«Αυτοί είναι οι ιοί που μπορεί να προκαλέσουν πανδημία» -O Πιότρ Κράμαρτς του ECDC στο ΒΗΜΑ

Αμα τη εμφανίσει του στην οθόνη του zoom, ο νέος επικεφαλής επιστήμονας του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC), ο πολωνός ανοσολόγος ειδικός στις ιογενείς λοιμώξεις Πιότρ Κράμαρτς, μας χαιρέτησε, από τα γραφεία του ECDC στη Στοκχόλμη, με μια ελληνικότατη «καλησπέρα».

Και αμέσως μετά, όταν του δώσαμε συγχαρητήρια για τη νέα θέση του, την οποία ανέλαβε τον περασμένο Ιούνιο, απάντησε με ένα ελληνικότατο «ευχαριστώ». Βλέπετε, όπως μας πληροφόρησε, έχει επισκεφθεί στο πλαίσιο της δουλειάς του πολλές φορές την Ελλάδα, ενώ είναι αρκετοί και οι έλληνες συνάδελφοί του μέσα στο ECDC – σε λίγους μήνες μάλιστα θα βρίσκεται στη Θεσσαλονίκη προκειμένου να συμμετάσχει σε ευρωπαϊκό συνέδριο κλινικής ανοσολογίας.

Γενικώς ο δρ Κράμαρτς «τρέχει και δεν φτάνει» – και αυτό είναι επόμενο καθώς τα θέματα με τα οποία έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος προκειμένου να απλώσει «δίχτυ προστασίας» για την υγεία του ευρωπαϊκού πληθυσμού δεν σταματούν ποτέ.

«Οι προκλήσεις είναι συνεχείς. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην καρδιά της περιόδου γρίπης, δεν είναι όμως μόνο η γρίπη που κυκλοφορεί σε υψηλά επίπεδα στα κράτη-μέλη αλλά και άλλοι ιοί του αναπνευστικού συστήματος, όπως ο αναπνευστικός συγκυτιακός ιός (RSV) ο οποίος εφέτος τον χειμώνα απαντάται σε υψηλά επίπεδα, αλλά και ο SARS-CoV-2, ο «ένοχος» για την πανδημία της COVID-19, ο οποίος, παρότι εφέτος δεν δίνει τόσο δυναμικό «παρών», συμβάλλει στην πίεση στα συστήματα υγείας που αντιμετωπίζουν αυτή τη στιγμή αρκετά κράτη-μέλη. Και μαζί δεν σταματούν να υπάρχουν οι «χρόνιες ασθένειες», όπως η ανθεκτικότητα των μικροβίων στα αντιβιοτικά, η οποία στοιχίζει 100 ζωές στην ΕΕ σε ημερήσια βάση – σαν να έπεφτε ένα αεροπλάνο καθημερινά».

Μεγάλο «αγκάθι» για την υγεία του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι και η μείωση των ποσοστών εμβολιασμού, λέει ο δρ Κράμαρτς

Μάλιστα η χώρα μας αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα βακτηριακής ανθεκτικότητας, όπως κατέδειξε επιτόπια επίσκεψη σε ελληνικά νοσοκομεία κλιμακίου του ΕCDC που έγινε τον Απρίλιο του 2024 και η οποία αποκάλυψε πολύ υψηλά ποσοστά ανθεκτικότητας στα τελευταίας γραμμής αντιβιοτικά σε νοσηλευόμενους ασθενείς και ανεξέλεγκτη εξάπλωση πολυανθεκτικών βακτηρίων όπως τα Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa και Candida auris.

Ελλειψη εμπιστοσύνης

Μεγάλο «αγκάθι» για την υγεία του ευρωπαϊκού πληθυσμού, όπως ανέφερε ο δρ Κράμαρτς, είναι και η μείωση των ποσοστών εμβολιασμού «που οφείλεται και στην έλλειψη εμπιστοσύνης του πληθυσμού στην επιστήμη». Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία του ECDC για την εμβολιαστική κάλυψη ενάντια στη γρίπη που αφορούσαν την προηγούμενη περίοδο γρίπης (2023-2024), η κάλυψη στους ηλικιωμένους, που συγκαταλέγονται στις ομάδες υψηλού κινδύνου για επιπλοκές, ήταν κάτω από 50% κατά μέσο όρο στην ΕΕ.

