Στην ανατολή του 2023 ο SARS-CoV-2 είναι και πάλι ο πρωταγωνιστής των ημερών παγκοσμίως. Τα «φώτα» πέφτουν ξανά (όπως και τέτοια εποχή πριν από τρία χρόνια) στην Κίνα, όπου η άρση των αυστηρότατων (έως απάνθρωπων) μέτρων της πολιτικής zero-COVID έχει οδηγήσει σε «έκρηξη» κρουσμάτων και θανάτων – με τους επίσημους αριθμούς να θεωρείται ότι αποτελούν μόνο την κορυφή ενός τεράστιου κορωνο-παγόβουνου που… σιγοβράζει από κάτω. Και για άλλη μια φορά, καθώς τις τελευταίες ημέρες η Κίνα έχει πλέον ανοίξει τα σύνορά της, ο υπόλοιπος κόσμος, συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης, φοβάται και λαμβάνει μέτρα σε ό,τι αφορά τους ταξιδιώτες που φθάνουν από εκεί.

Δεν είναι όμως μόνο κινεζική η νέα απειλή του SARS-CoV-2. Η υποπαραλλαγή ΧΒΒ.1.5, η οποία ανήκει στον κλάδο της Ομικρον, «χτυπά» ανελέητα τις ΗΠΑ ενώ έχει ήδη… επισκεφθεί μέχρι στιγμής περί τις 30 άλλες χώρες, εκ των οποίων 15 ευρωπαϊκές. Μάλιστα οι ειδικοί του ΠΟΥ σημειώνουν ότι πρόκειται για την παραλλαγή του ιού με τη μεγαλύτερη μεταδοτικότητα που έχει εμφανιστεί ως σήμερα. Το άκρως ρευστό τοπίο που διαμορφώνεται (και πάλι) είναι επόμενο να κάνει τα ερωτήματα να ξαναφουντώνουν: Η υποπαραλλαγή ΧΒΒ.1.5 μπορεί να είναι υπαίτια για παγκόσμια αναζωπύρωση της πανδημίας; Η κατάσταση στην Κίνα μπορεί να αποτελέσει «μαιευτήριο» νέων πιο απειλητικών στελεχών του SARS-CoV-2; Το ΒΗΜΑ-Science ζήτησε απαντήσεις από έγκριτους ειδικούς αλλά και από αρμόδιους οργανισμούς υγείας.

Στάση αναμονής

Στάση αναμονής συνιστά η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιολογίας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ στη Νέα Υόρκη Θεοδώρα Χατζηιωάννου: «Κατ’ αρχάς δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς συμβαίνει αυτή τη στιγμή στην Κίνα αφού δεν έχουμε στα χέρια μας αξιόπιστα στοιχεία. Πρέπει παράλληλα να τονιστεί ότι στην Κίνα έχουν χορηγηθεί μόνο κινεζικά εμβόλια – κανένα εξ αυτών δεν βασίζεται στην τεχνολογία mRNA. Κάποια βασίζονται σε τεχνολογία παρόμοια με εκείνη ορισμένων εμβολίων του δυτικού κόσμου, π.χ. σε αδενοϊό, και τα αποτελέσματά τους είναι παρόμοια με τα αντίστοιχα εμβόλια που χορηγούνται στον δυτικό κόσμο. Κάποια άλλα όμως βασίζονται σε απενεργοποιημένο ιό και δεν επάγουν υψηλά επίπεδα εξουδετερωτικών αντισωμάτων, ιδίως ενάντια στην Ομικρον. Μάλιστα αναφορές σχετικά με τη χρήση τέτοιων εμβολίων στη Σιγκαπούρη δείχνουν μειωμένη αποτελεσματικότητα πρόληψης της μόλυνσης στους ηλικιωμένους».

Την ίδια στιγμή, σημειώνει η ελληνίδα καθηγήτρια, στην Κίνα υπάρχουν πολλοί ανεμβολίαστοι ή ανεπαρκώς εμβολιασμένοι και ιδίως μεταξύ των πιο ευάλωτων που είναι οι ηλικιωμένοι. «Το 30% των ατόμων άνω των 60 ετών και το 60% των ατόμων άνω των 80 δεν είναι εμβολιασμένοι ή δεν έχουν λάβει ενισχυτική δόση».

