Η «κόκκινη λίστα» των δέντρων: Ποια είδη στην Ελλάδα κινδυνεύουν με εξαφάνιση

Πρόκειται για τους «πνεύμονες της Γης»: παράγουν οξυγόνο, απορροφούν το διοξείδιο του άνθρακα και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, παρέχοντας καταφύγιο και τροφή για πολλά είδη ζώων, φυτών και μικροοργανισμών.

Παράλληλα, η σημασία τους για την ανθρώπινη υγεία είναι τεράστια καθώς προσφέρουν υλικά, τροφή και φάρμακα. Ο λόγος για τα δέντρα, που εν μέσω κλιματικής κρίσης μάς είναι πιο απαραίτητα από ποτέ.

Δυστυχώς, τα νέα για την κατάστασή τους σε παγκόσμιο επίπεδο δεν είναι ευοίωνα, καθώς σύμφωνα με την τελευταία επικαιροποίηση της «Κόκκινης Λίστας Απειλουμένων Ειδών» της Διεθνούς Ενωσης Προστασίας της Φύσης (IUCN), το ένα τρίτο των ειδών δέντρων του κόσμου κινδυνεύει με εξαφάνιση.

Για την επικαιροποίηση αυτή διεξήχθη έρευνα, η μεγαλύτερη που έχει γίνει έως τώρα για την αξιολόγηση των δέντρων ανά τον κόσμο, στην οποία συμμετείχαν περισσότεροι από 1.000 επιστήμονες.

Ανάμεσά τους ήταν και η δρ Μάλιν Ρίβερς, βιολόγος και επικεφαλής στον τομέα Διατήρησης και Προστασίας στη Διεθνή Οργάνωση Διατήρησης Βοτανικών Κήπων, η οποία μιλώντας στο ΒΗΜΑ-Science έκανε λόγο για ανησυχητικά ευρήματα που απαιτούν επείγουσα δράση.

«Περισσότερα από 17.000 είδη δέντρων κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Τα απειλούμενα αυτά δέντρα βρίσκονται σε περισσότερες από 190 χώρες, δηλαδή σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Για να αντιληφθείτε την έκταση του προβλήματος, σκεφτείτε πως ο αριθμός των απειλούμενων δέντρων που υπάρχουν στην Κόκκινη Λίστα είναι δύο φορές μεγαλύτερος από τον αριθμό όλων των απειλούμενων πουλιών, θηλαστικών, ερπετών και αμφιβίων μαζί.

Ευελπιστώ η έρευνα αυτή να αποτελέσει εφαλτήριο για δράση και λήψη αποφάσεων. Κι αυτό πρέπει να γίνει άμεσα διότι έστω και ένα είδος δέντρου να χαθεί, θα έχει ως αποτέλεσμα τη διατάραξη των οικοσυστημάτων» δηλώνει.

Η χαρτογράφηση του προβλήματος

Η αποψίλωση των δασών, οι ασθένειες, τα παράσιτα και η κλιματική κρίση είναι οι κύριες αιτίες του σημερινού φαινομένου. Το μεγαλύτερο ποσοστό απειλούμενων δέντρων βρίσκεται σε χώρες της Νότιας Αμερικής και σε τροπικά νησιά, όπου η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η ένταση των καιρικών φαινομένων καταστρέφουν τα δάση και οδηγούν στην καταστροφή των δέντρων.

Από τα 57.000 είδη δέντρων που εκτιμάται ότι υπάρχουν στον κόσμο, μόνο τα 450 βρίσκονται στην Ευρώπη, εκ των οποίων τα 168 κινδυνεύουν με εξαφάνιση. Αυτό, σύμφωνα με τη Ρίβερς, δεν σημαίνει πως η Ευρώπη πρέπει να λάβει λιγότερα μέτρα συγκριτικά με τις χώρες όπου υπάρχουν τα περισσότερα απειλούμενα είδη.

«Ολα τα κράτη χρειάζεται να δράσουν καθώς σχεδόν κάθε χώρα στον κόσμο έχει τουλάχιστον ένα απειλούμενο είδος δέντρου. Σκεφτείτε το γνωστό παιχνίδι ισορροπίας με τα ξύλινα τουβλάκια, «Τζένγκα».

Αν αφαιρέσουμε έστω κι ένα τουβλάκι υπάρχει κίνδυνος να καταρρεύσει ολόκληρος ο αυτοσχέδιος πύργος. Ολα ανεξαιρέτως τα είδη δέντρων παίζουν κάποιον σημαντικό ρόλο στο οικοσύστημα» λέει, τονίζοντας παράλληλα πως οι ανάγκες των πλούσιων δυτικών χωρών, όπως είναι οι ευρωπαϊκές, αποτελούν μέρος του προβλήματος.

