Οι ερευνητές γνωρίζουν εδώ και χρόνια ότι κάποιες περιοχές του δάσους του Αμαζονίου κάθε άλλο παρά απάτητες είναι: ανάμεσα στην πυκνή βλάστηση έχουν βρεθεί οικισμοί και απομεινάρια αρχαίων πολιτισμών οι οποίοι εξαφανίστηκαν στο πέρασμα του χρόνου. Σε πρόσφατη δημοσίευσή τους στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature», αρχαιολόγοι από το Πανεπιστήμιο της Βόννης στη Γερμανία και του Εξετερ στο Ηνωμένο Βασίλειο παρουσίασαν τα αποτελέσματα έρευνας τα οποία σκιαγραφούν μία λεπτομερή εικόνα για το μέγεθος των οικισμών αυτών. Αξιοποιώντας για πρώτη φορά μία τεχνική λέιζερ προκειμένου να χαρτογραφήσουν τη συγκεκριμένη περιοχή, η διεθνής ομάδα ερευνητών αποκάλυψε στην περιοχή Llanos de Moxos, κάτω από τις πυκνές φυλλωσιές των δέντρων του Αμαζονίου, το πραγματικό μέγεθος δύο περιοχών με αστική δόμηση, οι οποίες αποτελούνται από μεγάλα κτίσματα και υποδομές που συνδέουν διαφορετικούς οικισμούς μεταξύ τους. Αν και οι λεπτομέρειες του εντυπωσιακού ευρήματος δημοσιεύτηκαν πρόσφατα, όλα ξεκίνησαν πριν από πολλά χρόνια, όταν κάποια αναχώματα τράβηξαν την προσοχή των επιστημόνων, οι οποίοι θεώρησαν ότι αυτά στην πραγματικότητα είναι ανθρώπινα δημιουργήματα…
Μία φιλόδοξη έρευνα
«Οταν ξεκινήσαμε να εργαζόμαστε στη συγκεκριμένη περιοχή, πριν από 20 χρόνια, υπήρχε ακόμη η συζήτηση σχετικά με το αν τα αναχώματα ήταν τεχνητά ή εάν είχαν φυσική προέλευση» εξηγεί στο ΒΗΜΑ -Science ο δρ Χέικο Προύμερς, πρώτος συγγραφέας της δημοσίευσης, συμπληρώνοντας: «Για εμάς, από νωρίς ήταν αρκετά προφανές ότι τα «λόμα», όπως ονομάζονται οι λόφοι αυτοί στην περιοχή, είναι κτίσματα. Κτίρια φτιαγμένα εξ ολοκλήρου από χώμα (ή πηλό, αν προτιμάτε) και έντονα διαβρωμένα από τον άνεμο και τη βροχή, αλλά τα οποία έχουν ακόμη χαρακτηριστικά ανθρώπινων κατασκευών. Ωστόσο, ήταν πάντα δύσκολο να το επικοινωνήσουμε αυτό σε άλλους ανθρώπους, να τους εξηγήσουμε τι βλέπαμε με βάση τις ανασκαφές μας».
Πόλεις στα
βάθη του δάσους
Χρησιμοποιώντας την τεχνολογία παλμικής ακτινοβολίας λέιζερ (Lidar), οι επιστήμονες σάρωσαν το έδαφος της περιοχής Llanos de Moxos, η οποία βρίσκεται ανατολικά του Περού και περιλαμβάνει τους «μυστήριους» χωμάτινους λόφους. Η τεχνολογία αυτή βασίζεται σε μία πολύ διαδεδομένη τεχνική: ακτίνες λέιζερ εκπέμπονται συνεχώς από μία πηγή – η οποία βρίσκεται, εν προκειμένω, σε μη επανδρωμένα σκάφη που πετούν πάνω από τη χαρτογραφούμενη περιοχή – και αφού προσκρούσουν στο έδαφος επιστρέφουν σε έναν ανιχνευτή ο οποίος είναι προσαρτημένος στο αεροσκάφος. Ο ανιχνευτής μετράει τον χρόνο που χρειάστηκε για να επιστρέψει η κάθε ακτίνα και υπολογίζει την απόσταση από το έδαφος. Δημιουργείται έτσι ένας τρισδιάστατος χάρτης ο οποίος αποτυπώνει την τοπογραφία της περιοχής. Αν και οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ότι υπήρχαν σημάδια διάσπαρτων οικισμών στην περιοχή, οι ακτίνες λέιζερ αποκάλυψαν ότι στην πραγματικότητα στο μέρος αυτό είχε χτιστεί ένας ολόκληρος αστικός ιστός με μοναδική οργάνωση: στο κέντρο της υπό μελέτης περιοχής υπήρχαν τεχνητές αναβαθμίδες (στρώματα εδάφους), μεγάλα κτίρια και πυραμίδες ύψους μέχρι και 22 μέτρων. Γύρω από τις ανθρώπινες αυτές κατασκευές αποτυπώθηκαν τάφροι και τείχη, ενώ επιπλέον αποκαλύφθηκε ένα εκτεταμένο δίκτυο δρόμων, μεταφοράς νερού και δεξαμενών. Είναι εκπληκτικό ότι οι κατασκευές αυτές είναι προσανατολισμένες προς τον Βορρά, κάτι το οποίο πιθανότατα αντανακλά την κοσμολογική θεώρηση των κατοίκων, αφού και οι τάφοι οι οποίοι έχουν βρεθεί στη συγκεκριμένη περιοχή έχουν τον ίδιο προσανατολισμό.
