«Πετάει, πετάει» η γρίπη των πτηνών (για την ακρίβεια των άγριων πτηνών που είναι και η «πηγή του ιογενούς κακού») προς πολλές χώρες και μολύνει στο… πέρασμά της πλήθος άλλων ειδών τα τελευταία χρόνια: από πουλερικά ως γάτες, αλεπούδες, φώκιες, θαλάσσια λιοντάρια, μινκ και πλέον κατσίκες και αγελάδες.
Στη λίστα των μολυσμένων ειδών βρίσκεται όμως και ο άνθρωπος -μάλιστα πολύ πρόσφατα στις ΗΠΑ, για πρώτη φορά, μια αγελάδα μόλυνε άνθρωπο με το στέλεχος Η5Ν1 της γρίπης Α προκαλώντας φόβους σχετικά με το ότι η γρίπη των πτηνών μπορεί να έχει υποστεί μεταλλάξεις ικανές να καταστήσουν εύκολη και τη μετάδοσή της μεταξύ ανθρώπων (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον της και το δικό μας, όπως απέδειξε το νωπό ακόμη παράδειγμα της πανδημίας της COVID-19).
Ο κίνδυνος
Στις 3 Απριλίου, οπότε έγινε γνωστό το αμερικανικό κρούσμα της γρίπης των πτηνών σε άνθρωπο, ήρθε από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού η κοινή έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) και της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕFSA) σχετικά με τους παράγοντες που συντελούν στην εξάπλωση του Η5Ν1.
Μια έκθεση που έφερε και ελληνική υπογραφή, εκείνη της δρος Αγγελικής Μελίδου, επίκουρης καθηγήτριας Μοριακής Μικροβιολογίας – Ιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και κύριας ειδήμονα του ECDC για τους Ιούς του Αναπνευστικού. Το Βήμα-Science επικοινώνησε με τη δρα Μελίδου ζητώντας απαντήσεις στα νέα «ιογενή» ερωτήματα που γεννά η παγκόσμια εξάπλωση της γρίπης των πτηνών. Διότι εκείνη «πετά» ανά τον κόσμο και μαζί της… ίπταται και πάλι ο φόβος.
Ρωτήσαμε αρχικώς τη δρα Μελίδου αν το τελευταίο διάστημα η γρίπη των πτηνών εμφανίζει τάσεις προσαρμογής στον ανθρώπινο οργανισμό, γεγονός που θα μπορούσε να καταστήσει εύκολη τη μετάδοσή της μεταξύ ανθρώπων.
Οπως απάντησε «οι λοιμώξεις σε ανθρώπους με γρίπη των πτηνών παραμένουν σπάνιες και δεν έχει παρατηρηθεί συνεχής μετάδοση μεταξύ ανθρώπων. Μέχρι σήμερα, παρά τους μεγάλους αριθμούς μολυσμένων πτηνών, δεν έχει καταγραφεί μόλυνση με γρίπη των πτηνών σε ανθρώπους στις χώρες της ΕΕ. Δεν υπάρχει ένδειξη ότι ο ιός έχει προσαρμοστεί στους ανθρώπους – και αυτό αφορά και την πρόσφατη περίπτωση μόλυνσης στις ΗΠΑ ανθρώπου από αγελάδα. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, ο κίνδυνος λοίμωξης σε ανθρώπους με τους ιούς της γρίπης των πτηνών Η5 που κυκλοφορούν παραμένει χαμηλός για τον γενικό πληθυσμό στην ΕΕ. Σε ό,τι αφορά τα άτομα που λόγω επαγγέλματος ή για άλλους λόγους εκτίθενται σε μολυσμένα ζώα, ο κίνδυνος κρίνεται χαμηλός ως μέτριος».
Μετρήσιμος αντίπαλος
Παρά ταύτα, το στέλεχος της γρίπης των πτηνών που κυκλοφορεί κατά κύριο λόγο αυτή τη στιγμή, το Η5Ν1, δεν είναι «αθώο». «Εχει εμφανίσει την ικανότητα να κάνει κάποια εξελικτικά βήματα προς την προσαρμογή του στα θηλαστικά ενώ δείχνει και τάση ανασυνδυασμού – μείξης δηλαδή γενετικού υλικού διαφορετικών στελεχών που οδηγούν σε νέους συνδυασμούς μετά από συλλοίμωξη. Πάντως, ως αυτή τη στιγμή, ανασυνδυασμοί έχουν λάβει χώρα μόνο σε υποτύπους του ιού που πλήττουν τα πτηνά – δεν έχουν συμβεί τέτοια γεγονότα σε ό,τι αφορά τους ιούς της γρίπης των πτηνών που κυκλοφορούν στους χοίρους ή στους ανθρώπους» σημείωσε η δρ Μελίδου.
