Δεν έχει πάρει στη ζωή της παυσίπονο – ούτε για πονοκέφαλο, ούτε έπειτα από οδοντιατρικές εργασίες, ούτε μετά τη γέννηση των παιδιών της, ούτε έπειτα από σοβαρή επέμβαση. Τρώει καυτερές πιπεριές και δεν καταλαβαίνει τίποτε όταν οι άλλοι γύρω της «φλέγονται». Δεν αισθάνεται ότι έκαψε το χέρι της στον φούρνο παρά μόνο όταν πλέον μυρίσει την καμένη σάρκα. Δεν νιώθει ποτέ άγχος ή φόβο, ούτε σε δύσκολες καταστάσεις, όπως ένα τρακάρισμα. Είναι η 71χρονη Τζο Κάμερον από το Γουάιτμπριτζ της Σκωτίας, ο πρώτος άνθρωπος στον κόσμο που εντοπίζεται να φέρει δύο σπάνιες μεταλλάξεις οι οποίες τον κάνουν να ζει μια (κυριολεκτικώς) άπονη ζωή! Και μπορεί για όλους τους… πονεμένους ανά τον κόσμο που για διαφορετικούς λόγους ο καθένας ζουν αγκαλιά με παυσίπονες θεραπείες η κυρία Κάμερον να φαντάζει άκρως τυχερή, όμως στην πραγματικότητα δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα. Διότι το δυσάρεστο αίσθημα του πόνου είναι άκρως πολύτιμο, είναι το προειδοποιητικό «καμπανάκι» του οργανισμού μας προκειμένου να σωθούμε από τα (πολύ) χειρότερα. Και αυτό το επιβεβαιώνει πρώτη από όλους η ίδια η κυρία Κάμερον, μέσα από τη ζωή της. Σε κάθε περίπτωση, όπως αναφέρει στο «Βήμα» ο επιστήμονας που εντόπισε τις μεταλλάξεις της «μοναδικής» αυτής γυναίκας, λέκτορας Αισθητηριακής Γενετικής των Θηλαστικών στο Ινστιτούτο για τη Βιοϊατρική Ερευνα Wolfson του University College του Λονδίνου (UCL) Τζέιμς Κοξ, η κυρία Κάμερον μπορεί να αποτελέσει «γενετικό θησαυρό» ο οποίος πιθανότατα στο μέλλον θα χαρίσει μια λιγότερο επώδυνη ζωή σε εκατομμύρια άτομα μέσα από νέες, καινοτόμες παυσίπονες θεραπείες.
Σπάνιο περιστατικό
Το εκπληκτικό με την κυρία Κάμερον είναι ότι έζησε 65 χρόνια της ζωής της χωρίς να έχει αντιληφθεί ότι κάτι της συνέβαινε – ή μάλλον ότι κάτι… δεν της συνέβαινε, αφού δεν ένιωθε ποτέ πόνο. Στα 65 της ωστόσο για πρώτη φορά συνειδητοποίησε πόσο μπορεί να κοστίσει η έλλειψη πόνου – για την ακρίβεια της κόστισε… ένα ισχίο. Η γυναίκα επισκέφθηκε ειδικό καθώς δεν μπορούσε να περπατήσει καλά και οι εξετάσεις έδειξαν σοβαρή εκφύλιση στην άρθρωση του ισχίου – η βλάβη δεν θα είχε φθάσει βέβαια σε τέτοιο επίπεδο αν η ασθενής πονούσε, αφού θα είχε επισκεφθεί γιατρό νωρίτερα. Εναν χρόνο αργότερα χρειάστηκε να υποβληθεί σε επέμβαση στον καρπό σε ένα νοσοκομείο του Εθνικού Συστήματος Υγείας στη Βόρεια Σκωτία. Ηταν μια επέμβαση που πάντα συνδέεται μετεγχειρητικά με πόνο και για αυτόν τον λόγο οι γιατροί είπαν στην ασθενή ότι θα χρειαζόταν παυσίπονα μετά το χειρουργείο. Εκείνη όμως προτού καν υποβληθεί στην επέμβαση τους διαβεβαίωσε ότι δεν θα τα χρειαζόταν. Και πράγματι δεν τα χρειάστηκε. Τότε ο αναισθησιολόγος που είχε αναλάβει την κυρία Κάμερον, ειδικός στην Ιατρική του Πόνου δρ Ντεβτζίτ Σριβαστάβα, ο οποίος ήταν ο ένας εκ των δύο κύριων συγγραφέων μελέτης για την περίπτωση της γυναίκας που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην επιθεώρηση «British Journal of Anaesthesia», έλεγξε το ιατρικό ιστορικό της ασθενούς και είδε ότι ποτέ στη ζωή της δεν είχε ζητήσει παυσίπονο για καμία αιτία (σε άλλες χώρες υπάρχει τόσο αναλυτικός φάκελος ασθενούς εδώ και δεκαετίες!). Ετσι αποφάσισε να απευθυνθεί σε συναδέλφους του από το UCL και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης που θα μπορούσαν να αναλύσουν αυτό το, όπως όλα έδειχναν, σπάνιο περιστατικό.