Παράλληλα στους υγειονομικούς που αποτελούν την «εμπροσθοφυλακή» στη… συνάντηση με τους ιούς, το αντίστοιχο ποσοστό κατά την προηγούμενη περίοδο γρίπης ήταν 22%! Οσο για τον εμβολιασμό ενάντια στην COVID-19, στα άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω, που είναι και τα πιο ευάλωτα για επιπλοκές, ο μέσος όρος εμβολιαστικής κάλυψης ήταν 14% τον χειμώνα του 2023-2024.

Ολα αυτά γεννούν το εύλογο ερώτημα: Πήραμε τελικά κάποιο μάθημα από την πρωτόγνωρη μακρά συνθήκη της πανδημίας της COVID-19 ή έχουμε τόσο «κοντή μνήμη»; «Πρέπει να βρούμε τη ρίζα αυτής της συμπεριφοράς. Εχουμε συστήσει στα κράτη-μέλη να διερευνήσουν ποιες είναι οι αιτίες για τη χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη στον πληθυσμό τους με πυξίδα τις κοινωνικές επιστήμες και να διεξάγουν στοχευμένες εκστρατείες ενημέρωσης».

Προς αυτή την κατεύθυνση το ECDC έχει δημιουργήσει τον «Φάρο» (The Lighthouse), μια κοινότητα κοινωνιολόγων από διαφορετικά κράτη-μέλη η οποία μοιράζεται τις πιο επιτυχημένες πρακτικές «αφύπνισης» του πληθυσμού σε ό,τι αφορά τα εμβόλια. «Για παράδειγμα, στην Ιρλανδία «πρεσβευτές» του εμβολιασμού έγιναν νεαροί φοιτητές των επιστημών ζωής οι οποίοι γνώριζαν τα καλύτερα κανάλια ώστε να ενημερώσουν με μια φρέσκια προσέγγιση τους συνομηλίκους τους για τον εμβολιασμό».

Κατάσταση ετοιμότητας

Τέτοιες πρωτοβουλίες ελπίζεται να φέρουν την… επιστημονική «φώτιση» στον πληθυσμό καθώς η πανδημία της COVID-19 δεν ήταν η πρώτη ούτε θα είναι σίγουρα η τελευταία. Ποιοι είναι οι κύριοι «ύποπτοι» για την επόμενη πιθανή πανδημία; «Η γρίπη των πτηνών φαίνεται να έχει πανδημικό δυναμικό, αν και είναι πολύ δύσκολο να πει κάποιος αυτή τη στιγμή αν θα προκαλέσει την επόμενη πανδημία.

Πρόσφατα το ECDC δημοσίευσε έκθεση σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) η οποία έδειξε ότι η γρίπη των πτηνών βρίσκεται λίγες μόνο μεταλλάξεις μακριά από το να μπορεί να μεταδοθεί εύκολα μεταξύ ανθρώπων. Ωστόσο δεν έχει φτάσει ακόμη σε αυτό το σημείο – παραμένει κατά κύριο λόγο ένας ιός των πτηνών. Σε κάθε περίπτωση, παρότι στην Ευρώπη δεν έχει καταγραφεί ως αυτή τη στιγμή κανένα κρούσμα γρίπης των πτηνών, παρακολουθούμε στενά την κατάσταση και ανησυχούμε.

Για αυτό και έχουμε κάνει συστάσεις στα κράτη-μέλη για εντατικοποίηση της επιδημιολογικής επιτήρησης – για παράδειγμα, τα νοσοκομεία πρέπει να παρακολουθούν τους ασθενείς τους για πιθανά συμπτώματα από το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα τα οποία προκαλεί κάποιες φορές η γρίπη των πτηνών. Παράλληλα συλλέγουμε συνεχώς πληροφορίες για το γενετικό προφίλ του ιού ώστε να παρακολουθούμε στενά την ανάδυση πιθανών νέων μεταλλάξεων».

