Η παγκόσμια κοινωνία, η ευρωπαϊκή κοινωνία, η ελληνική κοινωνία βρίσκονται στο μεταίχμιο σημαντικών εξελίξεων λόγω των προβλέψεων για οριακές καταστάσεις του πλανήτη που προκαλούν τον σταδιακό μετασχηματισμό του γενικότερου παραγωγικού και οικονομικού μοντέλου. Το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας οφείλει να ανταποκριθεί και να πρωτοστατήσει στην αντιμετώπιση αυτών των νέων προκλήσεων επειδή ο επερχόμενος μετασχηματισμός βασίζεται εξ ολοκλήρου στη γνώση και οι μελλοντικές γενιές πρέπει να προετοιμαστούν κατάλληλα.
Η διαδικασία μετάβασης στην Κυκλική Οικονομία και την Κυκλική Βιο-οικονομία, στο σημερινό δύσκολο οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, απαιτεί την ανάπτυξη της εκπαίδευσης με βάση την αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών κλάδων. Ο μελλοντικός βιο-οικονομολόγος, ο επιστήμονας που θα ασχοληθεί με τη Βιο-οικονομία, πρέπει να έχει πολύπλευρη εκπαίδευση. Επειδή θα είναι ο συνδετικός κρίκος σε όλες τις παραγωγικές διαδικασίες, γι’ αυτό απαιτείται να έχει αναπτύξει τόσο βασικές όσο και ειδικές δεξιότητες που θα αποκτηθούν από διεπιστημονικά περιβάλλοντα μάθησης. Οι βιο-οικονομολόγοι έχουν σημαντικό ρόλο σε όλα τα στάδια, τόσο των καθιερωμένων όσο και καινοτόμων αλυσίδων αξίας. Εν τω μεταξύ απαιτείται η επανεκπαίδευση των υφιστάμενων στελεχών (οικονομικών, βιομηχανικών, πολιτικών κ.λπ.) ώστε να είναι σε θέση να διακρίνουν τις επερχόμενες αλλαγές, να τις προσαρμόζουν στην τρέχουσα παραγωγική τους διαδικασία και να αναπτύσσουν καινοτόμες διεργασίες βιολογικής βάσης στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης.
Ενα σημαντικό πρόβλημα στη δημιουργία εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι η διεπιστημονικότητα. Η Κυκλική Οικονομία και η Κυκλική Βιο-οικονομία δεν είναι μόνο η ενέργεια, τα βιοκαύσιμα, τα απόβλητα και τα πλαστικά, είναι πολύ περισσότερα. Η επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα πρέπει να συνεργαστούν και να δημιουργήσουν τους πρώτους πυρήνες ολιστικής εκπαίδευσης. Σε ένα σύνολο κλασικών ειδικοτήτων όπως φυσικός, μαθηματικός, χημικός, βιολόγος, γεωπόνος, οικολόγος, οικονομολόγος, μηχανικός περιβάλλοντος, κοινωνιολόγος, επιστήμονας Πληροφορικής και νομικός, με τυχαία σειρά, καμία ειδικότητα δεν υπολείπεται αλλά ούτε και υπερτερεί. Ολοι είναι εξίσου σημαντικοί και οφείλουν να υποκλιθούν στις επιταγές της εποχής μας και στους νόμους της φύσης.
Μιλάμε λοιπόν για έναν κοινωνικο-οικονομικό μετασχηματισμό που βασίζεται στην κυκλικότητα. Ολες οι βιολογικές διαδικασίες είναι κυκλικές και ένας βασικός πυλώνας για την κατανόηση και ενεργό συμμετοχή στον μετασχηματισμό είναι η διά βίου εκπαίδευση. Ο αναγκαίος μετασχηματισμός του εκπαιδευτικού μοντέλου δεν θα είναι το άθροισμα διαφορετικών επιστημονικών πεδίων αλλά η συγχώνευσή τους, και αυτό αποτελεί μεγάλη πρόκληση. Δεν είναι αποτελεσματικό να προσπαθήσουμε να αντιστρέψουμε την τρέχουσα πορεία κάνοντας την ίδια διαδρομή, αντίστροφα. Οπως αναφέρει ο Ουμπέρτο Εκο στο «Εκκρεμές του Φουκό». «Αυτό που επιστρέφει είναι καλό, όχι αυτό που περνάει και τελειώνει. Ο ευκολότερος τρόπος για να επιστρέψεις από εκεί που ήσουν είναι να περπατήσεις κυκλικά χωρίς να ξανακάνεις τα προηγούμενα βήματά σου».
Στο διεθνές εκπαιδευτικό σύστημα υπάρχουν λίγα εκπαιδευτικά προγράμματα σε επίπεδο πτυχίου και αρκετά σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Σημαντική είναι η ίδρυση του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Βιο-οικονομίας (European Bioeconomy University) το οποίο αποτελείται από 6 ευρωπαϊκά πανεπιστήμια και υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ενωση.
O κ. Κωνσταντίνος Βοργιάς είναι καθηγητής Βιοχημείας – Βιοτεχνολογίας – Κυκλικής Οικονομίας, Τμήμα Βιολογίας, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
