Την προηγούμενη εβδομάδα βρέθηκε στην Αθήνα ένας πολύ σημαντικός ιταλός επιστήμονας στον τομέα της Φυσικής Στοιχειωδών Σωματιδίων, ο Γκουίντο Τονέλι. Και πραγματικά εντυπωσίασε στη διάλεξη που έδωσε μπροστά σε όχι παραπάνω από ογδόντα άτομα. Πρόκειται για έναν πολύπλευρα μορφωμένο άνθρωπο που όταν μιλάει στην πατρίδα του, και αυτό συμβαίνει πολύ συχνά, γεμίζει ολόκληρα θέατρα ή παλιές εκκλησίες βασιλικού ρυθμού! Χωρίς χαρτιά και αποχαυνωτικά power-point, ευγενέστατος, υπομονετικός, πάντα χαμογελαστός, πάντα με κοστούμι και γραβάτα με ρίγες, δεκαετίας 1960-70, γεννημένος το 1950 στη Λα Σπέτσια της Β.Δ. Ιταλίας, έχει πολλά και σημαντικά να διηγείται. Οντας και ο άνθρωπος που ανήγγειλε σε ολόκληρο τον κόσμο, τον Ιούλιο του 2012 εκ μέρους των εκατοντάδων επιστημόνων του CERN, στο CMS-project (το ένα από τα δύο ανταγωνιστικά προγράμματα για τον ίδιο σκοπό), ότι πραγματικά υπάρχει το έως τότε μόνον από τη θεωρία προβλεπόμενο «σωματίδιο του Χιγκς».

Το Πεδίο Χ

Αφήνοντας στην άκρη τα τετριμμένα πλέον στερεότυπα (σωματίδιο του Θεού, του διαβόλου, ακόμη και απλά τη λέξη «σωματίδιο») επιμένει ότι δεν ανακαλύφθηκε καν ένα νέο σωματίδιο αλλά κάνει λόγο για την εμφάνιση κάποια στιγμή στα πρώτα εκατομμυριοστά του φρεσκο-δημιουργημένου χρόνου, ενός πεδίου, του Campo X, που η επίδρασή του έκανε την ύλη να αποκτήσει και τη «συμπεριφορά» με το όνομα «μάζα».

Ο καθηγητής Τονέλι δηλαδή τονίζει όπου βρεθεί ότι για τη μάζα επί αιώνες πίστευαν οι άνθρωποι πως είναι μια ενδογενής ιδιότητα της ύλης και αυτό ήταν μια λάθος προκατάληψη(!). Από τα στοιχειώδη σωματίδια που θα συγκροτήσουν τελικά ό,τι βλέπουμε, αγγίζουμε, μυρίζουμε, αυτό δηλαδή που λέμε ύλη, υποστασιοποιείται μόνο χάρη στην ύπαρξη του πεδίου Χ, από κάποια στιγμή της δημιουργίας και μετά. Πεδίο που δρα επιλεκτικά. Σωματίδια πιο «ελαφριά» σημαίνει ότι αντιδρούν με το πεδίο Χ πιο ήπια και κινούνται σε ευρύτερους χώρους (π.χ. ηλεκτρόνια) ενώ σωματίδια με περιορισμένη εμβέλεια (π.χ. τα W και Ζ, 80 και 90 φορές πιο «μαζικά» από ένα πρωτόνιο), περιορίζεται η δράση τους στο εσωτερικό μόνο του πυρήνα. Και αν κάποια στιγμή ήταν δυνατόν να γυρίσει ένας διακόπτης και το πεδίο Χ να πάψει να επιδρά όλα θα καταστρέφονταν.

Ενα αξεδιάλυτο ζευγάρι

Αυτό όμως που δεν καταστρέφεται είναι κατά τη γνώμη του ο χρόνος. Σε αυτή την περίπτωση δίνει μάχες ακόμη με τους «δολοφόνους του χρόνου» όπως τους αποκαλεί. Αυτούς τους φυσικούς δηλαδή που πιστεύουν ότι στις εξισώσεις τους για την εξήγηση της συμπεριφοράς των δομικών λίθων του Σύμπαντος δεν χρειάζεται ο χρόνος να είναι βασική και αρχική παράμετρος αλλά προκύπτει μετά ως κάτι δευτερεύον αλλά όχι απολύτως απαραίτητο. Σε αυτό βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με τον συμπατριώτη και φίλο του (όπως δήλωσε στη διάλεξή του) Κάρλο Ροβέλι, που είναι από τους γνωστούς υποστηρικτές της θεωρίας των κβαντικών βρόχων (Loop Quantum Gravity – LQG) ως αρχετυπικών συστατικών της ύλης. Αυτή την πρόταση εξήγησης του κόσμου ο Τονέλι την απορρίπτει και θεωρεί ότι ακόμη και ο «πατέρας» της, ο Λι Σμόλιν (Lee Smollin), άρχισε να παίρνει αποστάσεις.