Και τώρα πλέον, μετά από τρία χρόνια σκληρής πολιτικής zero-COVID, όλα αυτά τα άτομα βρίσκονται εκτεθειμένα στον ιό ο οποίος «καλπάζει». Γιατί σας τα αναφέρουμε όλα αυτά; Διότι η ίδια η πραγματικότητα μας απέδειξε πριν από τρία χρόνια ότι η εξάπλωση του SARS-CoV-2 στην Κίνα δεν αποτελεί ένα… εξωτικό ζήτημα αλλά μας αφορά όλους στο παγκοσμιοποιημένο «χωριό» όπου ζούμε. Πόσο μπορεί να επηρεάσει λοιπόν τον δυτικό κόσμο το νέο κινεζικό κορωνο-ξέσπασμα; «Αυτό είναι άγνωστο» τόνισε η δρ Χατζηιωάννου. «Τη στιγμή που τα κρούσματα στην Κίνα εκτοξεύονται – πάνω από μισό εκατομμύριο νέες μολύνσεις κατεγράφησαν τον τελευταίο μήνα και πιθανότατα αυτός ο αριθμός είναι μικρότερος από τον πραγματικό – δεν γίνεται εκτεταμένη γενετική αλληλούχηση δειγμάτων, γεγονός που σημαίνει ότι δεν μπορούμε να ανιχνεύσουμε εγκαίρως την κυκλοφορία νέων παραλλαγών του ιού. Βέβαια, μέχρι στιγμής, εξαιτίας της πολιτικής zero-Covid που ακολουθήθηκε για πολύ μεγάλο διάστημα, η Κίνα βρίσκεται πιο πίσω στα πανδημικά κύματα σε σχέση με τον δυτικό κόσμο – για αυτό και οι κυρίαρχες παραλλαγές είναι η ΒΑ.5.2 και η ΒF.7, οι οποίες σε Ευρώπη και ΗΠΑ είχαν εμφανιστεί νωρίτερα».

 Ανοιχτά ενδεχόμενα

Ωστόσο το μεγάλο ερώτημα είναι αν η μεγάλη διασπορά του ιού μπορεί να οδηγήσει στην ανάδυση νέων παραλλαγών. «Κανένας δεν μπορεί να αποκλείσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο» τόνισε η καθηγήτρια και εξήγησε: «Εχει φανεί ότι οι πιο «ξεχωριστές» παραλλαγές αναδύονται μετά από μακρόχρονη λοίμωξη ατόμων με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα – στον οργανισμό αυτών των ατόμων ο ιός αναπαράγεται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και έτσι έχει την ευκαιρία να αποκτήσει ανθεκτικότητα στην ανοσολογική απόκριση και κυρίως στα αντισώματα. Τώρα που στην Κίνα η διασπορά του ιού είναι τεράστια, είναι επόμενο ότι αυξάνονται οι πιθανότητες να μολυνθούν και ανοσοκατεσταλμένα άτομα που πιθανώς θα αποτελέσουν την «πηγή» ανάδυσης νέων παραλλαγών. Ωστόσο όλα εξαρτώνται από τα αντισώματα που προϋπάρχουν στον πληθυσμό. Καθώς η συνολική έκθεση στον ιό του κινεζικού πληθυσμού μέχρι σήμερα ήταν μικρότερη σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο, πιθανώς δεν θα οδηγήσει στην εμφάνιση εντελώς νέων παραλλαγών. Αλλά όλα αυτά είναι εικασίες, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι θα συμβεί».

Προβλέψεις μπορούμε να κάνουμε άραγε για τη «σταρ» υποπαραλλαγή των ημερών μας, τη ΧΒΒ.1.5 και την πορεία της; Συνιστά έναν νέο, ιδιαίτερο κίνδυνο; Η ελληνίδα ιολόγος υπογράμμισε ότι δεν έχουμε στοιχεία στα χέρια μας που να αποδεικνύουν ότι η συγκεκριμένη υποπαραλλαγή αποτελεί σημαντικό κίνδυνο. «Τις μεταλλάξεις που φέρει η υποπαραλλαγή αυτή τις έχουμε ξαναδεί, ο συνδυασμός τους είναι καινούργιος. Κάποια στοιχεία δείχνουν ότι είναι πιο ανθεκτική στα εξουδετερωτικά αντισώματα ενώ από μια μελέτη προέκυψε ότι έχει μεγαλύτερη ικανότητα πρόσδεσης στον ανθρώπινο υποδοχέα των κυττάρων ACE2. Ωστόσο η μελέτη εκείνη διεξήχθη σε δοκιμαστικό σωλήνα και δεν γνωρίζουμε αν τα αποτελέσματά της μεταφράζονται και σε καλύτερη ικανότητα πρόσδεσης και μεγαλύτερη μεταδοτικότητα σε πραγματικές συνθήκες».

