Για χρόνια οι επιστήμονες πίστευαν ότι τα παρθένα τροπικά δάση λειτουργούν ως «ασφαλή καταφύγια» απέναντι στην κλιματική αλλαγή, διατηρώντας ένα σταθερό μικροκλίμα που προστατεύει τη βιοποικιλότητά τους. Ομως, νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε πριν από λίγες ημέρες στο επιστημονικό περιοδικό «Science Advances» ανατρέπει αυτή την αντίληψη.

Σύμφωνα με τη μελέτη που διήρκεσε 27 χρόνια, η άνοδος της θερμοκρασίας επηρεάζει δραματικά τη θνησιμότητα των πουλιών σε ανέγγιχτα δάση του Αμαζονίου, καταδεικνύοντας ότι ακόμη και τα πιο απομονωμένα οικοσυστήματα δεν είναι απρόσβλητα από την κλιματική κρίση.

Οπως μας εξηγεί ο επικεφαλής της μελέτης Τζέριντ Γουλφ, ο οποίος είναι επίκουρος καθηγητής στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν και ειδικεύεται στην οικολογία των πτηνών και στη διατήρηση της άγριας ζωής, στόχος της ερευνητικής του ομάδας ήταν να κατανοήσει τις μακροχρόνιες τάσεις στις αλλαγές της βιοποικιλότητας των πτηνών και τη δημογραφία τους, εξετάζοντας τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Για τον σκοπό αυτόν παρακολουθήθηκαν για σχεδόν τρεις δεκαετίες 4.264 πουλιά από 29 είδη σε περιοχή του Αμαζονίου, βόρεια του Μανάους, πρωτεύουσας της Πολιτείας Αμαζόνας στη Βόρεια Βραζιλία.

«Τα πρώτα ευρήματα της έρευνάς μας έδειξαν ότι κατά τη διάρκεια των τελευταίων 27 χρόνων ο πληθυσμός των πουλιών μειώθηκε περισσότερο από 50%. Πρόκειται κυρίως για πουλιά που τρέφονται με έντομα και ζουν στη χαμηλή βλάστηση του υπο-ορόφου του τροπικού δάσους (φυτά που αναπτύσσονται κάτω από το δάσος χωρίς να διεισδύουν σε μεγάλο βαθμό, αλλά παραμένουν πάνω από τον δασικό τάπητα). Αυτό το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί και σε άλλες περιοχές του πλανήτη με παρθένα τροπικά δάση, χωρίς όμως να υπάρχει σαφής εξήγηση για τους λόγους που συμβαίνει αυτό».

Μοτμότ Αμαζονίου. Ζει στα τροπικά δάση της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής από τον Αμαζόνιο ως το Μεξικό.

Ελλειψη τροφής και…

Προκειμένου να διερευνήσουν τα αίτια της μείωσης του πληθυσμού των πουλιών, ο ίδιος και οι συνεργάτες του αξιοποίησαν τα κλιματολογικά δεδομένα που είχαν συλλέξει κατά τη διάρκεια αυτών των 27 ετών. Διαπίστωσαν ότι η ξηρή περίοδος, η οποία συνήθως διαρκεί από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο, έχει ενταθεί, με αυξημένες θερμοκρασίες και πολύ λιγότερες βροχοπτώσεις.

«Προς μεγάλη μας έκπληξη, διαπιστώσαμε ότι η συσχέτιση των μηνιαίων μετρήσεων θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων με τις αλλαγές στην επιβίωση των πουλιών κατά τη διάρκεια αυτών των 27 ετών ήταν ιδιαίτερα ισχυρή και εξήγησε σε μεγάλο βαθμό τις μεταβολές του πληθυσμού τους. Περισσότερο επηρεάστηκαν τα μακρόβια πουλιά, δηλαδή αυτά που μπορούν να ζήσουν για πολλές δεκαετίες.

Σύμφωνα με το μοντέλο που αναπτύξαμε, για κάθε αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην ξηρή περίοδο κατά 1 βαθμό Κελσίου, η διάρκεια ζωής των πουλιών μειώνεται κατά 63%. Φαίνεται πως τα πουλιά αντιδρούν πολύ αρνητικά στις αυξημένες θερμοκρασίες κατά την ξηρή περίοδο» σημειώνει ο Γουλφ.

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι αυτό συμβαίνει επειδή η αύξηση της θερμοκρασίας στον δασικό υπο-όροφο πλήττει τα έντομα, μειώνοντας σημαντικά τη διαθεσιμότητα τροφής για τα πουλιά.