Εδώ μπαίνει στο πλάνο ο έτερος κύριος συγγραφέας της μελέτης, ο δρ Κοξ, ο οποίος ήταν ο επικεφαλής των γενετικών αναλύσεων. Οπως εξηγεί στο «Βήμα» «ξεκινήσαμε τη γενετική ανάλυση της Τζο από το 2013 – πέρασαν λοιπόν αρκετά χρόνια ώστε να εξαγάγουμε τα τελικά συμπεράσματά μας για την περίπτωσή της, γεγονός που αποδεικνύει ότι επρόκειτο για μια δύσκολη, χρονοβόρα διαδικασία την οποία στήριξαν το Ιατρικό Συμβούλιο Ερευνας της Βρετανίας και το ίδρυμα Wellcome και τα ευχαριστούμε για αυτό». Μέσα από την ενδελεχή ανάλυση ήλθαν στο φως δύο γενετικές μεταλλάξεις τις οποίες έφερε η γυναίκα. «Η πρώτη ήταν μια σχετικώς κοινή μετάλλαξη σε ένα γονίδιο που ονομάζεται FAAH και προκαλεί μειωμένη λειτουργία του ενζύμου που κωδικοποιεί το γονίδιο FAAH. Η δεύτερη μετάλλαξη ήταν σπάνια και αφορούσε τη «διαγραφή» περίπου 8.000 ζευγών βάσεων του DNA σε ένα γειτονικό του FAAH γονίδιο το οποίο και ονομάσαμε FAAH-OUT. Η Τζο είναι, εξ όσων γνωρίζουμε, το πρώτο άτομο παγκοσμίως το οποίο φέρει συγχρόνως τις δύο αυτές μεταλλάξεις».
Γονίδιο «αχ και βαχ»
Το γονίδιο FAAH είναι γνωστό στους ερευνητές του πόνου καθώς εμπλέκεται στη σήμανση των ενδοκανναβινοειδών – τα ενδοκανναβινοειδή είναι φυσικές ενώσεις στο ανθρώπινο σώμα ουσιαστικώς πανομοιότυπες με τις φαρμακευτικές ενώσεις που εντοπίζονται στην κάνναβη. Το ενδοκανναβινοειδές σύστημα ρυθμίζει πολλές πτυχές της υγείας με υποδοχείς που βρίσκονται σε όλο το σώμα, συμπεριλαμβανομένων του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος, και κατέχει κεντρικό ρόλο σε ό,τι αφορά την αίσθηση του πόνου, τη διάθεση και τη μνήμη. Μελέτες σε ποντίκια έχουν δείξει ότι τα πειραματόζωα που δεν φέρουν το γονίδιο FAAH εμφανίζουν μειωμένη αίσθηση του πόνου, ταχύτερη επούλωση τραυμάτων, έλλειψη φόβου και άγχους. Σε ό,τι αφορά το «νεοβαπτισθέν» γονίδιο FAAH-OUT, μέχρι πρότινος εθεωρείτο ότι ήταν μη λειτουργικό, ένα «σκουπίδι», όπως συνηθίζεται να λέγεται στη γλώσσα των γενετιστών. Οπως όμως έδειξαν οι νέες αναλύσεις, το FAAH-OUT δεν είναι καθόλου άχρηστο∙ αντιθέτως κατέχει τον ρόλο του «διαμεσολαβητή» σε ό,τι αφορά την έκφραση του γονιδίου FAAH. «Το γονίδιο FAAH-OUT δεν κωδικοποιεί το ίδιο κάποια πρωτεΐνη αλλά λειτουργεί όπως ένα μακρύ μη κωδικοποιητικό RNA – έχει έναν διαφορετικό λειτουργικό ρόλο «μεταφράζοντας» την έκφραση άλλων γονιδίων» σημειώνει ο δρ Κοξ.