Αρχαίοι πολιτισμοί
Ποιοι πληθυσμοί όμως κατοικούσαν σε αυτές τις περιοχές; Οπως εξηγεί ο δρ Προύμερς, πρόκειται για ανθρώπους οι οποίοι έζησαν όταν αναπτύχθηκε ο πολιτισμός που φέρει το όνομα «Casarabe». «Ο πολιτισμός Casarabe – ο οποίος ονομάστηκε έτσι από ένα χωριό δίπλα στους αρχαιολογικούς χώρους που ερευνήσαμε – χρονολογείται στην περίοδο μεταξύ 500 – 1400 μ.Χ. και, σύμφωνα με τις σημερινές γνώσεις, εκτεινόταν σε μια περιοχή περίπου 16.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στα πεδινά της Βολιβίας» αναφέρει ο γερμανός ερευνητής, συμπληρώνοντας ότι «η διερεύνηση αυτού του πολιτισμού ξεκίνησε το 1908 με τις ανασκαφές που έκανε ο σουηδός εθνογράφος Erland Nordenskiöld και συνεχίστηκε με το έργο των William Dennevan, Clark Erickson, John Walker (όλοι από τις ΗΠΑ) και των Dougherty και Calandra από την Αργεντινή. Ετσι, υπάρχει μια μακρά ιστορία ερευνών. Ωστόσο, οι προηγούμενες έρευνες δεν μπόρεσαν να εκτιμήσουν σωστά την έκταση της κατοικημένης από τον πολιτισμό Casarabe περιοχής, επειδή τα αρχαιολογικά έργα περιορίζονταν σε μεμονωμένες θέσεις. Η τεχνολογία Lidar μας επιτρέπει όχι μόνο να παρουσιάσουμε τους μεμονωμένους οικισμούς με λεπτομέρεια, αλλά και να αποτυπώσουμε τις σχέσεις μεγάλης κλίμακας, οι οποίες υποδεικνύονται, παραδείγματος χάριν, από τους δρόμους και τα κανάλια που συνδέουν τις τοποθεσίες».
Εργο ζωής
Το συγκεκριμένα ευρήματα έρχονται ως επιστέγασμα των πολυετών προσπαθειών των ερευνητών – και προσωπικά του δρος Προύμερς – να διερευνήσουν τις συγκεκριμένες περιοχές του Αμαζονίου, αλλά και ως μία «υπόσχεση» για νέα, ακόμη πιο ενδιαφέροντα ευρήματα. «Σε δύο από τις τοποθεσίες που «σαρώσαμε» έχουμε κάνει ανασκαφές εδώ και πολλά χρόνια, γι’ αυτό γνωρίζουμε τη χρονολογία, τον τρόπο ζωής και άλλες λεπτομέρειες των ανθρώπων του πολιτισμού Casarabe» αναφέρει ο αρχαιολόγος. Οπως επισημαίνει ο ίδιος, οι λεπτομέρειες της πρώτης τοποθεσίας δημοσιεύτηκαν επιτυχώς. Αμεσος στόχος τώρα θα είναι η δημοσίευση των λεπτομερειών της δεύτερης τοποθεσίας όπου πραγματοποιήθηκαν έρευνες. «Αυτό θα είναι το καθήκον μου για τα δύο χρόνια που απομένουν πριν συνταξιοδοτηθώ. Υπάρχουν όμως νέοι συνάδελφοι που θα συνεχίσουν να κάνουν αρχαιολογικές εργασίες στην περιοχή και ελπίζω ότι το πρόσφατο άρθρο στην επιστημονική επιθεώρηση «Nature» θα τους βοηθήσει να χρηματοδοτηθεί το έργο τους». Αν μη τι άλλο, μία παρακαταθήκη πολύτιμη για την επιστήμη και τη νέα γενιά επιστημόνων!
Κατασκευή από αυτόχθονες πληθυσμούς
Παρουσιάζει ενδιαφέρον το γεγονός ότι οικισμοί με διάταξη συγκρίσιμη με εκείνη του πολιτισμού Casarabe δεν απαντώνται σε γειτονικές περιοχές, ούτε στις Ανδεις ούτε στις πεδινές περιοχές του Αμαζονίου. Η υπόθεση λοιπόν των επιστημόνων είναι ότι ο αστικός ιστός που αποκαλύφθηκε κατασκευάστηκε από αυτόχθονες πληθυσμούς.
Η τεχνολογία Lidar στην αρχαιολογία
Αν και μέχρι πρότινος οι ακτίνες της τεχνολογίας Lidar δεν είχαν διαπεράσει την πυκνή βλάστηση του Αμαζονίου, οι αρχαιολόγοι την αξιοποιούν εδώ και χρόνια σε άλλες περιοχές ώστε να αποκαλύψουν την οργάνωση αρχαίων οικισμών. «Εχουμε ξαναχρησιμοποιήσει το Lidar το 2011, στην περιοχή Iténez, κοντά στα σύνορα Βολιβίας και Βραζιλίας. Εκεί καταγράψαμε εκτεταμένους οικισμούς με πολύπλοκα συστήματα τάφρων, αλλά κανένας από τους οικισμούς δεν είχε ανιχνεύσιμες εσωτερικές δομές» σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science ο δρ Χέικο Προύμερς, αναφέροντας ότι «το Lidar χρησιμοποιείται και στο Περού για τον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση αρχαιολογικών χώρων. Στο Εκουαδόρ, το Εθνικό Ινστιτούτο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Πολιτισμού πραγματοποίησε εκτεταμένη έρευνα με Lidar σε ορεινές περιοχές. Ετσι, η χρήση του Lidar αυξάνεται στη Λατινική Αμερική. Πέρυσι συνεχίσαμε το έργο μας στην περιοχή όπου αναπτύχθηκε ο πολιτισμός Casarabe με ένα drone εξοπλισμένο με αισθητήρα Lidar και μπορέσαμε να χαρτογραφήσουμε 20 επιπλέον τοποθεσίες».
