Ζούμε στην εποχή της επιστημονικής και τεχνολογικής προόδου, της «έκρηξης» στην ανάπτυξη καινοτόμων φαρμακευτικών θεραπειών, στην εποχή που (υποτίθεται πως) προάγει τη σωστή διατροφή, την άσκηση, τον υγιεινό τρόπο ζωής. Κι ενώ, με απλά λόγια, ζούμε σε μια εποχή που υπόσχεται ευζωία και μακροζωία, εμείς οι κάτοικοι της Ευρώπης είδαμε το προσδόκιμο ζωής μας, ελέω και της πανδημίας, να παίρνει την… κατηφόρα.

Αυτό είναι το άκρως ενδιαφέρον συμπέρασμα μιας μεγάλης ευρωπαϊκής μελέτης που συνέκρινε στοιχεία από 20 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, και η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο ιατρικό περιοδικό «The Lancet Public Health».

Η μελέτη αυτή, επικεφαλής της οποίας ήταν ερευνητές του Πανεπιστημίου East Anglia με συμμετοχή εκατοντάδων επιστημόνων από πολλές χώρες (περισσότεροι από 15 εξ αυτών ήταν Ελληνες), κατέγραψε το προσδόκιμο ζωής των Ευρωπαίων από το 1990 ως το 2021 (κάλυψε δηλαδή και την «καρδιά» της πανδημίας της COVID-19) και ουσιαστικώς έδειξε ότι η πανδημία αποτέλεσε το «κερασάκι στην τούρτα» της… ελεύθερης πτώσης που έκανε το προσδόκιμο ζωής στη Γηραιά Ηπειρο ήδη από το 2011 – με τους Ελληνες να δέχονται το μεγαλύτερο πανδημικό «πλήγμα» σε σύγκριση με τους υπόλοιπους που μελετήθηκαν.

Συνήθεις ύποπτοι και… ασυνήθης ένοχος

Οι αιτίες για αυτή τη «βουτιά» ήταν οι συνήθεις… ύποπτοι: κακή διατροφή, έλλειψη άσκησης, κάπνισμα, αλκοόλ, παχυσαρκία. Και σε αυτά ήρθε να προστεθεί ο SARS-CoV-2 που, ειδικά κατά την πρώτη φάση της πανδημίας, ελλείψει εμβολίων και αποτελεσματικών θεραπειών, γέμιζε ασφυκτικά τα νοσοκομεία και στοίχιζε ζωές.

Η «ακτινογραφία» του ευρωπαϊκού προσδόκιμου ζωής έγινε μέσω ανάλυσης δεδομένων της μελέτης Global Burden of Diseases Study 2021 (GBD 2021) και αφορούσε 20 ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Αυστρία, Βέλγιο, Δανία, Φινλανδία, Γαλλία, Γερμανία, Ισλανδία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Νορβηγία, Πορτογαλία, Ισπανία, Σουηδία καθώς και την Αγγλία, τη Βόρεια Ιρλανδία, τη Σκωτία και την Ουαλία στο Ηνωμένο Βασίλειο).

Η ανάλυση κάλυψε τρεις χρονικές περιόδους (1990-2011, 2011-2019 και 2019-2021). Τα δεδομένα για τη χώρα μας προήλθαν κυρίως από τις επίσημες εθνικές πηγές, όπως τα μητρώα θνησιμότητας και οι απογραφικές πληροφορίες της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ).

Οπως ανέφερε στο ΒΗΜΑ-Science o επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής Δημόσιας Υγείας στην Ιατρική Σχολή Norwich του Πανεπιστημίου East Anglia Νίκολας Στιλ, «η πρόοδος στη δημόσια υγεία και στην ιατρική κατά τον 20ό αιώνα αποτυπώθηκε στη βελτίωση χρόνο με τον χρόνο του προσδόκιμου ζωής στην Ευρώπη. Από το 1990 ως το 2011 η μείωση των θανάτων από καρδιαγγειακά νοσήματα και καρκίνους οδήγησε σε σημαντικές βελτιώσεις του προσδόκιμου ζωής των Ευρωπαίων. Δεκαετίες όμως σταθερής βελτίωσης εμφάνισαν επιβράδυνση γύρω στο 2011».

