Στη μυθολογία της αρχαίας Αιγύπτου «Μπένου» είναι η ονομασία μιας ιπτάμενης θεότητας, ένα πανέμορφο και υπέρκομψο φτερωτό πλάσμα με μακρύ λαιμό και υπέροχο φτέρωμα που πετούσε στο χάος πριν ακόμη από τη δημιουργία του κόσμου. Στη συνέχεια, ακουμπώντας για λίγο επάνω σε έναν πολύ μικρό βράχο, η κραυγή του έσπασε την αρχέγονη σιωπή, κάπως σαν να έδωσε το σύνθημα για την εξέλιξη της δημιουργίας.
Στην ιστορία της εξερεύνησης του Διαστήματος Μπένου είναι και ένας αστεροειδής με διάμετρο όχι μεγαλύτερη από 500 μέτρα, συμπίλημα από βραχώδη απομεινάρια της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Αστεροειδείς ονομάζονται τα μικρά σώματα του ηλιακού συστήματος, σε τροχιά γύρω από τον Ηλιο, και υπολογίζεται ότι υπάρχουν εκατομμύρια από αυτούς, με το μέγεθός τους να ποικίλει από λίγες δεκάδες μέτρα μέχρι και εκατοντάδες χιλιόμετρα. Η πλειονότητα των αστεροειδών είναι συγκεντρωμένη σε δύο Ζώνες: στην Κύρια Ζώνη και στη Ζώνη του Κάιπερ.
Με τον αστεροειδή Μπένου, αντιστρέφοντας κάπως την αιγυπτιακή μυθολογία, ήλθε σε επαφή για όχι παραπάνω από πέντε έως δέκα δευτερόλεπτα το χωρίς ανθρώπινο πλήρωμα διαστημόπλοιο «Οσιρις-Ρεξ» (OSIRIS-REx). Και αμέσως πήρε τον δρόμο της επιστροφής, αποσπώντας πρώτα βιαστικά μερικά χαλίκια και λίγη άμμο, όχι παραπάνω από 250 γραμμάρια (κάποια χύθηκαν και στο πολύ γρήγορο ανέβασμα καθώς δεν έκλεισε μια θυρίδα).
Πρόκειται όμως για ένα αξιοθαύμαστο ταξίδι περίπου 1 δισεκατομμυρίου 900 εκατομμυρίων χιλιομέτρων συνολικά, με διάρκεια επτά ολόκληρα χρόνια και επιστροφή στον γήινο ουρανό την περασμένη Δευτέρα 25 Σεπτεμβρίου 2023. Το «Οσιρις-Ρεξ» δεν προσγειώθηκε καν. Πλησίασε όσο χρειαζόταν τον πλανήτη μας, εκτόξευσε πάνω από τη γήινη ατμόσφαιρα προς την επιφάνεια της Γης την κάψουλα με έγκλειστο το πολύτιμο φορτίο και συνέχισε για ένα ακόμη πολύχρονο ταξίδι. Που μετά από έξι χρόνια θα το φέρει κοντά σε έναν άλλο αστεροειδή, τον Απόφη.
Γιατί «πήγαμε» έως εκεί
Ο αστεροειδής Μπένου έχει το σχήμα μιας μικρής «πατάτας», με τη μεγαλύτερη διάμετρό του να είναι μόλις 500 μέτρα. Αλλά είναι μια πατάτα τόσο χαλαρή στη σύστασή της που είναι σαν να την έχεις… βράσει υπερβολικά. Οπότε το «έδαφος» κάτω από το βάρος ενός συμπαγούς σώματος υποχωρεί όπως όταν περπατάς σε ένα παχύ στρώμα από άδεια πλαστικά μπαλάκια. Το ότι ταυτόχρονα όμως είναι και τόσο μεγάλη σε ηλικία, αφού το υλικό της υπολογίζεται να έχει μια ηλικία 4,5 δισεκατομμυρίων χρόνων, την κάνει να είναι τόσο πολύτιμη. Για την αιώνια αναζήτηση του πώς σχηματίστηκε το ηλιακό μας σύστημα και ο δικός μας πλανήτης.
