Το πρόσφατο περιστατικό με τον τραγικό θάνατο του βρέφους στην Αρτα μέσα στο αυτοκίνητο στο οποίο το ξέχασε ο 37χρονος πατέρας του κυριάρχησε στις ειδήσεις, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αλλά και στις συζητήσεις μεταξύ φίλων και γνωστών. Το κύριο ερώτημα που διατυπώθηκε (άλλοτε νηφάλια και άλλοτε αφοριστικά) ήταν το πώς γίνεται ένας γονέας να ξεχάσει για τόσες ώρες ό,τι πιο πολύτιμο έχει, το μωράκι του, μέσα σε ένα αυτοκίνητο με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του. Τι γονιός είναι αυτός;
Μια αμερικανική μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε λίγες μόνο ημέρες μετά το εγχώριο τραγικό συμβάν φαίνεται να δίνει… οικουμενική απάντηση για τα όσα οδηγούν σε τέτοιου είδους γεγονότα. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, ο καθένας μας μπορεί να γίνει «ξεχασιάρης», ως και τραγικά «ξεχασιάρης», ακόμη και ο καλύτερος γονιός.
Προοπτική μνήμη
Ο καθηγητής που είναι ειδικός στην προοπτική μνήμη σημείωσε ότι ήταν τα ανεπαρκώς μελετημένα «τερτίπια» της που τον οδήγησαν στο να προσπαθήσει να δώσει εξήγηση στο αποκαλούμενο (λανθασμένα, κατά τον ίδιο, και θα διαβάσετε παρακάτω το γιατί) «σύνδρομο του ξεχασμένου μωρού», κοινώς στο πώς και το γιατί ένας γονέας ξεχνά το παιδί του στο αυτοκίνητο. «Τα τελευταία 25 χρόνια μόνο στις ΗΠΑ περί τα 500 παιδιά πέθαναν εξαιτίας θερμοπληξίας στο αυτοκίνητο επειδή ο φροντιστής τους τα ξέχασε μέσα, με βάση τα τελευταία δεδομένα του NoHeatStroke.org. Θελήσαμε με την ομάδα μου να κατανοήσουμε πώς και γιατί μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο με δεδομένο ότι υπάρχει ελάχιστη έρευνα στο συγκεκριμένο πεδίο».
Οι ερευνητές σχεδίασαν λοιπόν ένα πείραμα στο οποίο συμμετείχαν φοιτητές του Πανεπιστημίου Notre Dame με στόχο να αποτυπωθεί αν και πώς οι συμμετέχοντες θα μπορούσαν να ξεχάσουν το δικό τους «μωρό» – το κινητό τηλέφωνό τους, ένα αντικείμενο με το οποίο οι άνθρωποι της ηλικίας τους είναι… αυτοκόλλητοι, οπότε θεωρούν πολύ σοβαρό το να το «εγκαταλείψουν».
Ενα «εύγλωττο» πείραμα
Το πείραμα είχε ως εξής: οι ερευνητές κράτησαν τα κινητά 192 φοιτητών ενόσω εκείνοι συμμετείχαν σε ένα άλλο άσχετο πείραμα και εξέτασαν πόσο συχνά οι συμμετέχοντες ξεχνούσαν να πάρουν μαζί το κινητό τους όταν έφευγαν από το εργαστήριο μετά το τέλος του πειράματος. Επιπροσθέτως δόθηκαν στους φοιτητές και μετρητές σωματικής δραστηριότητας (activity trackers), τους οποίους ζητήθηκε να τοποθετήσουν στο πίσω μέρος της ζώνης τους. Σε μια ομάδα φοιτητών έγινε υπενθύμιση να ζητήσουν το κινητό τους και να επιστρέψουν τον μετρητή δραστηριότητας καθώς θα έφευγαν ενώ σε μια δεύτερη ομάδα δεν έγινε καμία υπενθύμιση. Οταν οι φοιτητές ολοκλήρωσαν το άσχετο με τη μελέτη πείραμά τους οδηγήθηκαν στην έξοδο του εργαστηρίου ενώ οι ερευνητές παρακολούθησαν αν και πόσοι από αυτούς θα θυμούνταν να ζητήσουν το κινητό τους και να επιστρέψουν τον μετρητή δραστηριότητας.