Παρόμοια χαρακτηριστικά με τα «άπονα» ποντίκια μοιράζεται και η κυρία Κάμερον. Η ίδια σε δηλώσεις της σε βρετανικά ΜΜΕ ανέφερε ότι σε ολόκληρη τη ζωή της μπορεί να μην αισθανόταν πόνο όταν καιγόταν ή όταν κοβόταν, ούτε καν όταν γέννησε τα δύο παιδιά της, ένα αγόρι και ένα κορίτσι, ωστόσο κάθε φορά τα τραύματά της επουλώνονταν πολύ γρήγορα. Ανέφερε επίσης ότι ήταν και είναι άκρως αισιόδοξο άτομο το οποίο δεν νιώθει άγχος, ακόμη και σε επικίνδυνες καταστάσεις. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα ενός τρακαρίσματος, ευτυχώς όχι σοβαρού, που είχε πρόσφατα. Οπως είπε, «ο άλλος οδηγός βγήκε τρέμοντας από το αυτοκίνητό του αλλά εγώ ήμουν απολύτως ήρεμη. Δεν έχω αδρεναλίνη. Θα έπρεπε, είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης, αλλά εγώ αυτό είμαι και δεν το αλλάζω. Δεν λέω ότι είμαι γενναία, απλώς δεν μου συμβαίνει να φοβάμαι ποτέ». Επίσης η 71χρονη σήμερα γυναίκα δεν είχε ποτέ καλή μνήμη. Θυμάται να… ξεχνά μονίμως τα κλειδιά της ή ακόμη και λέξεις – αυτού του τύπου τα κενά μνήμης έχουν συνδεθεί με αυξημένη σήμανση των ενδοκανναβινοειδών.
Διευρυμένο πεδίο
Και μπορεί προς το παρόν η κυρία Κάμερον να είναι επισήμως μία και μοναδική στον κόσμο, ωστόσο ανεπισήμως μπορεί να αποτελεί μέλος μιας πολύ μεγαλύτερης… άπονης και άφοβης ομάδας. Οπως μας πληροφορεί ο δρ Κοξ «μετά τη δημοσίευση της μελέτης μας και τη δημοσιότητα που αυτή έλαβε ήλθαν σε επαφή μαζί μας πολλά άλλα άτομα τα οποία ανέφεραν ότι έχουν πολύ παρόμοια συμπτώματα με εκείνα της Τζο. Συμβαίνει συχνά να περιγράφεται από τους ειδικούς μια διαταραχή άγνωστη στο ευρύ κοινό και μέσα από τη δημοσιοποίησή της να εντοπίζονται πολύ περισσότεροι ασθενείς με αυτή τη διαταραχή – θέλουμε να ενθαρρύνουμε και άλλους που βλέπουν κάτι κοινό στην περίπτωσή τους με εκείνη της Τζο να επικοινωνήσουν μαζί μας. Σκοπεύουμε να ξεκινήσουμε να αναλύουμε γενετικώς αυτά τα άτομα και πιθανώς να ανακαλύψουμε και άλλα που εμφανίζουν τις δύο μεταλλάξεις που έχει και η Τζο. Ακόμη όμως και αν δεν έχουν τις δύο αυτές μεταλλάξεις, θα είναι για εμάς μια εκπληκτική πρόκληση να εντοπίσουμε τις δικές τους μεταλλάξεις φέρνοντας πιθανώς στο φως περισσότερα γονίδια που συνδέονται με αναισθησία στον πόνο».