Και πιο αξιοπρόσεκτο ακόμη γίνεται αυτό το απειροελάχιστο συμπαντικό σώμα εξαιτίας της πρόβλεψης από τη NASA ότι υπάρχει η πιθανότητα, έστω 1 στις 2.700, να συγκρουστεί με τη Γη μεταξύ των ετών 2.175 και 2.199 έχοντας μια κινητική ενέργεια ισοδύναμη με 1 δισεκατομμύριο τόνων τρινιτροτολουόλης αν αυτοί αναφλεγούν. Με θύματα όπως υπολογίζεται κάποια εκατομμύρια κατοίκους.
Το πολύχρονο ταξίδι του «Οσιρις-Ρεξ» θα βοηθήσει και στην κατανόηση του πώς η θερμική ακτινοβολία του ηλίου παρασύρει τον Μπένου σε μια τροχιά πλησιέστερη και άρα όλο και πιο επικίνδυνη για τη Γη. Πρόκειται για το φαινόμενο Γιαρκόβσκι, όπου σε ένα περιστρεφόμενο σώμα στο Διάστημα ενεργεί μια δύναμη, προκαλούμενη από την ανισότροπη εκπομπή θερμικών φωτονίων. Λόγω της ορμής τους, στους μικρούς μετεωρίτες ή τους μικρούς αστεροειδείς μόνον (με διάμετρο από 10 εκατοστά έως 10 χιλιόμετρα) η επιρροή του φαινομένου είναι πιο αισθητή. Η αλλαγή της θερμοκρασίας ενός αντικειμένου που θερμαίνεται από την ακτινοβολία (εδώ είναι ο Ηλιος που προκαλεί το φαινόμενο) επηρεάζει τη θέση του άξονα περιστροφής προκαλώντας μια μετάθεσή του.
Πώς προέκυψαν τα λάφυρα
Ο τρόπος που θα αποσπούσε ο «Οσιρις» το δείγμα από το έδαφος του αστεροειδούς ήταν φυσικά ένα πρόβλημα για τους εμπλεκόμενους επιστήμονες. Προκρίθηκε κατ’ αρχάς η διαδικασία, γνωστή και από την αεροπορία ως TouchAndGo (TAG), δηλαδή ακουμπώ για μια στιγμή στο έδαφος και αμέσως ανυψώνομαι. Αλλά και πάλι λόγω της σαθρότητας του εδάφους θα ήταν παρακινδυνευμένη μια προσεδάφιση του όλου συστήματος. Γι’ αυτό με ελεγχόμενες πυροδοτήσεις ανασταλτικών πυραύλων μειώθηκε αρκετά η ταχύτητα προσέγγισης και έφθασε με τρομακτική ακρίβεια στο επιλεγμένο σημείο μετά από δυο ετών κατοπτεύσεις, όντας σε τροχιά. Το σημείο αυτό ήταν ακριβώς επάνω από τον κρατήρα του Αηδονιού, μια επιφάνεια όχι μεγαλύτερη από δυο γήπεδα του τένις.
Οκτώβριος του 2021 και ένας αρθρωτός βραχίονας με μήκος 1,8 μέτρα ξεδιπλώθηκε έχοντας στην άκρη του κάτι που σε όλους θύμισε εξωτερικά το στρογγυλό φίλτρο αέρα στα συμβατικά αυτοκίνητα. Ομως ήταν κάτι πιο περίπλοκο. Στο επάνω άκρο του βραχίονα υπήρχε μια φιάλη με πεπιεσμένο άζωτο. Τη στιγμή της επαφής με το έδαφος χάρη στο κατάλληλο σήμα από τη φιάλη έφευγε το άζωτο με πίεση και έφθανε ταχύτατα στην περιφέρεια αυτού του κυκλικού «φίλτρου» που ήταν στην πραγματικότητα ένας χώρος αποθήκευσης. Καθώς ο βραχίονας εισχωρούσε περίπου σε βάθος 40 εκατοστών, το αέριο με την ορμή του ανάδευε το έδαφος γύρω, ωθώντας άμμο και μικρές πέτρες στο εσωτερικό αυτού του αποθηκευτικού χώρου. Μια διαδικασία με διάρκεια μικρότερη και από 10 δευτερόλεπτα.
Αμέσως μετά ο αποθηκευτικός αυτός χώρος ανασύρεται (μαζί με το πολύτιμο φορτίο του πλέον) και από τον αρθρωτό βραχίονα που αναδιπλώνεται και τοποθετείται σε μια ειδική πυρίμαχη κάψουλα. Είναι αυτή που θα απελευθερωθεί στη συνέχεια, επιστρέφοντας ο «Οσιρις» προς τον πλανήτη μας. Σε απόσταση 102.000 χιλιομέτρων από τη Γη.