…θερμοπληξία

«Μια ακόμη πιθανή εξήγηση είναι ότι τα συγκεκριμένα πουλιά ξεπερνούν τα όρια της θερμικής τους ανοχής. Πρόσφατη μελέτη έδειξε ότι όταν η θερμοκρασία ανεβαίνει πολύ, τα πουλιά εγκαταλείπουν τις πιο εκτεθειμένες περιοχές και αναζητούν δροσερότερα καταφύγια ή μέρη με πρόσβαση σε τρεχούμενα νερά.

Επομένως, η μείωση του πληθυσμού των πουλιών μπορεί να οφείλεται σε έναν συνδυασμό της μειωμένης τροφής από έντομα και της έλλειψης αντοχής στην αύξηση της θερμοκρασίας στα τροπικά δάση».

Ο ίδιος χαρακτηρίζει ανησυχητικά τα αποτελέσματα της έρευνάς του και ελπίζει ότι αυτή θα αποτελέσει την απαρχή μιας σειράς πολιτικών για την προστασία των τροπικών οικοσυστημάτων. «Πιστεύω ότι η έρευνά μας θα ανανεώσει το επιστημονικό ενδιαφέρον για την κατανόηση των μηχανισμών που καθιστούν ένα δάσος ανθεκτικό και ικανό να λειτουργεί ως κλιματικό καταφύγιο. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε πως τα τροπικά δάση, αν και καταλαμβάνουν μόλις το 6% της επιφάνειας της Γης, φιλοξενούν πάνω από το 50% των ειδών φυτών και ζώων του πλανήτη. Η προστασία τους, λοιπόν, δεν είναι απλώς αναγκαία, είναι επιτακτική για τη διατήρηση της παγκόσμιας βιοποικιλότητας και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής».

Γεωγραφικές διαφοροποιήσεις

Ωστόσο, ο Γουλφ αναφέρει ότι τα ευρήματα της έρευνας δεν είναι καθολικά σε όλες τις περιοχές. Στο πλαίσιο μιας τρέχουσας μετα-ανάλυσης που διεξάγει με την ομάδα του, εξετάζοντας δεδομένα από το Εθνικό Πάρκο Μανού στο Νότιο Περού, διαπιστώθηκε πως η αλλαγή στους πληθυσμούς των πουλιών ήταν ελάχιστη.

Σύμφωνα με τον ίδιο, η γεωγραφική θέση αυτού του δάσους, κοντά σε περιοχές που πλημμυρίζουν τακτικά και σε υγροτόπους, μπορεί να προστατεύει τα πουλιά από τις επιπτώσεις της αυξημένης θερμοκρασίας. «Η διαφοροποίηση αυτών των οικοσυστημάτων δείχνει πόσο σημαντική είναι η προσαρμογή των πολιτικών προστασίας στις ιδιαίτερες συνθήκες κάθε περιοχής» καταλήγει.

Πανάρχαιο δάσος δίνει πολύτιμα στοιχεία

Το τι μπορεί να συμβεί όταν οι κλιματικές συνθήκες μεταβάλλονται δραματικά αποκαλύπτει δάσος το οποίο ανακαλύφθηκε πρόσφατα. Το άριστα διατηρημένο αρχαίο δάσος, το οποίο εντοπίζεται στα Βραχώδη Ορη (τη μεγαλύτερη οροσειρά των ΗΠΑ), είχε καλυφθεί από πάγους πριν από 5.500 χρόνια και αποκαλύφθηκε λόγω της τήξης τους, προσφέρει πολύτιμα δεδομένα για την αλληλεπίδραση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και φυσικών οικοσυστημάτων.

Επιστήμονες του Πανεπιστημίου της Μοντάνα στις ΗΠΑ εξέτασαν τη σύνθεση του παγωμένου εδάφους και κατάφεραν να αναπαραστήσουν τη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής, αποκαλύπτοντας ότι το δάσος ήταν κάποτε μέρος ενός ενεργού οικοσυστήματος που φιλοξενούσε ζώα και ανθρώπους. Στα ευρήματά τους συγκαταλέγεται κι ένα κοντάρι 10.000 χρόνων, το οποίο πιθανότατα χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για το κυνήγι.
«Παρόλο που αυτές οι ανακαλύψεις είναι επιστημονικά ενδιαφέρουσες, αποτελούν και μια θλιβερή υπενθύμιση της ευαλωτότητας των αλπικών οικοσυστημάτων στην κλιματική αλλαγή» δηλώνει η Κάθι Γουίτλοκ, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου και μία από τις συγγραφείς της μελέτης που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό «PNAS».