Τι προέκυψε; Ποσοστό της τάξεως του 7% των φοιτητών ξέχασαν το κινητό τους όταν δεν τους είχε γίνει υπενθύμιση να το πάρουν στο τέλος του πειράματος. Ωστόσο και στην ομάδα στην οποία είχε γίνει υπενθύμιση ένα διόλου ευκαταφρόνητο ποσοστό που άγγιζε το 5% ξέχασε το κινητό του. Παράλληλα σχεδόν το 18% των συμμετεχόντων και από τις δύο ομάδες δεν θυμήθηκε να επιστρέψει τον μετρητή δραστηριότητας. «Πρέπει να σημειωθεί ότι αυτά τα ποσοστά αφορούσαν συμμετέχοντες που ξέχασαν εντελώς το κινητό τους και έφυγαν από το κτίριο. Υπήρχε ένα πολύ μεγαλύτερο ποσοστό που βγήκε από την αίθουσα χωρίς να έχει πάρει το κινητό του αλλά λίγα μέτρα μετά το θυμήθηκε και επέστρεψε. Και πρέπει σε μελλοντικές μελέτες να διερευνήσουμε τι είναι αυτό που κάνει κάποιους ανθρώπους να θυμούνται πιο γρήγορα ότι ξέχασαν το πολύτιμο αντικείμενό τους και να επιστρέφουν για να το πάρουν και άλλους όχι».
Τι λένε οι αριθμοί
40
περιστατικά που αφορούν θάνατο βρέφους εντός του αυτοκινήτου στο οποίο το έχει ξεχάσει ο γονέας του καταγράφονται ετησίως στις ΗΠΑ.
496
μωρά έχουν πεθάνει στις ΗΠΑ από το 1998 ως σήμερα εξαιτίας θερμοπληξίας εντός του αυτοκινήτου στο οποίο τα ξέχασαν οι γονείς τους.
5
ημερών έως 14 ετών ήταν το ηλικιακό εύρος των παιδιών που πέθαναν μέσα στο αυτοκίνητο εξαιτίας θερμοπληξίας από το 1998 ως το 2022 στις ΗΠΑ, σύμφωνα με τα στοιχεία του noheatstroke.org.
Περιβαλλοντική συνιστώσα
Γιατί όμως ξεχνάμε κάτι που είναι σημαντικό, ακόμη και αν μας έχει γίνει υπενθύμιση να μην το ξεχάσουμε; Οπως μας εξήγησε ο δρ Ρόουζ, «ο άνθρωπος γίνεται «ξεχασιάρης» όταν υπεισέρχονται περιβαλλοντικοί παράγοντες οι οποίοι αποτυγχάνουν να ενεργοποιήσουν τη μνήμη ώστε να γίνει πράξη την κατάλληλη στιγμή η πρόθεση που υπήρχε νωρίτερα για μια συγκεκριμένη ενέργεια. Ετσι η αρχική πρόθεση χάνεται, δεν αναδύεται ποτέ στο επίπεδο της συνειδητής αντίληψης». Μάλιστα αυτού του είδους τα σφάλματα της προοπτικής μνήμης μπορούν να συμβούν στον καθένα, προσέθεσε ο καθηγητής. «Το είδος των δραστηριοτήτων στις οποίες εμπλέκεται η προοπτική μνήμη αποτελούν καθημερινές δραστηριότητες τις οποίες επεξεργάζεται ο εγκέφαλος πιο αυτόματα και μπορεί το άτομο να χαθεί στις σκέψεις του ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες αφού οι συμπεριφορές μας καθοδηγούνται από το περιβάλλον. Ετσι τελικά το άτομο ξεχνά να φέρει εις πέρας τη δραστηριότητα: δεν είναι ότι ξεχνά τι πρέπει να κάνει, είναι ότι ξεχνά να το κάνει τη σωστή στιγμή. Για παράδειγμα κάποιος περπατά στη βροχή και κρατά ομπρέλα. Μπαίνει σε μια καφετέρια και αφήνει στην είσοδο την ομπρέλα του. Συναντά έναν φίλο του και συζητεί. Στο μεταξύ σταματά να βρέχει. Τα περιβαλλοντικά σημάδια λοιπόν που θα τον οδηγούσαν στο να θυμηθεί να πάρει την ομπρέλα του φεύγοντας δεν υπάρχουν πια. Ετσι το άτομο φεύγει χωρίς την ομπρέλα. Αυτό δεν σημαίνει ότι ξέχασε πού βρισκόταν η ομπρέλα του, ούτε ότι ξέχασε ότι ήθελε να την πάρει. Απλώς δεν το θυμήθηκε την κατάλληλη στιγμή».
Σφάλματα χωρίς διακρίσεις
Με τον ίδιο τρόπο που οι φοιτητές του πειράματος του καθηγητή Ρόουζ και της ομάδας του έχασαν τα περιβαλλοντικά εκείνα «σημάδια» που θα τους θύμιζαν να πάρουν το κινητό τους ή να επιστρέψουν τον μετρητή δραστηριότητας, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο μπορεί ένας γονιός να ξεχάσει το μωρό του στο καθισματάκι του, σημείωσε ο επικεφαλής της μελέτης.