Ο καθηγητής τόνισε ότι, με βάση τα ευρήματα της μελέτης, «οι θάνατοι από καρδιαγγειακά νοσήματα αποτελούσαν την κύρια αιτία μείωσης του προσδόκιμου ζωής μεταξύ του 2011 και του 2019. Και αυτό διότι οι κύριοι παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά νοσήματα όπως η παχυσαρκία, η υψηλή αρτηριακή πίεση και η υψηλή χοληστερόλη είτε αυξήθηκαν είτε σταμάτησαν να παρουσιάζουν βελτίωση σχεδόν σε όλες τις χώρες που μελετήθηκαν. Οπως φάνηκε, οι καλύτερες θεραπείες για τη χοληστερόλη και την υπέρταση δεν ήταν αρκετές για να αντισταθμίσουν τις βλάβες της παχυσαρκίας και της κακής διατροφής».

Μέσα σε αυτό το σίγουρα όχι και τόσο αισιόδοξο πλαίσιο, δεν προκαλεί έκπληξη, κατά τον καθηγητή Στιλ, το γεγονός ότι η πανδημία ώθησε ακόμη περισσότερο (προς τα κάτω) τη μείωση του προσδόκιμου ζωής μεταξύ του 2019 και του 2021, που ήταν και το τελευταίο έτος το οποίο περιελήφθη στη μελέτη. Ηταν όμως άκρως ενδεικτικό το ότι οι χώρες που τη δεκαετία του 2010 είχαν πιο υγιή πληθυσμό ήταν λιγότερο πιθανό να επηρεαστούν από την πανδημία.

Τρεις μήνες περισσότερης ζωής κατ’ έτος

Σύμφωνα με τα στοιχεία, στο σύνολο των 20 χωρών που εξετάστηκαν, οι Ευρωπαίοι κέρδιζαν συνολικά 0,23 χρόνια προσδόκιμου ζωής κατ’ έτος μεταξύ 1990 και 2011, καθώς οι θάνατοι από καρδιοπάθειες και καρκίνο μειώνονταν. Αυτό στην πράξη σήμαινε ότι επί δύο δεκαετίες, οι Ευρωπαίοι που γεννιούνταν κάθε χρόνο αναμενόταν να ζήσουν σχεδόν τρεις μήνες περισσότερο σε σύγκριση με εκείνους που είχαν γεννηθεί μόλις έναν χρόνο νωρίτερα.

Ωστόσο μετά το 2011 και ως το 2019 άρχισε να μπαίνει «φρένο» στο προσδόκιμο ζωής –  η αύξησή του μειώθηκε σε 0,15 έτη (1,8 μήνες) κατ’ έτος. Η μεγαλύτερη μείωση κατεγράφη στο Ηνωμένο Βασίλειο με τη Γερμανία και την Ισπανία να ακολουθούν – την ίδια στιγμή όμως η Ισλανδία και οι σκανδιναβικές χώρες δεν φάνηκε να επηρεάζονται.

Και ύστερα… ήρθε η πανδημία η οποία επέφερε πλήγμα σχεδόν σε όλες τις χώρες που εξετάστηκαν, με την Ελλάδα όμως να ανακηρύσσεται «πρωταθλήτρια» της μείωσης. «Οι αναπνευστικές λοιμώξεις ήταν, όπως ήταν αναμενόμενο, οι κύριοι υπαίτιοι για τη μείωση του προσδόκιμου ζωής από το 2019 ως το 2021, ωστόσο οι χώρες που είχαν ήδη εμφανίσει τη μεγαλύτερη επιβάρυνση στο προσδόκιμο ζωής πριν από την έλευση της πανδημίας ήταν και εκείνες που επλήγησαν περισσότερο όταν αυτή έκανε την εμφάνισή της» σημείωσε ο καθηγητής Στιλ.