Αν και τα κρούσματα σε ανθρώπους δεν είναι τόσο πολλά παγκοσμίως, τα ποσοστά θνητότητας δείχνουν ξεκάθαρα ότι η γρίπη των πτηνών είναι ένας μετρήσιμος αντίπαλος.
«Τα συμπτώματα της γρίπης των πτηνών στους ανθρώπους είναι παρόμοια με αυτά της εποχικής γρίπης, συμπεριλαμβανομένων πυρετού, βήχα, μυϊκών πόνων και κόπωσης. Δεν είναι τόσο κοινά τα συμπτώματα από το ανώτερο αναπνευστικό αλλά η νόσος μπορεί να οδηγήσει σε αναπνευστική ανεπάρκεια, σύνδρομο οξείας αναπνευστικής δυσχέρειας (ARDS) και πολυοργανική ανεπάρκεια. Μπορούν να εμφανιστούν και άτυπα συμπτώματα όπως νευρολογικά. Το ποσοστό θνητότητας είναι περίπου στο 50% παγκοσμίως. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι πιθανώς υπάρχει υποκαταγραφή ήπιων ή ασυμπτωματικών κρουσμάτων, γεγονός που μπορεί να οδηγεί σε υπερεκτίμηση του ποσοστού θνητότητας» εξήγησε η ειδήμονας του ECDC.
Η δρ Μελίδου τόνισε πως παρότι είναι αδύνατον να προβλέψουμε πότε θα αναδυθεί η επόμενη πανδημία, υπάρχουν παράγοντες που θα μπορούσαν να συμβάλουν στον κίνδυνο να λάβει πανδημικές διαστάσεις η γρίπη των πτηνών, οι οποίοι και παρουσιάστηκαν στην έκθεση του ECDC και της EFSA. «Αυτοί είναι η εξέλιξη των ιών που κυκλοφορούν στα πτηνά, η μετάδοση στελεχών της γρίπης των πτηνών μεταξύ θηλαστικών – για παράδειγμα σε φάρμες γουνοφόρων ζώων όπου διευκολύνεται η εμφάνιση γεγονότων ανασυνδυασμού ιών, μεταλλάξεων και προσαρμογής του ιού στα θηλαστικά. Επιπλέον, ο ανθρώπινος πληθυσμός αναμένεται να είναι ευάλωτος ανοσολογικά στα στελέχη της γρίπης των πτηνών και έτσι, αν κάποιο από αυτά επιτύχει συνεχή μετάδοση μεταξύ ανθρώπων, θα μπορούσε να υπάρξει γρήγορη εξάπλωσή του στον ανθρώπινο πληθυσμό».
Ολιστική προσέγγιση
Για όλους αυτούς τους λόγους απαιτείται συνεχής επιτήρηση της γρίπης των πτηνών «εξαιτίας της δυνατότητάς της να εξελίσσεται ώστε να μπορεί στο μέλλον να αναδυθεί ένα στέλεχος που θα ήταν δυνατόν να αποτελέσει πανδημική απειλή» επεσήμανε η ειδικός του ECDC και προσέθεσε πως σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΕ στοχεύει σε μια ολιστική προσέγγιση επιτήρησης της γρίπης των πτηνών, την αποκαλούμενη One Health approach: «Η ολιστική προσέγγισή μας περιλαμβάνει την επιτήρηση, την πρώιμη ανίχνευση και την ταχεία απόκριση σε επιδημίες της γρίπης των πτηνών. Στην πρόσφατη έκθεσή μας υπογραμμίσαμε ότι πρέπει να ενισχυθεί η επιτήρηση που στοχεύει ανθρώπους και ζώα σε συνδυασμό με τη γενωμική ανάλυση και την κοινοποίηση των δεδομένων αλληλούχησης της κάθε χώρας. Σε ό,τι αφορά την επιτήρηση στους ανθρώπους, το ΕCDC συστήνει έλεγχο των σοβαρών κρουσμάτων ιογενούς εγκεφαλίτιδας/μηνιγγοεγκεφαλίτιδας ή κρουσμάτων με άλλα άτυπα συμπτώματα για ύπαρξη γρίπης των πτηνών καθώς και στοχευμένο έλεγχο ατόμων που έχουν εκτεθεί σε μολυσμένα ζώα. Επιπροσθέτως κάθε δείγμα που βγαίνει θετικό στη γρίπη Α αλλά δεν αφορά εποχικό στέλεχος πρέπει να αποστέλλεται σε εξειδικευμένα εργαστήρια για περαιτέρω ανάλυση».
