Το στέλεχος Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών κάνει «επέλαση» τα τελευταία χρόνια (επί μακρόν κάτω από τα ραντάρ) μολύνοντας πλήθος ειδών ζώων: ξεκίνησε την «καριέρα» του στην Κίνα από τη δεκαετία του 2000 στοχεύοντας αρχικώς τα άγρια πτηνά, επεκτάθηκε σταδιακά στα πουλερικά αλλά και σε θηλαστικά – από μινκ ως φώκιες και τίγρεις.
Και τώρα εξακολουθώντας να «χτυπά μεθοδικά»… σαρώνει τις αγελάδες στις ΗΠΑ ενώ πρόσφατα κατεγράφη και η πρώτη μόλυνση χοίρου και πάλι στις ΗΠΑ – ένα νέο διόλου καλό καθώς οι χοίροι θεωρούνται τα τέλεια «εργοστάσια» για τη δημιουργία καινούργιων, επικίνδυνων, ακόμη και με πανδημική δυναμική στελεχών.
Μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν και οι «παράπλευρες απώλειες» σε ανθρώπους – δεκάδες μολύνσεις ατόμων που έχουν έλθει σε επαφή με μολυσμένα ζώα (εκτός από μια περίπτωση στο Μισούρι όπου ακόμη δεν έχει ανιχνευθεί η πηγή της μόλυνσης) – ενώ εκφράζονται φόβοι ότι τα ανθρώπινα κρούσματα είναι πολύ περισσότερα από τα επίσημα αναφερθέντα.
Οι Αρχές τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, όπου επίσης καταγράφονται επιδημίες σε πουλερικά, προσπαθώντας να αντιδράσουν (αργοπορημένα κατά πολλούς), θανατώνουν εκατομμύρια πτηνά σε πτηνοτροφικές μονάδες προκειμένου να μπει «φρένο» στη γρίπη των πτηνών με τις επεκτατικές τάσεις.
Είναι όμως αυτό αρκετό απέναντι σε ένα στέλεχος της γρίπης που μας «δείχνει τα δόντια του»; Το Βήμα-Science αναζήτησε από ειδικούς και αρμόδιους οργανισμούς απαντήσεις σχετικά με το πόσο πιθανό είναι το Η5Ν1 να μας… δαγκώσει.
Μεγάλη δυναμική
Οπως σημείωσε o καθηγητής Ιολογίας Εκτρεφόμενων Ζώων στο Πανεπιστήμιο του Ρόστοκ στη Γερμανία Τόμας Μετενλάιτερ, ο οποίος είναι συνεπικεφαλής του πάνελ διακεκριμένων ειδικών (One Health High Level Expert Panel) που συστάθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, τον Παγκόσμιο Οργανισμό για την Υγεία των Ζώων, τον Οργανισμό για την Τροφή και τη Γεωργία του ΟΗΕ καθώς και το Πρόγραμμα για το Περιβάλλον του ΟΗΕ, «η εξάπλωση του στελέχους Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών σε πολλά είδη ζώων αποδεικνύει τη δυναμική που έχει το συγκεκριμένο στέλεχος για παγκόσμια εξάπλωση καθώς και την ικανότητά του να περνά το φράγμα των ειδών.
Μέχρι στιγμής πάντως το στέλεχος αυτό αποτελεί κατά κύριο λόγο έναν ιό των πτηνών – ωστόσο οι επαναλαμβανόμενες μολύνσεις θηλαστικών και, ευτυχώς πολύ σπάνια, και ανθρώπων που είχαν έλθει σε στενή επαφή με μολυσμένα ζώα δείχνουν ότι έχει την ικανότητα να διεισδύει σε νέους ξενιστές. Αυτό συνέβη πρόσφατα με αγελάδες στις ΗΠΑ όπου καταγράφεται ξέσπασμα σε πολλές Πολιτείες.
Η συγκεκριμένη εξέλιξη αποτελεί άλλο ένα σήμα προειδοποίησης σχετικά με το ότι δεν πρέπει να αγνοούμε τη γρίπη, η οποία έχει δώσει στο παρελθόν μεγάλες πανδημίες, μετά από την τόση ενασχόλησή μας με τους κορωνοϊούς».
Πεδίο ανάμειξης ιών!
Ακόμη πιο δυνατό σήμα προειδοποίησης φαίνεται να είναι ένα πολύ πρόσφατο γεγονός μόλυνσης χοίρου με τη γρίπη των πτηνών. Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιολογίας του Πανεπιστημίου Ροκφέλερ, επικεφαλής της Ομάδας Ειδικών για τους Ρετροϊούς του ΠΟΥ καθώς και μέλος της Ειδικής Συμβουλευτικής Επιτροπής που συνέστησε ο ΠΟΥ για την προτεραιοποίηση των επικίνδυνων παθογόνων δρ Θεοδώρα Χατζηιωάννου εξήγησε ότι «οι χοίροι προσφέρουν ένα ελεύθερο πεδίο ανάμειξης διαφορετικών στελεχών καθώς στο εσωτερικό του λαιμού τους διαθέτουν υποδοχείς τόσο για τους ιούς της γρίπης των πτηνών όσο και για αυτούς των θηλαστικών.