Μα είναι ίδιας βαρύτητας τα καθήκοντα αυτά; Είναι το ίδιο να ξεχάσεις το κινητό σου και το ίδιο να ξεχάσεις το παιδί σου θέτοντας τη ζωή του σε κίνδυνο; αντιτείναμε στον δρα Ρόουζ. Οπως μας απάντησε, «σε ό,τι αφορά την προοπτική μνήμη, τα σφάλματα που μπορεί να εμφανιστούν είναι ακριβώς τα ίδια, το μονοπάτι που οδηγεί στη μη εκπλήρωση του καθήκοντος είναι πανομοιότυπο. Την προοπτική μνήμη δεν τη νοιάζει αν κάποιος ξέχασε την ομπρέλα του σε μια καφετέρια ή το παιδί του. Δυστυχώς στη δεύτερη περίπτωση η κατάληξη μπορεί να είναι τραγική, ωστόσο οι νευρωνικές διεργασίες που οδηγούν στην τραγική αυτή κατάληξη είναι παρόμοιες με το να ξεχνούσε κάποιος να κλείσει τον θερμοσίφωνα».
Αξιοσημείωτο είναι μάλιστα το γεγονός ότι, σύμφωνα με τον καθηγητή, αυτά τα «λάθη» της προοπτικής μνήμης, ακόμη και εκείνα που μπορεί να έχουν πολύ σοβαρές συνέπειες, λαμβάνουν χώρα με την ίδια συχνότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. «Οταν ακούμε για υποθέσεις που αφορούν τον θάνατο ενός βρέφους μέσα στο αυτοκίνητο όπου το ξέχασε ο γονέας του, εξάγονται εύκολα συμπεράσματα σχετικά με το ότι οι άνδρες έχουν περισσότερες πιθανότητες να κάνουν το λάθος που μπορεί να αποδειχθεί θανάσιμο. Ωστόσο δεν υπάρχουν στοιχεία που να συνηγορούν σε κάτι τέτοιο».
3+1 οδηγίες για γονείς
1.
Πριν ξεκινήσει να οδηγεί ο γονέας θα μπορούσε να αφήσει το κινητό του ή την τσάντα του δίπλα στο μωρό του στο πίσω κάθισμα. Ετσι, ακόμη και αν ξεχαστεί και φύγει από το αυτοκίνητο, λογικά θα γυρίσει πίσω σύντομα για να τα πάρει, οπότε το μωρό δεν θα παραμείνει εγκλωβισμένο για ώρες.
2.
Προτείνεται στους γονείς να βγάλουν το ένα τους παπούτσι πριν από την οδήγηση και να το τοποθετήσουν στο πίσω κάθισμα κοντά στο μωρό. Είναι λογικό ότι ο γονέας δεν θα φύγει από το αυτοκίνητο αν συνειδητοποιήσει ότι του λείπει το παπούτσι.
3.
Δεν θεωρείται καλή λύση να τοποθετούνται ειδικά φωτάκια ή αυτοκόλλητα σε κάποιο εμφανές σημείο του αυτοκινήτου ως υπενθύμιση σχετικά με το ότι βρίσκεται στο πίσω κάθισμα το μωρό. Και αυτό διότι, σύμφωνα με τους επιστήμονες, με την πάροδο του χρόνου σταματούν να αποτελούν «περιβαλλοντικά σημάδια» που υπενθυμίζουν την ύπαρξη του μωρού στο αυτοκίνητο. Γίνονται σταδιακά και αυτά μέρος της «ρουτίνας» της οδήγησης, τα μάτια του οδηγού τα συνηθίζουν και δεν τους δίνουν πλέον σημασία.
Γιατί είναι λάθος να μιλάμε για «σύνδρομο»
Σύμφωνα με τον δρα Ρόουζ, ο όρος «σύνδρομο ξεχασμένου μωρού» που έχει επικρατήσει για τα τραγικά περιστατικά θανάτων βρεφών στο αυτοκίνητο τα οποία ξέχασαν μέσα οι φροντιστές τους είναι λανθασμένος. «Ο όρος “σύνδρομο” ιατρικοποιεί μια κατάσταση, ενώ σε τέτοιες περιπτώσεις δεν υπάρχει κάποιο ιατρικό πρόβλημα του φροντιστή. Αυτό που προσπαθούμε να πούμε είναι ότι πρόκειται για ένα σφάλμα της προοπτικής μνήμης που οδηγεί σε τέτοιες καταστάσεις. Αυτού του είδους τα σφάλματα της μνήμης μπορεί να είναι πολύ πιο συχνά από ό,τι πιστεύουμε στην καθημερινότητα. Και άλλες φορές η συνέπεια είναι μικρή, αλλά άλλες μπορεί να είναι τεράστια».
