Η ανακωχή στον πόλεμο της ανθρωπότητας ενάντια στην ιλαρά και άλλες ιδιαίτερα μολυσματικές, πλην όμως «ξεχασμένες» ασθένειες, έχει έναν αστερίσκο. Και εάν αυτός αγνοηθεί, τότε νομοτελειακά προκύπτει «βραχυκύκλωμα» στην ειρηνευτική διαδικασία. Ο αστερίσκος αυτός δεν είναι άλλος από την εμβολιαστική κάλυψη του πληθυσμού, που εντούτοις δεν είναι δεδομένη ενόσω προκύπτουν εξάρσεις και υφέσεις στη σχέση… αγάπης και μίσους των ανθρώπων με τα εμβόλια.
Κάπως έτσι θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς και την αιτία πίσω από το δυναμικό come back της ιλαράς σε χώρες της Ευρώπης. Και όπως έχουμε καλά διδαχθεί από την πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας COVID, όταν ξεσπά μια υγειονομική φωτιά είναι θέμα χρόνου να επεκταθεί. Μοιραία η χώρα μας μετρά σήμερα τουλάχιστον πέντε επιβεβαιωμένα κρούσματα ενηλίκων, ενώ κατά την προηγούμενη επιδημική έξαρση (2017-2018) καταγράφηκαν περισσότερα από 3.200 κρούσματα.
Η αύξηση του επίνοσου
«Η ιλαρά είναι ένα από τα νοσήματα που προλαμβάνονται πολύ αποτελεσματικά με τον εμβολιασμό. Οταν έχει ολοκληρωθεί το σχήμα εμβολιασμού της ιλαράς, η αποτελεσματικότητά του ξεπερνά το 99%. Συνεπώς η έξαρση της ιλαράς στην Ευρώπη οφείλεται στο γεγονός ότι σε κάποιες ομάδες δεν έχει γίνει ή δεν έχει ολοκληρωθεί ο παιδικός εμβολιασμός» εξηγεί μιλώντας στο «Βήμα» ο αναπληρωτής καθηγητής Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Γκίκας Μαγιορκίνης.
Αναλυτικότερα, η αύξηση του επίνοσου (που δύναται δηλαδή να νοσήσει) πληθυσμού γίνεται με δύο τρόπους: λόγω ανεπαρκούς εμβολιασμού και παράλληλα απώλειας ανθρώπων μεγαλύτερης ηλικίας που είχαν νοσήσει κατά το παρελθόν, με αποτέλεσμα να μένει διάτρητο το τείχος ανοσίας.
Το πισωγύρισμα
Υπό τα δεδομένα αυτά δεν προκαλεί έκπληξη όταν ο κ. Μαγιορκίνης προειδοποιεί πως, δυνητικά, αντίστοιχο… πισωγύρισμα μπορεί να συμβεί και με άλλες ασθένειες, εφόσον διαρρηχθεί η σχέση εμπιστοσύνης της ανθρωπότητας με τα εμβόλια ή διαταραχθούν τα εμβολιαστικά προγράμματα για άλλους λόγους. «Οι ασθένειες που προλαμβάνονται με τον παιδικό εμβολιασμό είναι σχετικά ξεχασμένες, για παράδειγμα ο κοκίτης, η διφθερίτιδα, ο τέτανος, η παρωτίτιδα (μαγουλάδες), η ηπατίτιδα Α. Ομως, με τη μείωση του παιδικού εμβολιασμού είναι πιθανόν να αρχίσουμε να βλέπουμε κρούσματα από όλες αυτές τις ξεχασμένες ασθένειες».
Ο ίδιος, δε, επικαλείται ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αυτό της πρόσφατης αύξησης κρουσμάτων κοκίτη στην Αγγλία. Για μία ακόμα φορά και σύμφωνα μετην Oxford Vaccine Group (ερευνητική ομάδα εμβολίων στο τμήμα Παιδιατρικής της Οξφόρδης) η πτώση των ποσοστών εμβολιασμού λόγω της πανδημίας COVID είναι ο πιθανότερος λόγος της συγκεκριμένης έξαρσης.
Ανοχύρωτες περιοχές
Επιστρέφοντας στην ιλαρά, τα δεδομένα σε ό,τι αφορά τη χώρα μας δεν είναι ανησυχητικά, δείχνουν όμως πως υπάρχουν ανοχύρωτες περιοχές, γόνιμες για επιδημικές εξάρσεις. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ECDC) για το 2021, η εμβολιαστική κάλυψη με το εμβόλιο της ιλαράς στην Ελλάδα ήταν στο 97% για την πρώτη δόση, όμως έπεφτε στο 83% για τη δεύτερη δόση (πραγματοποιείται στον παιδικό πληθυσμό κατά κανόνα στο 2ο ή 3ο έτος).
Επίσης, όπως προκύπτει από τα αποτελέσματα οροεπιδημιολογικής μελέτης αποτύπωσης της ανοσίας έναντι της ιλαράς το διάστημα 2020-2021, η ανοσία του ελληνικού πληθυσμού αγγίζει το 89,8% (μέσω παρελθούσας νόσησης ή μέσω εμβολιασμού). Μία όμως σημαντική λεπτομέρεια είναι πως τα ίδια στοιχεία δείχνουν γεωγραφικές ανισότητες σε ό,τι αφορά τα ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Η πρόληψη
Τα στοιχεία μιας ακόμα έρευνας σχετικά με τη στάση των γονέων στον τακτικό εμβολιασμό των παιδιών τους αποκαλύπτει τις γκρίζες ζώνες στο νευραλγικό αυτό πεδίο της πρόληψης. Από τον Σεπτέμβριο του 2019 έως και τον Ιούνιο του 2020 η Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πάτρας μελέτησε σχετικά ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν συνολικά 1.227 γονείς, με παιδιά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, που ζουν στη Δυτική Ελλάδα.