Κατά τον δρα Κράμαρτς στη λίστα των «υπόπτων» για μια πιθανή μελλοντική πανδημία βρίσκονται και οι κορωνοϊοί. «Θεωρώ ότι πρέπει να βρισκόμαστε σε εγρήγορση για κορωνοϊούς που φιλοξενούνται στον οργανισμό άγριων ζώων, όπως στις ζούγκλες της Νοτιοανατολικής Ασίας, αλλά μπορούν να περάσουν το φράγμα των ειδών αν τους δοθεί η δυνατότητα και να προσαρμοστούν σε άλλα είδη».

Ευαίσθητες ισορροπίες

Το… ιογενές τοπίο μοιάζει πάντα με «κινούμενη άμμο» που δεν ξέρουμε αν και πότε θα μας «ρουφήξει». Η νέα συγκυρία της αποχώρησης των ΗΠΑ από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) που μεταφράζεται σε «έρημο» σε ό,τι αφορά την ανταλλαγή επιδημιολογικών στοιχείων δεν εντείνει αυτό το ρευστό τοπίο; «Παρακολουθούμε τις πολιτικές εξελίξεις στις ΗΠΑ και κανένας δεν μπορεί να αρνηθεί ότι πιθανώς θα έχουν επίδραση στη διεθνή συνεργασία.

Πάντως οι επικεφαλής των αμερικανικών Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) μάς στέλνουν μήνυμα το τελευταίο διάστημα ότι η παύση της επικοινωνίας θα είναι προσωρινή. Επιπλέον, σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τα στοιχεία για τη γρίπη των πτηνών, αυτά αναρτώνται στον δικτυακό τόπο των CDC και έτσι μπορούμε να τα δούμε.

Σίγουρα πάντως η διεθνής συνεργασία είναι υψίστης σημασίας και πρέπει να συνεχιστεί – στο πλαίσιο αυτό έχουμε ένα διεθνές δίκτυο κέντρων που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το CDC του Καναδά αλλά και εκείνο της Κίνας, ώστε να ανταλλάσσουμε πολύτιμα επιδημιολογικά δεδομένα».

Η ευρωπαϊκή ομάδα κρούσης

Ενα από τα βασικά μαθήματα που έλαβε το ECDC από την πανδημία της COVID-19 ήταν, διά στόματος του δρος Κράμαρτς, «το να είμαστε σε θέση να ανιχνεύουμε ταχέως κάθε εν δυνάμει απειλητικό παθογόνο ώστε να χτίζουμε άμυνα εναντίον του. Στο πλαίσιο αυτό ειδικοί του Κέντρου πραγματοποιούν επιτόπιες επισκέψεις στα κράτη-μέλη μία φορά στα τρία χρόνια προκειμένου να ελέγχουν το επίπεδο ετοιμότητας του κάθε κράτους απέναντι σε μια ενδεχόμενη πανδημία.

Ξεκινήσαμε πέρυσι τις επισκέψεις σε κάποιες χώρες και θα τις συνεχίσουμε και εφέτος – δεν έχουμε επισκεφθεί ακόμη την Ελλάδα αλλά είναι στο πλάνο μας». Το ECDC δημιούργησε επίσης εργαστήρια αναφοράς της ΕΕ τα οποία προσφέρουν υπηρεσίες σε όλα τα κράτη-μέλη για την ανίχνευση αναδυόμενων ιών αλλά και ανθεκτικών βακτηρίων.

«Συστήνουμε επίσης μια Ομάδα Κρούσης για την Υγεία (EU Health Task Force – EUHTF) με συμμετοχή μιας “δεξαμενής” ειδικών υψηλού κύρους που μπορεί να κινητοποιείται γρήγορα και να στέλνει επί τόπου βοήθεια, αν μια χώρα το ζητήσει σε περίπτωση ανάγκης, όπως είναι η ανάδυση ενός παθογόνου με πανδημικό δυναμικό. Η Ομάδα βρίσκεται ακόμη σε πιλοτική φάση και σε αυτή συμμετέχουν και έλληνες ειδήμονες».