Παραλλαγές και συμπεριφορές

Σύμφωνα με την καθηγήτρια, η ΧΒΒ.1.5 πρωτοεμφανίστηκε στη Νέα Υόρκη τον περασμένο Οκτώβριο, ωστόσο άρχισε να μας απασχολεί περίπου τον τελευταίο μήνα, οπότε και τα κρούσματα στις ΗΠΑ αυξήθηκαν ανησυχητικά. «Αυτό θα έπρεπε να μας κάνει να σκεφτούμε μήπως δεν ευθύνεται για την έκρηξη των κρουσμάτων τόσο η ίδια η παραλλαγή όσο οι συνθήκες και η συμπεριφορά του πληθυσμού, καθώς της αύξησης των κρουσμάτων προηγήθηκε η Ημέρα των Ευχαριστιών, οπότε και πολύς κόσμος ταξίδεψε και συνάντησε φίλους και γνωστούς ενώ ακολούθησαν τα Χριστούγεννα που σήμαναν και πάλι μετακινήσεις τόσο εντός όσο και εκτός των ΗΠΑ. Και τα προηγούμενα πανδημικά έτη κατεγράφη αύξηση κρουσμάτων μετά την Ημέρα των Ευχαριστιών και μάλιστα πέρυσι τέτοια εποχή ήταν πολύ μεγαλύτερη. Ωστόσο σε ό,τι αφορά τις νοσηλείες εξαιτίας COVID-19 στις ΗΠΑ αυτές είναι πολύ λιγότερες σε σύγκριση με τις αρχές του 2022. Ολα αυτά αποδεικνύουν ότι ακόμη και αν η ΧΒΒ.1.5 είναι πιο ανθεκτική στα αντισώματα, ο εμβολιασμός από μόνος του ή σε συνδυασμό με φυσική νόσηση συνεχίζει να αποτελεί ασπίδα ενάντια στη σοβαρή νόσηση».

 Συνταγή προστασίας

Συνολικά η δρ Χατζηιωάννου τόνισε ότι στόχος μας πρέπει να συνεχίζει να είναι το να προστατευθούμε από τη μόλυνση με τον ιό. Και η πιο καλή και απλή «συνταγή» για να το επιτύχουμε είναι η χρήση μάσκας. «Πρέπει όλοι να φορούν μάσκες αυτή την περίοδο, ιδίως στους κλειστούς δημόσιους χώρους και η Πολιτεία πρέπει να επιβάλει ξανά τη μάσκα στα σχολεία. Η εναλλακτική για αποφυγή της μάσκας θα ήταν ο πολύ καλός αερισμός των εσωτερικών χώρων με συστήματα απολύμανσης του αέρα, κάτι που όμως δεν έχει υιοθετηθεί ευρέως, όπως θα έπρεπε. Οπότε η μάσκα αποτελεί μονόδρομο σε τέτοιες περιόδους έξαρσης».

Μάσκα πρότεινε μιλώντας στο ΒΗΜΑ-Science και ο επίκουρος καθηγητής Πνευμονολογίας και Επείγουσας Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ Παναγής Γαλιατσάτος, o οποίος περιέγραψε την κατάσταση που επικρατεί αυτή τη στιγμή στο Noσοκομείο Johns Hopkins, ένα από τα πιο «κομβικά» αμερικανικά νοσοκομεία: «Βλέπουμε αύξηση στις εισαγωγές ασθενών με COVID-19 στο νοσοκομείο, ωστόσο όχι στα ίδια επίπεδα με εκείνα που αντιμετωπίζαμε όταν επικρατούσε η Δέλτα ή η αρχική Ομικρον – ωστόσο ο αριθμός των εισαγωγών είναι ο υψηλότερος από τις αρχές του περασμένου καλοκαιριού. Τα περισσότερα κρούσματα που χρειάζονται νοσηλεία αφορούν άτομα ανεμβολίαστα ή άτομα που δεν έχουν λάβει εδώ και έναν χρόνο ενισχυτική δόση, καθώς και τους ηλικιωμένους. Μια εξήγηση για αυτή την αύξηση των νοσηλειών θα μπορούσε να αποτελεί η επικρατούσα αυτή τη στιγμή στις ΗΠΑ υποπαραλλαγή ΧΒΒ.1.5 καθώς είναι πιο μεταδοτική και δείχνει να μπορεί να διαφύγει ευκολότερα από το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα – γεγονός που μαρτυρεί ότι θα προκαλέσει και περισσότερες επαναλοιμώξεις. Βέβαια δεν φαίνεται να προκαλεί μέχρι στιγμής πιο εύκολα σοβαρή νόσο, ιδίως στα άτομα που έχουν λάβει τις ενισχυτικές δόσεις τους. Ωστόσο, εξαιτίας της υψηλής μεταδοτικότητάς της, η υποπαραλλαγή αυτή είναι επόμενο να «ξετρυπώσει» τα ευάλωτα άτομα, όπως τα ανεμβολίαστα και τους ηλικιωμένους, συνιστώντας μεγαλύτερο κίνδυνο για αυτές τις ομάδες του πληθυσμού».