Επιμένει πως η ενέργεια και ο χρόνος είναι ένα αξεδιάλυτο ζευγάρι (ΔΕxΔt σταθερό) που το δένει η αρχή της απροσδιοριστίας, όπου όταν το ένα αυξάνεται, το άλλο υποχωρεί. Και αυτό του δίνει τη δυνατότητα να φωνάξει κυριολεκτικά ότι κενό δεν σημαίνει παρά μια κατάσταση της ύλης χωρίς όμως πεδία, με μηδενική μέση ενέργεια αλλά σε αδιάκοπο αναβρασμό. Και σε έναν από αυτούς τους μικροσκοπικούς κυματισμούς μια φυσαλίδα ξαφνικά να  διαστέλλεται και μέσα σε 10-35 δευτερόλεπτα μαζί με τη μάζα-ενέργεια να προκύπτει μια χωροχρονική δομή που από αυτήν ξεκίνησαν όλα.

Στις διαλέξεις του επισημαίνει ότι οι εικόνες που λαμβάνουμε σήμερα από τα τηλεσκόπια αφορούν γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια. Πώς λοιπόν να καταργήσουμε (αγνοήσουμε) τον χρόνο; «Χωρίς τον χρόνο που παίζει κρυφτό με την ενέργεια δεν θα ήμασταν εδώ».

Από την προέλευση του κόσμου στο CERN

Ο υπότιτλος του βιβλίου «Γένεση» είναι «Η μεγάλη ιστορία της προέλευσης» και του βιβλίου «Χρόνος» αντίστοιχα «Από τον μύθο του Κρόνου στο CERN». Ετσι με τα δύο αυτά βιβλία ο Γκουίντο Τονέλι καλύπτει το τεράστιο χρονικό διάστημα από την πρώτη στιγμή της εμφάνισης του Σύμπαντος μέχρι «σήμερα». Οπως έγινε γνωστό κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του εδώ, ετοιμάζεται να εμφανιστεί σε ελληνική μετάφραση και ένας τρίτος τόμος που έχει τίτλο στα ιταλικά «Materia». Και προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα «Από τι είμαστε φτιαγμένοι;». Και έτσι ο συγγραφέας αρχίζοντας από τα στοιχειώδη σωμάτια φθάνει στο πώς αυτά συγκροτούν τελικά τα όσα βλέπουμε γύρω μας και τα όσα συνιστούν και το δικό μας σώμα.

Τα δύο βιβλία του που ήδη έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά είναι το καθένα και από ένα κατόρθωμα. Διότι ασχολούνται με τη Φυσική των στοιχειωδών σωματιδίων και το πώς αυτά συνέβαλαν στη δημιουργία του κόσμου έως και τον ρόλο του χρόνου στις ατομικές διεργασίες που υφίσταται η ύλη, αλλά όλα αυτά χωρίς να καταφεύγει σε κανένα σημείο στις 560 συνολικά σελίδες ούτε μια στιγμή σε έναν μαθηματικό τύπο ή κάποια δύσκολη σχέση μεταξύ μεγεθών. Ταυτόχρονα τα κείμενα είναι διανθισμένα με ελληνικούς μύθους, σαιξπηρικές αναφορές και όχι μόνο.

Η μετάφραση στα ελληνικά είναι πολύ καλή, με ελάχιστες (λεκτικές) αστοχίες, χωρίς πραγματικές συνέπειες. Τα ονόματα σπάνια αναφέρονται και με τους λατινικούς χαρακτήρες, κάτι όμως πολύ χρήσιμο διότι π.χ. πώς να φανταστεί ο αναγνώστης ότι το όνομα της Εμι Νέτερ γράφεται Emmy Noether για να την αναζητήσει; Μια σοβαρή (και αδικαιολόγητη) παράλειψη πάντως και στα δύο βιβλία είναι κατά τη γνώμη μου η απουσία στο τέλος ενός ευρετηρίου των επιστημονικών όρων, κάτι που δυσκολεύει το να ανατρέξεις σε συγκεκριμένα θέματα.

Γενικά όμως πρόκειται για βιβλία πολύ χρήσιμα. Και για τα παιδιά στο καινούργιο μάθημα της Κβαντομηχανικής θα ήταν η συνέχεια για εκεί που η όρεξή τους έχει ανοίξει και η ύλη τους σταματά.