«Μια από τις αιτίες του φαινομένου αυτού έχει τις ρίζες της στις χώρες της Δύσης. Η ανάγκη των κρατών αυτών για φθηνό κρέας, τροπικό ξύλο στα έπιπλα και μεγάλες ποσότητες ξυλείας που χρησιμοποιούνται για θέρμανση, έχουν τεράστιο μερίδιο ευθύνης στην καταστροφή μεγάλων δασικών εκτάσεων που συντελείται.

Μπορεί να μην είναι τόσο έντονο το πρόβλημα στα δυτικά κράτη αλλά χρειάζονται τα δέντρα για να καλύψουν αυτές τους τις ανάγκες. Μην ξεχνάτε ότι περισσότερα από 5.000 είδη απειλούμενων δέντρων χρησιμοποιούνται στην ξυλεία και περισσότερα από 4.000 είδη σε φάρμακα και τρόφιμα» σημειώνει.

Ώρα για δράση και ευαισθητοποίηση

Ποιες, όμως, είναι οι δράσεις που πρέπει να γίνουν προκειμένου να σωθεί και ο τελευταίος πνεύμονας του πλανήτη; Σύμφωνα με τη βρετανή επιστήμονα, η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα είναι το πρώτο βήμα. Στη συνέχεια πρέπει να ακολουθήσουν ενέργειες για την προστασία των απειλούμενων ειδών. Αυτές πρέπει να γίνονται τοπικά, στο φυσικό δηλαδή περιβάλλον του κάθε είδους.

Σε περιπτώσεις ασθένειας ή παρασίτων, τα δέντρα πρέπει να φροντίζονται σε ειδικούς χώρους όπως είναι οι βοτανικοί κήποι και θα πρέπει οπωσδήποτε να διατηρούνται οι σπόροι τους σε ειδικές τράπεζες έως ότου επιστρέψουν και πάλι στο φυσικό τους περιβάλλον.

Οσον αφορά τον σχεδιασμό της αποκατάστασης δασικών περιοχών όπου εξαφανίστηκαν είδη δέντρων, αυτός πρέπει να γίνεται με μεγάλη προσοχή. «Παρατηρώ ότι υπάρχουν διάφορες δράσεις δενδροφύτευσης και ο κόσμος συμμετέχει με μεγάλη προθυμία.

Εχει, όμως, προηγηθεί έρευνα σχετικά με το είδος δέντρου που θα φυτευτεί στην κάθε περιοχή; Δεν αρκεί απλά να φυτεύσουμε ένα δέντρο για να νιώσουμε ότι κάναμε το καθήκον μας ως ευσυνείδητοι πολίτες. Πρέπει να γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά του εδάφους που θα φυτεύσουμε ώστε να γίνει η σωστή επιλογή είδους δέντρου».

Είδη υπό εξαφάνιση στην Ελλάδα

Οπως αναφέρει η δρ Ρίβερς, στην Κόκκινη Λίστα υπάρχει ένα είδος που διατρέχει αυξημένο κίνδυνο εξαφάνισης και ενδημεί στην Ελλάδα. Πρόκειται για την Αμπελιτσιά (Zelkova abelicea) που συναντάται στην Κρήτη και για χρόνια χρησιμοποιούνταν για την κατασκευή της παραδοσιακής γκλίτσας των βοσκών.

Οι φωτιές, η υπερβόσκηση και η απουσία ενδιαιτήματος αποτελούν τους κύριους λόγους που το συγκεκριμένο είδος κινδυνεύει να εξαφανιστεί. «Στην ίδια κατηγορία κινδύνου βρίσκεται και το αυτοφυές είδος Λικιδάμβαρη (Liquidambar orientalis) που βρίσκεται σε Ελλάδα και Τουρκία.

Η αποψίλωση των δασών για την επέκταση των αγροτικών καλλιεργειών και την ανέγερση κτιρίων για τουριστικούς σκοπούς, επηρέασε σε σημαντικό βαθμό το συγκεκριμένο είδος». Αξίζει να σημειωθεί πως στην Κόκκινη Λίστα υπάρχουν τρία ακόμη ενδημικά είδη που δεν διατρέχουν άμεσο κίνδυνο αλλά βρίσκονται υπό παρακολούθηση από τους επιστήμονες.

Πρόκειται για την κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica), την κράταιγο την πυκνόλοβη (Crataegus pycnoloba) και το μινωικό αλμυρίκι (Tamarix minoa).