Μέχρις ότου ξεκινήσει η γενετική ανάλυση των νέων, «αναπάντεχων» εθελοντών που εντοπίστηκαν τώρα, η ερευνητική ομάδα του δρος Κοξ δεν σταματά την… ανώδυνη έρευνα. «Μελετούμε ήδη ένα άλλο RNA γονίδιο όπως το FAAH-OUT το οποίο φαίνεται να συνδέεται με το γονίδιο SCN9A που έχει αποδειχθεί ότι σβήνει το αίσθημα του πόνου. Συγχρόνως συνεχίζουμε να εξετάζουμε τα γονίδια της Τζο – διεξάγουμε περαιτέρω τεστ σε δείγματα κυττάρων της ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα το νέο RNA γονίδιο που εντοπίσαμε. Η γενετική λοιπόν φαίνεται ότι έχει να μας αποκαλύψει πολλά ακόμη για τον πόνο αλλά και την έλλειψή του».
Καλύτερα αναλγητικά
Ολες αυτές οι αποκαλύψεις ελπίζεται ότι τελικώς θα οδηγήσουν σε καλύτερες παυσίπονες θεραπείες οι οποίες είναι άκρως αναγκαίες. Οι ειδικοί σημειώνουν ότι κάθε χρόνο 330 εκατομμύρια άνθρωποι υποβάλλονται σε χειρουργική επέμβαση – από αυτούς, ένας στους δύο βιώνει μέτριο ως σοβαρό πόνο, παρά τις εξελίξεις στα παυσίπονα φάρμακα από την πρώτη χρήση του αιθέρα το 1846 για τον μετεγχειρητικό πόνο. Να υπογραμμίσουμε ότι έχουν ήδη διεξαχθεί κλινικές δοκιμές στις οποίες έγινε στόχευση της πρωτεΐνης FAAH για την αντιμετώπιση του πόνου, ωστόσο αυτές στέφθηκαν με… αποτυχία. Οι ερευνητές ελπίζουν όμως ότι ο νέος «παίκτης» που μπήκε στο πλάνο μέσα από τη μελέτη στην κυρία Κάμερον, το «ψευδογονίδιο» FAAH-OUT θα αλλάξει σημαντικά το παιχνίδι σε ό,τι αφορά τον μετεγχειρητικό πόνο, πιθανώς οδηγώντας σε καλύτερες θεραπείες εναντίον του. Και βέβαια υπάρχει και ο χρόνιος πόνος, ο οποίος συνδέεται με πλήθος διαφορετικών νόσων – σύμφωνα με στοιχεία αγγίζει το 30%-50% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οπως τονίζει ο δρ Κοξ «ο χρόνιος πόνος αποτελεί τεράστιο κλινικό πρόβλημα για το οποίο χρειαζόμαστε απεγνωσμένα καλύτερα παυσίπονα. Είμαστε ενθουσιασμένοι σχετικά με τις πρόσφατες εξελίξεις στο πεδίο εφαρμογής της γονιδιακής θεραπείας για ορισμένες νόσους και διερευνούμε αυτή τη στιγμή στο εργαστήριο το πώς θα ήταν δυνατόν να εφαρμόσουμε τις τεχνικές επεξεργασίας του γονιδιώματος και για την καλύτερη ανάπτυξη παυσίπονων θεραπειών. Στο πλαίσιο αυτό πιστεύουμε ότι η Τζο θα βοηθήσει την έρευνα για νέα παυσίπονα φάρμακα ενάντια στον χρόνιο πόνο και πιθανώς και για νέες θεραπείες ενάντια σε κάποιες αγχώδεις διαταραχές, στο σύνδρομο μετατραυματικού στρες αλλά και στην επούλωση τραυμάτων».
Με έναν σμπάρο – στην περίπτωσή μας τη γυναίκα από τη Σκωτία και το γενετικό υλικό της – οι επιστήμονες ελπίζουν να πιάσουν λοιπόν πολλά «θεραπευτικά» τρυγόνια. Η ίδια η κυρία Κάμερον ανέφερε ότι «δεν είχα ιδέα μέχρι πριν από λίγα χρόνια ότι υπήρχε κάτι αφύσικο σχετικά με το πόσο λίγο πόνο ένιωθα. Αυτό που έμαθα με εξέπληξε όσο και όλους τους άλλους. Πάντως είναι συναρπαστικό για εμένα αν οποιαδήποτε μελέτη σχετικά με τα γονίδιά μου μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους που υποφέρουν». Μακάρι η «άπονη» αυτή γυναίκα να οδηγήσει εκατομμύρια άτομα σε μια ζωή αν όχι… ανώδυνη, τουλάχιστον με πόνο λιγότερο και διαχειρίσιμο.