Οι απαντήσεις τους ήταν αποκαλυπτικές: Αμφιβολίες εξέφρασε περίπου το ένα τρίτο εξ αυτών (33,5%) σχετικά με μια πιθανή σχέση μεταξύ εμβολίων και αυτισμού. Οι συγγραφείς της ίδιας έρευνας υπογραμμίζουν επίσης το γεγονός πως το 44% των συμμετεχόντων στη μελέτη πιστεύει ότι τα ανεμβολίαστα παιδιά θα μπορούσαν να φοιτήσουν στο σχολείο. Στα θετικά όμως θα πρέπει να συμπεριληφθεί πως το 84,6% των γονέων είχαν εμβολιάσει πλήρως τα παιδιά τους, ενώ η κύρια πηγή πληροφόρησης για τα εμβόλια ήταν ο παιδίατρός τους (90,8%).
Αντίστοιχα, μία ακόμα μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2022 στο επιστημονικό περιοδικό «Frontiers in Pediatrics» και στην οποία συμμετείχαν περίπου 900 μητέρες που ζουν στην Αττική, στην Κεντρική και Δυτική Ελλάδα και στην Κρήτη καταλήγει πως εννέα στις δέκα πιστεύουν ότι τα εμβόλια προστατεύουν τα παιδιά τους από σοβαρές και απειλητικές για τη ζωή τους ασθένειες.
Εντούτοις, οι μισές παραδέχθηκαν πως έχουν καθυστερήσει να υποβάλουν τα παιδιά τους σε εμβολιασμό που συστήνεται από την Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμών. Μάλιστα, σε ποσοστό 16% η καθυστέρηση αυτή οφειλόταν στην αγωνία τους για πιθανές παρενέργειες.
Το κύμα αμφιβολιών
Σε σχετικό τους άρθρο, καθηγητές του Πανεπιστημίου Αθηνών θυμίζουν πώς ξέσπασε το κύμα των αμφιβολιών. Το 1998, στο φημισμένο επιστημονικό περιοδικό «Lancet» διατυπώθηκαν ψευδείς ισχυρισμοί για σύνδεση μεταξύ του εμβολίου MMR (εμβόλιο ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας παιδιών και ενηλίκων) και του αυτισμού. Βέβαια το 2010 η εργασία ανακλήθηκε από το περιοδικό και ο κύριος συγγραφέας της απομακρύνθηκε από την άσκηση της Ιατρικής στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ωστόσο, παρά τις πολυάριθμες μελέτες που επιβεβαιώνουν τόσο την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια του MMR όσο και την αποτυχία να βρουν οποιαδήποτε σχέση με τον αυτισμό, η υπόθεση αυτή είχε ως αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να έχουν δεύτερες σκέψεις σχετικά με το αν θα πρέπει να εμβολιάσουν τα παιδιά τους.
Μοιραία, η διστακτικότητα του εμβολιασμού βοήθησε την ιλαρά να επιστρέψει, με τους παγκόσμιους θανάτους να ανέρχονται σε 130.000 το 2022.
Υπό τα δεδομένα αυτά, ένα ακόμα ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον η πανδημία της COVID και οι δημόσιοι «διαξιφισμοί» σχετικά με την ασφάλεια των εμβολίων έναντι του SARS-CoV-2 συνέβαλαν στο να ενταθεί το αντιεμβολιαστικό κίνημα. «Θεωρώ ότι οι άνθρωποι που ήταν πολύ αρνητικοί στον εμβολιασμό πριν από την περίοδο COVID παρέμειναν ως είχαν. Αντιθέτως, οι άνθρωποι που δεν είχαν κάποια ισχυρή αντίθεση για τα εμβόλια, σε μεγάλο βαθμό έχουν πεισθεί για τη χρησιμότητα και κυρίως για την ασφάλεια των εμβολίων» είναι η εκτίμηση που εκφράζει ο κ. Μαγιορκίνης.
Οι αριθμοί
- 954 νέα επιβεβαιωμένα κρούσματα ιλαράς δηλώθηκαν στις 9-10 Ιανουαρίου από έξι χώρες της ΕΕ.
- 2,6 εκατ. μικρά παιδιά κάθε χρόνο έχαναν τη ζωή τους και εκατομμύρια άλλα ζούσαν με κώφωση ή εγκεφαλική βλάβη, πριν τη δυνατότητα του εμβολιασμού έναντι της ιλαράς
- Σε 73.000 μειώθηκαν οι θάνατοι μετά τον εντατικό εμβολιασμό το 2014.
- 2.242 επιβεβαιωμένα κρούσματα ιλαράς δηλώθηκαν από 1ης Ιανουαρίου έως 30 Νοεμβρίου 2023 σε 22 χώρες της ΕΕ.
- 91,7% των ελληνίδων μητέρων πιστεύουν πως τα εμβόλια προστατεύουν τα παιδιά τους από απειλητικές ασθένειες.