Ο δρ Γαλιατσάτος δήλωσε επίσης ανήσυχος για την κατάσταση στην Κίνα εκφράζοντας τον φόβο ότι μπορεί να μετατραπεί σε «κοιτίδα» νέων εν δυνάμει επικίνδυνων μεταλλάξεων. «Για αυτό χρειάζεται να συνεχίσουμε να δίνουμε έμφαση στα μέτρα ατομικής προστασίας – εμβολιασμός, μάσκες σε δημόσιους χώρους, εύκολη πρόσβαση σε διαγνωστικά τεστ ώστε τα άτομα με συμπτώματα να παραμένουν στο σπίτι – αλλά και σε συλλογικά μέτρα για τη δημόσια υγεία όπως ο καλός αερισμός των χώρων με ειδικά συστήματα φιλτραρίσματος του αέρα. Και πρέπει να σκεφτούμε ότι ακόμη και αν η ΧΒΒ.1.5 ή άλλες παραλλαγές που θα αναδυθούν δεν προκαλούν σοβαρή νόσηση, ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της μακράς COVID που ήδη ταλαιπωρεί εκατομμύρια άτομα».

Με τον SARS-CoV-2 ένα είναι σίγουρο: ότι το «εν οίδα ότι ουδέν οίδα» ισχύει και με το παραπάνω σε ό,τι αφορά την επόμενη κίνησή του. Ωστόσο μετά από τρία σκληρά πανδημικά χρόνια εμείς δεν μπορούμε να λέμε ότι δεν… ίσμεν τα μέτρα που μπορούν να μας προστατεύσουν.

500.000 νέα κρούσματα COVID-19 τουλάχιστον κατεγράφησαν τον τελευταίο μήνα στην Κίνα και εκτιμάται ότι ο επίσημος αυτός αριθμός είναι πολύ μικρότερος από τον πραγματικό.

Χρειάζεται να ενταθεί η γονιδιωματική επιτήρηση

Μόλις την περασμένη Πέμπτη εντοπίστηκε η υποπαραλλαγή ΧΒΒ1.5 του SARS-CoV-2 στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του ΕΟΔΥ, κατεγράφησαν έξι κρούσματα. Ωστόσο το γεγονός ότι μέχρι πρότινος δεν είχε επισήμως ανιχνευθεί η παρουσία της δεν προκαλεί έκπληξη καθώς στη χώρα μας (όπως και στον υπόλοιπο κόσμο) το τελευταίο διάστημα υπήρξε… χαλάρωση στη γονιδιωματική επιτήρηση του ιού. «Δυστυχώς εξετάζουμε πλέον πολύ λιγότερα δείγματα» εξήγησε στο ΒΗΜΑ-Science o ο ακαδημαϊκός και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Iδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών (ΙΙΒΕΑΑ), το οποίο καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας αποτελεί κύριο κέντρο αλληλούχησης ιικών γονιδιωμάτων που προέρχονται από θετικά κρούσματα, κ. Δημήτριος Θάνος και προσέθεσε: «Ο έλεγχος πλέον δεν αφορά περισσότερα από 200 δείγματα εβδομαδιαίως, όταν πέρυσι εξετάζονταν περίπου τα πενταπλάσια κάθε εβδομάδα. Ωστόσο καθώς παρατηρείται μια αναζωπύρωση της πανδημίας πρέπει να αυξηθούν τα δείγματα που ελέγχονται σε 300-400 την εβδομάδα και να είναι αντιπροσωπευτικά του ελλαδικού χώρου ώστε να σκιαγραφείται μια καλή εικόνα για τις παραλλαγές που κυκλοφορούν».