Πονεμένα δεδομένα
n
Ο εγκέφαλός μας έχει την ικανότητα να ερμηνεύει τον πόνο μέσω των νευρικών σημάτων που του αποστέλλονται από τα διαφορετικά σημεία του σώματος, ωστόσο ο ίδιος δεν πονά. Για τον λόγο αυτόν και σε ορισμένες περιπτώσεις οι επεμβάσεις στον εγκέφαλο διεξάγονται με τους ασθενείς ξυπνητούς, προκειμένου οι γιατροί να ελέγχουν αν κατά τη διάρκεια της επέμβασης παρεμβαίνουν σε νευραλγικά κέντρα όπως αυτό της ομιλίας, της κίνησης ή της όρασης και να αποφεύγουν με τον τρόπο αυτόν την πρόκληση βλαβών.
n
Περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια άτομα παγκοσμίως εκτιμάται ότι πάσχουν από χρόνιο πόνο. Ο χρόνιος πόνος αποτελεί την υπ’ αριθμόν 1 αιτία μακροχρόνιας αναπηρίας στον ανεπτυγμένο κόσμο.
n
Οι περισσότερες περιπτώσεις χρόνιου πόνου αφορούν πόνους στη μέση (27%), ενώ ακολουθούν ο πονοκέφαλος και η ημικρανία (15%), οι πόνοι στον αυχένα (15%) και οι πόνοι στο πρόσωπο (4%).
n
Το 77% των πασχόντων από χρόνιο πόνο αναφέρει καταθλιπτικά συμπτώματα.
n
Οι γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίζουν σοβαρούς πονοκεφάλους και ημικρανίες σε σύγκριση με τους άνδρες.
n
Στοιχεία έχουν δείξει ότι οι πάσχοντες από ημικρανίες εμφανίζουν επίπεδα σεξουαλικής επιθυμίας κατά 20% υψηλότερα σε σχέση με όσους πάσχουν από άλλου τύπου πονοκεφάλους, όπως ο πονοκέφαλος τάσεως. Πιθανώς, κατά τους ειδικούς, η σεξουαλική επιθυμία και οι ημικρανίες να επηρεάζονται από τα ίδια χημικά του εγκεφάλου.
n
Σύμφωνα με μελέτες, ο εγκέφαλος ατόμων με χρόνιους πόνους στη μέση είναι μικρότερος έως και κατά 11% σε σύγκριση με εκείνον ατόμων που δεν πονούν. Οι επιστήμονες δεν ξέρουν τον ακριβή λόγο – είναι πιθανό το στρες τού να ζει κάποιος συνεχώς με πόνο να συρρικνώνει τον εγκέφαλο.
n
Οι γυναίκες βιώνουν περισσότερο πόνο σε σύγκριση με τους άνδρες καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους εξαιτίας της φύσης τους. Τι εννοούμε με αυτό; Οι γυναίκες έχουν έμμηνο ρύση, περνούν τη διαδικασία του τοκετού ενώ εμφανίζουν και συχνότερα επώδυνους πονοκεφάλους όπως οι ημικρανίες. Μελέτες επίσης δείχνουν ότι οι γυναίκες πονούν… διαφορετικά από τους άνδρες και συνήθως πιο έντονα. Και αυτό διότι διαθέτουν περισσότερους νευρικούς υποδοχείς από αυτούς. Για παράδειγμα, οι γυναίκες διαθέτουν 34 νευρικές ίνες ανά τετραγωνικό εκατοστό δέρματος του προσώπου όταν οι άνδρες έχουν μόνο 17. Για τον λόγο αυτόν και, σύμφωνα με στοιχεία, χρειάζονται συνήθως διπλάσια ποσότητα παυσίπονων φαρμάκων από τους άνδρες για να νιώσουν την ίδια ανακούφιση. Ωστόσο, υπάρχει ακόμη επιστημονική διχογνωμία σχετικά με το αν οι γυναίκες έχουν πράγματι μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στον πόνο σε σχέση με τους άνδρες (αν και δισεκατομμύρια γυναίκες που έχουν γεννήσει μάλλον ξέρουν καλύτερα…).