Στην Ελλάδα κατεγράφη εκείνη την περίοδο μείωση του προσδόκιμου ζωής κατά 0,61 έτη (δηλαδή περί τους επτά μήνες) και στην Αγγλία κατά 0,6 έτη. Στον αντίποδα «αλώβητες» από την πανδημία αποδείχθηκαν η Νορβηγία, η Ισλανδία, η Σουηδία, η Δανία και η Ιρλανδία, όπου μάλιστα το προσδόκιμο ζωής συνέχισε να ανεβαίνει.

Ελλειμμα υγείας στον ελληνικό πληθυσμό

Ρωτήσαμε τον καθηγητή Στιλ για ποιον λόγο το ελληνικό προσδόκιμο ζωής ήταν το μεγαλύτερο «θύμα» της πανδημίας. Οπως απάντησε, «το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα πριν από την πανδημία ήταν από τα χαμηλότερα μεταξύ των χωρών που εξετάσαμε – για την ακρίβεια το 2019 ήταν στα 81,19 έτη, ελαφρώς καλύτερο μόνο σε σύγκριση με τη Σκωτία (79,48 έτη), την Ουαλία (80,60 έτη) και την Ιρλανδία (81 έτη). Ο ελληνικός πληθυσμός λοιπόν δεν μπήκε τόσο υγιής στην πανδημία και ήταν πιο ευάλωτος στην COVID-19, η οποία δυστυχώς οδήγησε σε πολλούς θανάτους από το 2019 ως το 2021».

Αξιοσημείωτο ήταν επίσης το γεγονός ότι, με βάση τη μελέτη, κατά τη διάρκεια της πανδημίας ο καρκίνος αποτελούσε στην Ελλάδα σημαντική αιτία μείωσης του προσδόκιμου ζωής, κάτι που δεν παρατηρήθηκε στις υπόλοιπες χώρες. Κατά τον επικεφαλής της μελέτης, «η Ελλάδα είχε συγκριτικά μικρή πρόοδο στην αντιμετώπιση των νεοπλασμάτων ήδη από το 2011 και φαίνεται να υπάρχει μακροχρόνιο πρόβλημα στη βελτίωση της επιβίωσης από τον καρκίνο στη χώρα σας».

Βασικός «πυλώνας» ώστε να μην «κόβονται» χρόνια ζωής από τους Ευρωπαίους σε συνθήκες κρίσης ή μη πρέπει να είναι η πρόληψη, υπογράμμισε ο καθηγητής Στιλ. «Οι πολιτικές υγείας των κρατών οφείλουν να επικεντρωθούν στους παράγοντες κινδύνου που στερούν χρόνια ζωής από τον πληθυσμό – και δη τον πιο νέο σε ηλικία πληθυσμό – προωθώντας την υγιεινή διατροφή, την άσκηση, την πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη για όλους».

Η νέα άνοδος μετά το «διάλειμμα»

Τα δύσκολα της πανδημίας πέρασαν και ένα μεγάλο ερώτημα είναι αν το προσδόκιμο ζωής στην Ευρώπη εμφάνισε ανάκαμψη. Απάντηση δίνουν στοιχεία της Eurostat τα οποία είδαν το φως της δημοσιότητας πριν από λίγες ημέρες. Σύμφωνα με αυτά, το προσδόκιμο ζωής στην ΕΕ έφθασε τα 81,4 έτη το 2023 (πρόκειται για το υψηλότερο προσδόκιμο που έχει καταγραφεί από τη Eurostat από το 2002, οπότε και ξεκίνησε η σχετική καταγραφή στα κράτη-μέλη της ΕΕ).