Αξίζει εδώ να προστεθεί ότι κλείνοντας την κουβέντα μας ο καθηγητής Ρόουζ τόνισε ότι ένας επιπλέον πολύ σημαντικός λόγος για τον οποίον διεξήγαγε τη συγκεκριμένη έρευνα είναι γιατί μπορεί να βοηθήσει κατά τη δικαστική διαδικασία που ακολουθεί τα τραγικά περιστατικά των ξεχασμένων μωρών εντός των αυτοκινήτων. «Η μελέτη αυτή μπορεί να πληροφορήσει το κοινό αλλά και το δικαστικό σύστημα για το τι προκαλεί “τα λάθη” της προοπτικής μνήμης που μπορεί να έχουν τραγική κατάληξη. Και είναι σημαντικό η επιστήμη να δώσει απαντήσεις καθώς ένας γονέας που ήδη ζει το δράμα του χαμού του παιδιού του αντιμετωπίζει βαριές κατηγορίες που συνεπάγονται το να περάσει χρόνια στη φυλακή. Οι γονείς που χάνουν με αυτόν τον τρόπο τα παιδιά τους “τιμωρούνται” ήδη πολύ σκληρά από τον ίδιο τον εαυτό τους και πρέπει το δικαστικό σύστημα να είναι δίκαιο απέναντί τους, γνωρίζοντας τα επιστημονικά δεδομένα». Ουδέν άλλο σχόλιο…
Παράγοντες που συμβάλλουν στα κενά προοπτικής μνήμης
Σε ό,τι αφορά τους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στα «κενά» της προοπτικής μνήμης, ο δρ Ρόουζ σημείωσε: «Παίζει για παράδειγμα ρόλο αν ο γονέας που ξέχασε το παιδί στο αυτοκίνητο ενώ έπρεπε να το πάει στον βρεφονηπιακό σταθμό είναι εκείνος ο οποίος είχε αναλάβει καθημερινά αυτό το καθήκον ή αν ήταν ένα έκτακτο γεγονός η μεταφορά του εκείνη την ημέρα – στην περίπτωση αυτή υπάρχει μια έκτακτη απόκλιση από τη ρουτίνα του ατόμου το οποίο συνεχίζει στον «αυτόματο πιλότο» να ακολουθεί τη διαδρομή που είχε συνηθίσει. Παίζει επίσης ρόλο πόσο αγχωμένος ή κουρασμένος ήταν ο γονέας – ας μην ξεχνάμε ότι ειδικά οι νέοι γονείς είναι ιδιαιτέρως άυπνοι και κουρασμένοι κατά τους πρώτους μήνες της ζωής των παιδιών τους. Παίζει ρόλο και το αν κατά τη διάρκεια της μετακίνησης συνέβη κάτι έκτακτο που απέσπασε την προσοχή του γονέα – για παράδειγμα ένα επείγον τηλεφώνημα από την εργασία του ή ένα προσωπικό τηλεφώνημα».
Πίσω στο 1990
Τη δεκαετία του 1990 ετέθησαν νόμοι για την ασφαλή οδήγηση με μωρά στο αυτοκίνητο, οι οποίοι ορίζουν την τοποθέτηση του παιδικού καθίσματος στην πίσω θέση του αυτοκινήτου (και μάλιστα με το καθισματάκι να κοιτά ανάποδα). Εως τότε τα περιστατικά με γονείς που ξεχνούσαν το μωρό στο αυτοκίνητο ήταν πολύ λιγότερα.
Σήματα
Σήμερα είναι πιθανότερο να ξεχάσει ένας γονέας το μωρό στο αυτοκίνητο καθώς η απουσία σαφών οπτικών και ακουστικών σημάτων από ένα βρέφος που κοιμάται στο πίσω κάθισμα δημιουργεί ένα σενάριο που οδηγεί πιο εύκολα στο να το αφήσει ο φροντιστής του στο αμάξι.
Νέες μελέτες
Στο πλαίσιο του να βρεθούν τρόποι ώστε να «διδάξουμε» την προοπτική μνήμη μας να λειτουργεί καλύτερα ο καθηγητής Ρόουζ και η ομάδα του σκοπεύουν να διεξαγάγουν τώρα περαιτέρω μελέτες στις οποίες θα εξετάσουν ποιες παρεμβάσεις θα ήταν πιο αποτελεσματικές ώστε να θυμόμαστε να… θυμηθούμε.