Με τη βοήθεια αλεξίπτωτου η κάψουλα προσεδαφίστηκε σε μια ερημική έκταση 58 επί 14 χιλιομέτρων στο Πεδίο Δοκιμών και Εκπαίδευσης του υπουργείου Αμυνας στη Γιούτα. Το αλεξίπτωτο άνοιξε για να επιβραδύνει την κάψουλα σε μια ήπια προσγείωση με ταχύτητα 17,7 χιλιομέτρων την ώρα. Εντοπίστηκε γρήγορα από τις ειδικές ομάδες, συσκευάστηκε προσεκτικά και ασηπτικά για τον (μάλλον ανύπαρκτο) κίνδυνο εξωγήινων μικροβίων και μεταφέρθηκε σε εργαστήρια της NASA για μια πρώτη επιθεώρηση. Εκεί θα εξετάσουν εξωτερικά ό,τι υπάρχει αλλά και πάλι με τεράστιες προφυλάξεις (χρησιμοποιώντας ακόμη και γάντια φουσκωμένα με αέριο άζωτο). Στη συνέχεια θα ανοιχτεί η κάψουλα, θα μοιραστεί μέρος του υλικού σε διάφορα εργαστήρια ανά τον κόσμο ενώ το 75% θα φυλαχτεί για μελέτες από τις επόμενες γενιές, όταν θα υπάρχουν περισσότερες γνώσεις και ερωτήματα που ακόμη δεν έχουν διατυπωθεί από τους σημερινούς κατοίκους της Γης.
Πρόσω ολοταχώς για τον Απόφη
Ο «Οσιρις» πέρασε λοιπόν για λίγο επάνω από τη Γη, της άφησε τη Δευτέρα ένα πολύτιμο δώρο και πέταξε πάλι για άλλα μέρη του Διαστήματος. Τώρα έχει αλλάξει κατεύθυνση και ταξιδεύει για τον αστεροειδή Απόφη. Εναν διαστημικό βράχο με διάμετρο ακόμη μικρότερη του Μπενού (μόλις 366 μέτρα) που ακριβώς στις 13 Απριλίου του 2029 θα έχει πλησιάσει όσο γίνεται περισσότερο τη Γη, θα τεθεί σε τροχιά γύρω από τον αστεροειδή για μελέτη 18 μηνών.
Προς τι όλες αυτές οι ενέργειες; Μα γιατί ψάχνουμε αδιάκοπα το πώς βρισκόμαστε εδώ. Επειδή το υλικό που παίρνεις από έναν αστεροειδή με τον τρόπο που περιγράψαμε είναι μοναδικό, καθαρό και γι’ αυτό πολύτιμο. Οι μετεωρίτες που πέφτουν στην επιφάνεια της Γης έχουν υποστεί διάφορες δοκιμασίες. Η τριβή τους με τη γήινη ατμόσφαιρα κατά την είσοδό τους σε αυτήν με τρομακτική ταχύτητα ανεβάζει τόσο τη θερμοκρασία που πολλά από τα πολύτιμα για τους ερευνητές στοιχεία καταστρέφονται. Το νερό επίσης κάνει και αυτό τη ζημιά του.
Ενα δείγμα όμως με ηλικία μεγαλύτερη και από την ηλικία της Γης οι ειδικοί ελπίζουν ότι θα δώσει περισσότερες πληροφορίες για το πώς ξεκίνησε ο σχηματισμός του ηλιακού συστήματος, μετά η Γη και τελικά το να υπάρχει ζωή. Ενας άλλος λόγος μελέτης των αστεροειδών όπως ο Μπένου είναι το ότι υπάρχει ο φόβος σύγκρουσης στο μέλλον με κάποιον. Και η NASA, όπως αναφέραμε, εξετάζει το ενδεχόμενο ηθελημένης σύγκρουσης με κάποιο ειδικό διαστημόπλοιο-βλήμα ώστε να τον εκτρέψει σε μια κάπως διαφορετική και ακίνδυνη για τη Γη τροχιά. Κάτι που μένει να αποφασιστεί τον Σεπτέμβριο του… 2135!