Συγκεκριμένα, με βάση τα στοιχεία, μετά την πτώση του προσδόκιμου κατά το 2020 και το 2021 εμφανίζεται πλέον άνοδος κατά 0,8 έτη το 2023 σε σύγκριση με το 2022 ενώ η συνολική αύξηση του προσδόκιμου από το 2002 ως το 2023 είναι 3,8 έτη.Το υψηλότερο προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση στην ΕΕ κατεγράφη στη Μαδρίτη της Ισπανίας (86,1 έτη). Το χαμηλότερο προσδόκιμο κατεγράφη στη Βουλγαρία (73,9 έτη). Στη χώρα μας το 2023 το προσδόκιμο ζωής ήταν 81,8 έτη (79,2 έτη για τους άνδρες και 84,4 για τις γυναίκες).

«Ανάγκη για επενδύσεις στην πρόληψη και στην αναβάθμιση του ΕΣΥ»

Το ΒΗΜΑ-Science ήλθε σε επαφή και με δύο από τους έλληνες καθηγητές που είχαν τη δική τους σημαντική συμβολή στη μελέτη ζητώντας την ερμηνεία τους για την ελληνική αρνητική ευρωπαϊκή «πρωτιά» στη μείωση του προσδόκιμου ζωής κατά την πανδημία. Οπως ανέφερε η κυρία Καρολίνα Ακινόσογλου, παθολόγος-λοιμωξιολόγος, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Πατρών, «το εύρημα αυτό δύναται να αποδοθεί παγκοσμίως στην αρχικά περιορισμένη δυνατότητα των συστημάτων υγείας να αντιμετωπίσουν την πανδημία, ενδεχομένως λόγω έλλειψης υποδομών ή αποτελεσματικών μέτρων διαχείρισης. Εν τούτοις, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι η μείωση του προσδόκιμου ζωής είναι μια κοινή συνισταμένη μιας πληθώρας κοινωνικών, θεσμικών, οικονομικών, πολιτισμικών, πολιτικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων που επηρεάζουν την υγεία».

Και ο αναπληρωτής καθηγητής Μοριακής Μικροβιολογίας και Ιολογίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής κ. Απόστολος Μπελούκας στάθηκε στις ελλείψεις εκείνες που στέρησαν προσδόκιμο ζωής από τους Ελληνες κατά την πανδημία. «Συνολικά, η μελέτη κατέδειξε ότι η Ελλάδα χρειάζεται να επενδύσει περαιτέρω τόσο σε προληπτικά μέτρα όσο και σε συστημικές αναβαθμίσεις του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Οι αλλαγές είναι αναγκαίες για την ενίσχυση της ανθεκτικότητάς του απέναντι σε μελλοντικές κρίσεις, είτε πρόκειται για νέες υγειονομικές απειλές είτε για φυσικές καταστροφές».

Ιδιαίτερα σημαντικό εύρημα χαρακτήρισε ο κ. Μπελούκας εκείνο που αφορούσε τα νεοπλάσματα τα οποία αναδείχθηκαν ως καίριος παράγοντας μείωσης του προσδόκιμου ζωής στην Ελλάδα την περίοδο της πανδημίας. «Η πανδημία της COVID-19 επηρέασε σοβαρά και τη διαχείριση άλλων χρόνιων και απειλητικών για τη ζωή παθήσεων, όπως οι καρκίνοι. Αυτό υποδηλώνει ότι παράγοντες όπως η καθυστερημένη διάγνωση, η μειωμένη πρόσβαση σε εξειδικευμένες θεραπείες και οι επιβαρυμένες δομές του συστήματος υγείας πιθανώς συνέβαλαν σε αυξημένη θνητότητα από καρκίνους κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Το συγκεκριμένο εύρημα αναδεικνύει την ανάγκη περαιτέρω ενίσχυσης των μηχανισμών πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης, ενώ παράλληλα υπογραμμίζει τη σημασία ύπαρξης ενός συστήματος υγείας ικανού να ανταποκρίνεται ταυτόχρονα τόσο σε πιθανές μελλοντικές πανδημίες όσο και στις πάγιες ανάγκες των ασθενών με χρόνιες παθήσεις».