Το μάθημα της COVID-19
Κλείνοντας η δρ Μελίδου υπογράμμισε πως η πανδημία της COVID-19 υπενθύμισε σε όλους μας ότι είμαστε ευάλωτοι απέναντι στις αναδυόμενες μεταδιδόμενες νόσους και παρείχε κρίσιμα μαθήματα σχετικά με την ετοιμότητά μας και την απόκρισή μας στις ιογενείς απειλές.
«Η εμπειρία μας με την πανδημία της COVID-19 οδήγησε σίγουρα σε βελτιώσεις σε κάποια πεδία όπως της επιτήρησης και της ανταλλαγής δεδομένων, της ταχείας ανάπτυξης εμβολίων και θεραπειών, της αύξησης της επένδυσης στη δημόσια υγεία, της τεχνολογικής προόδου και της υιοθέτησης ολιστικών προσεγγίσεων υγείας αλλά την ίδια στιγμή έδειξε σημαντικά κενά τα οποία πρέπει να κλείσουμε προκειμένου να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για τις μελλοντικές πανδημίες. Τέτοια είναι η ισότητα στην πρόσβαση στα εμβόλια, η βελτίωση στην επικοινωνία των δεδομένων προς τον πληθυσμό, η ανάπτυξη ευέλικτων νομικών και ηθικών πλαισίων ώστε να ανταποκρινόμαστε στις έκτακτες ανάγκες. Η συνεχής επιτήρηση, η επένδυση και η παγκόσμια συνεργασία για την προσέγγιση One Health αποτελούν πυλώνες που θα διασφαλίσουν ότι η παγκόσμια κοινότητα θα μπορεί να προλαμβάνει στο μέλλον ή να καταστέλλει γρήγορα τις νέες μεταδιδόμενες απειλές για την υγεία».
Διότι δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ανθρώπινη υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με εκείνη των ζώων προκειμένου να καταφέρουμε να μην… πετάξει μακριά την ερχόμενη φορά η ευκαιρία να προλάβουμε την επόμενη πανδημική απειλή που θα έρθει σίγουρα. Προκειμένου να μη ζήσουμε όσα ζήσαμε με την COVID-19.
Υπάρχει εμβόλιο;
Με δεδομένο ότι η γρίπη των πτηνών δεν αποτελεί έναν άγνωστο ιογενή εχθρό, όπως είχε συμβεί με τον πανδημικό κορωνοϊό SARS-CoV-2, υπάρχει ήδη ένα προπανδημικό εμβόλιο ενάντια στα στελέχη Η5 το οποίο είναι εγκεκριμένο στην ΕΕ, μας πληροφόρησε η δρ Μελίδου. «Στόχος αυτού του εμβολίου είναι να χορηγείται για προστασία σε άτομα με κίνδυνο έκθεσης σε μολυσμένα ζώα».
Στην ΕΕ υπάρχουν και άλλα Η5 εμβόλια διαθέσιμα για χρήση αν υπάρξει πανδημία γρίπης των πτηνών.
«Σε ένα τέτοιο πανδημικό σενάριο θα πρέπει τα εμβόλια αυτά να επικαιροποιηθούν ώστε να καλύπτουν το πανδημικό στέλεχος που θα αναδυθεί, ωστόσο εκτιμάται ότι η διαδικασία θα είναι γρήγορη. Το ακριβές χρονικό πλαίσιο στο οποίο θα μπορούσε να είναι έτοιμο ένα πανδημικό εμβόλιο για τη γρίπη των πτηνών είναι δύσκολο να προβλεφθεί και θα εξαρτηθεί από διαφορετικούς παράγοντες όπως η ανάγκη προσαρμογής του εμβολίου στο πανδημικό στέλεχος, οι δυνατότητες αύξησης της παραγωγής εμβολίων, ο τρόπος διανομής κ.λπ.» σημείωσε η ειδικός του ECDC και συμπλήρωσε ότι υπάρχει ήδη διαθέσιμο εμβόλιο και για τα πουλερικά.
