανοίγει τον δρόμο για θεραπείες που θα παρατείνουν τη γονιμότητα και στις γυναίκες, ενώ γεννά ελπίδες για το τέλος (ή τουλάχιστον τη σημαντική καθυστέρηση) της εμμηνόπαυσης. Το Βήμα-Science μίλησε με τον κύριο συγγραφέα της σημαντικής μελέτης, επίκουρο καθηγητή στο ΜWRI και στο Τμήμα Μαιευτικής, Γυναικολογίας και Επιστήμης της Αναπαραγωγής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ Μιγκέλ Μπριένιο-Ενρίκες για τα μικρά τρωκτικά που με τα μεγάλα χαρίσματά τους δημιουργούν τεράστιες προοπτικές στο πεδίο της ανθρώπινης γονιμότητας.

Ενα παράξενο θηλαστικό

«Οι «γυμνοί» τυφλοπόντικες είναι τα πιο παράξενα θηλαστικά από πολλές απόψεις. Σε ό,τι αφορά τον τρόπο αναπαραγωγής των τρωκτικών αυτών που ζουν σε υπόγειες αποικίες, παρότι υπάρχουν πολλά θηλυκά, μόνο η βασίλισσα της αποικίας μπορεί να αποκτήσει μικρά. Κατά τη γνώμη μου όμως το πιο εντυπωσιακό σχετικά με τα συγκεκριμένα θηλαστικά είναι ότι μπορούν να αναπαράγονται για πάντα – δεν παρουσιάζουν μείωση της γονιμότητάς τους καθώς μεγαλώνουν. Θελήσαμε λοιπόν να εξερευνήσουμε αυτή την απίστευτη ιδιότητα που δεν παρατηρείται στα άλλα θηλαστικά».

Πράγματι, στα περισσότερα θηλαστικά, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων αλλά και των ποντικών, τα θηλυκά γεννιούνται με έναν πεπερασμένο αριθμό ωαρίων τα οποία παράγονται στις ωοθήκες μέσω μιας διαδικασίας που ονομάζεται ωογένεση. Με την πάροδο του χρόνου αυτή η «αποθήκη» ωαρίων σταδιακά αδειάζει – ορισμένα εκλύονται κατά την ωορρηξία, τα περισσότερα όμως απλώς πεθαίνουν – και έτσι η περίοδος της γονιμότητας τελειώνει γύρω στα 51 έτη κατά μέσο όρο για τις γυναίκες.

Οι θηλυκοί «γυμνοί» τυφλοπόντικες… αψηφούν όμως αυτούς τους κανόνες. Οι βασίλισσές τους μπορούν να αποκτούν μικρά και σε μεγάλη ηλικία, γεγονός που μαρτυρεί ότι με κάποιους τρόπους διατηρούν τα αποθέματα ωαρίων τους για ολόκληρο τον βίο τους.

«Κοκτέιλ» υπεροχής

Ρωτήσαμε τον καθηγητή Μπριένιο-Ενρίκες ποιες μπορεί να είναι οι διαδικασίες που οδηγούν τους τυφλοπόντικες στην «αιώνια» γονιμότητα. Οπως είπε «υπάρχουν τρεις πιθανές απαντήσεις: είτε γεννιούνται με πολλά ωάρια, είτε κατά τη διάρκεια της ζωής τους δεν χάνουν πολλά ωάρια, είτε συνεχίζουν να παράγουν ωάρια και μετά τη γέννησή τους. Εκτιμούμε ότι λαμβάνει χώρα ένα κοκτέιλ και των τριών αυτών διαδικασιών».

Στα… συστατικά του «κοκτέιλ» της αέναης γονιμότητας των θηλυκών άτριχων τυφλοποντίκων επικεντρώθηκαν και τα πειράματα της ομάδας του ΜWRI. Αρχικώς οι ερευνητές συνέκριναν τις ωοθήκες «γυμνών» τυφλοποντίκων και ποντικών σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης. Παρότι τα δύο αυτά είδη τρωκτικών έχουν παρόμοιο μέγεθος, τα ποντίκια ζουν επί τέσσερα έτη το ανώτερο και εμφανίζουν πτώση της γονιμότητάς τους μετά τους εννέα μήνες ζωής. Αντιθέτως οι άτριχοι τυφλοπόντικες «ζουν περί τα 37 έτη κατά μέσο όρο, δηλαδή 368% περισσότερο από ό,τι θα αναμενόταν με βάση τη μάζα του σώματός τους» σημείωσε ο δρ Μπριένιο-Ενρίκες.

Οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι οι θηλυκοί γυμνοί τυφλοπόντικες διαθέτουν πολύ μεγαλύτερο αριθμό ωαρίων σε σύγκριση με τα θηλυκά ποντίκια καθώς και ότι ο ρυθμός θανάτου αυτών των ωαρίων είναι χαμηλότερος από των ποντικών. Για παράδειγμα, στις 8 ημέρες ζωής ένας θηλυκός τυφλοπόντικας διαθέτει κατά μέσο όρο 1,5 εκατομμύρια ωάρια, περί τις 95 φορές περισσότερα σε σύγκριση με έναν θηλυκό ποντικό της ίδιας ηλικίας.

Το πιο αξιοσημείωτο εύρημα ήταν όμως ότι η ωογένεση συνεχίζεται και μετά τη γέννηση στους γυμνούς τυφλοπόντικες – ένα εύρημα που κάνει τα θεμέλια του 70χρονου δόγματος που θέλει τα θηλυκά θηλαστικά να γεννιούνται με πεπερασμένο αριθμό ωαρίων να τρίζουν. Συγκεκριμένα οι ερευνητές είδαν ότι πρόδρομα ωοκύτταρα διαιρούνταν σε θηλυκά ηλικίας τριών μηνών, ενώ αυτά τα προγονικά κύτταρα εντοπίστηκαν και σε 10χρονους θηλυκούς τυφλοπόντικες, γεγονός που μαρτυρεί ότι η ωογένεση μπορεί να συνεχίζεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Πιθανές εφαρμογές

Το μεγάλο ερώτημα είναι το αν και πώς όλα αυτά τα απίστευτα που συμβαίνουν… υπογείως θα μπορούσαν τώρα που έρχονται στο φως από τους επιστήμονες να αλλάξουν τον… επίγειο ρου της ανθρώπινης υγείας. Κοινώς μπορεί ένας ταπεινός τυφλοπόντικας να δείξει τον δρόμο της παράτασης της γυναικείας γονιμότητας και ίσως και του τέλους της εμμηνόπαυσης; «Αν κατανοήσουμε σε βάθος πώς οι γυμνοί τυφλοπόντικες μπορούν να έχουν ωάρια καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους, ίσως καταφέρουμε να αναπτύξουμε νέους φαρμακευτικούς στόχους ή τεχνικές για την προαγωγή και της ανθρώπινης υγείας» τόνισε ο δρ Μπριένιο-Ενρίκες και συμπλήρωσε: «Παρότι πλέον το προσδόκιμο της ζωής των ανθρώπων έχει αυξηθεί, η εμμηνόπαυση συνεχίζει να εμφανίζεται στις γυναίκες στην ίδια ηλικία. Ελπίζουμε λοιπόν ότι θα πάρουμε μαθήματα από τον γυμνό τυφλοπόντικα προκειμένου να διατηρήσουμε την ωοθηκική λειτουργία των γυναικών αργότερα στη ζωή τους και να παρατείνουμε τη γονιμότητά τους».

Κάτι τέτοιο δεν μεταφράζεται μόνο σε παράταση της ικανότητας αναπαραγωγής, διευκρίνισε ο καθηγητής, αλλά σε συνολικότερη υγεία. «Η υγεία των ωοθηκών επηρεάζει γενικότερα τον γυναικείο οργανισμό: τον κίνδυνο καρκίνου, την υγεία της καρδιάς, ακόμη και το προσδόκιμο ζωής. Ετσι με πυξίδα μας τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος αυτού του μοναδικού μικρού τρωκτικού ελπίζουμε ότι θα βρούμε νέες προσεγγίσεις βελτίωσης της υγείας των γυναικών σε πολλά επίπεδα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το είδος μας δανείζεται συνεχώς από άλλα ζώα ή φυτά μηχανισμούς για τη βελτίωση της υγείας του – κλασικό παράδειγμα αποτελεί η ανάπτυξη της ινσουλίνης. Ετσι δεν είναι καθόλου παράξενο να εμπνευστούμε από έναν τυφλοπόντικα – και πιστέψτε με, αυτός ο τυφλοπόντικας διαθέτει πολλούς μηχανισμούς που μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης».

Διότι, κατά τον δρα Μπριένιο-Ενρίκες «ακόμη και αν δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω το ρολόι του γυναικείου οργανισμού, ίσως μπορούμε έστω να… πειράξουμε λίγο τους δείκτες ώστε να επιβραδύνουμε τη γήρανση. Ο γυμνός τυφλοπόντικας μπορεί να μας μάθει πολλά και δεν είναι μόνο θέμα αναπαραγωγής ούτε μόνο θέμα γήρανσης. Είναι το πάντρεμα αυτών των δύο που κρύβεται… κάτω από τη γη».