Προσφέρουν δηλαδή το κατάλληλο περιβάλλον για ανασυνδυασμό διαφορετικών στελεχών και τελικώς για ανάδυση νέων με δυνατότητα εξάπλωσης στους ανθρώπους. Πρέπει πάντως να σημειώσουμε ότι, τουλάχιστον αυτή τη στιγμή, μιλάμε για ένα μεμονωμένο περιστατικό μόλυνσης χοίρου σε μια μικρή φάρμα στο Ορεγκον».
Η γρίπη των πτηνών φαίνεται λοιπόν να κάνει ολοένα και περισσότερα βήματα για να έχει πιθανή ευρεία «πρόσβαση» στους ανθρώπους. Είναι ένας ισχυρός υποψήφιος για την επόμενη πανδημία;
Σύμφωνα με τη δρα Αγγελική Μελίδου, κύρια εμπειρογνώμονα για τους Ιούς του Αναπνευστικού Συστήματος του Ευρωπαϊκού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΕCDC), «αν και είναι αδύνατον να προβλεφθεί πότε θα αναδυθεί η επόμενη πανδημία και από ποιον ιό υπάρχουν παράγοντες που αφορούν τη γρίπη των πτηνών και συμβάλλουν σε αυτόν τον κίνδυνο όπως η μετάδοση μεταξύ θηλαστικών η οποία μπορεί να διευκολύνει τα γεγονότα ανασυνδυασμού, μεταλλάξεων και προσαρμογής στα θηλαστικά.
Παράλληλα ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα πιθανά γεγονότα ανασυνδυασμού σε θηλαστικά όπως οι χοίροι ή τα μινκ που προσβάλλονται τόσο από ιούς της γρίπης των πτηνών όσο και των ανθρώπων, ιδιαιτέρως κατά την περίοδο γρίπης, οπότε και κυκλοφορούν εποχικά στελέχη γρίπης. Μέσα σε όλα αυτά ο ανθρώπινος πληθυσμός αναμένεται να είναι ανοσολογικά ευάλωτος στους ιούς της γρίπης των πτηνών και έτσι αν ο ιός επιτύχει διαρκή μετάδοση μεταξύ ανθρώπων θα μπορεί να εξαπλωθεί ταχέως».
Αυξημένη επιτήρηση
Απέναντι στα βήματα που κάνει ο ιός για να μας… πιάσει στη φάκα του, εμείς θα έπρεπε να κάνουμε… άλματα για να αποφύγουμε αυτό το ενδεχόμενο. Τα μέτρα που λαμβάνονται είναι αρκετά; Ο καθηγητής Μετενλάιτερ ζήτησε περισσότερη επιτήρηση των ζώων που έρχονται σε επαφή με τους ανθρώπους και μπορούν να αποτελέσουν τους «δωρητές» ενός νέου πανδημικού ιού.
«Μιλάμε κυρίως για τα πουλερικά, τα βοοειδή και τους χοίρους καθώς και για τα ζώα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή γούνας, όπως τα ρακούν, οι αλεπούδες, τα μινκ. Φαίνεται να αποτελεί μοτίβο ιοί με πανδημική δυναμική να ξεκινούν από άγρια ζώα και να φθάνουν στον άνθρωπο μέσω προηγούμενης προσαρμογής τους σε οικόσιτα ζώα».
Η δρ Χατζηιωάννου τόνισε από την πλευρά της ότι «απαιτείται καλύτερη παρακολούθηση των ατόμων που εργάζονται σε φάρμες με μολυσμένα ζώα. Παράλληλα η περίπτωση του Μισούρι, όπου κατεγράφη η μόνη μέχρι στιγμής περίπτωση ατόμου που μολύνθηκε με Η5Ν1 χωρίς να έχει έλθει σε επαφή με ζώα – ακόμα αναζητείται η πηγή της μόλυνσης – έδειξε την έλλειψη ετοιμότητας καθώς οι Αρχές καθυστέρησαν πάρα πολύ να ερευνήσουν αναφορές σχετικά με το ότι οι επαφές του ασθενούς ανέπτυξαν συμπτώματα γρίπης».
Κοινώς, ο ιός κάνει ό,τι μπορεί για να επιβιώσει όσο καλύτερα μπορεί. Αυτό πρέπει να κάνουμε και εμείς προς όφελός μας και εις βάρος του (σίγουρα καλύτερα από ό,τι το κάνουμε ως τώρα…).
Σε ετοιμότητα οι Αρχές
Εχει αποδειχθεί περίτρανα ότι η γρίπη των πτηνών δεν γνωρίζει σύνορα – μάλιστα πρόσφατα το στέλεχος Η5Ν1 προκάλεσε ξέσπασμα στη γειτονική Βουλγαρία καθώς εντοπίστηκε σε πουλερικά ορνιθοτροφείου στο χωριό Μαρίτσα προκαλώντας τον θάνατο εκατοντάδων.
Αμέσως ενημερώθηκαν οι ελληνικές αρχές οι οποίες δήλωσαν ότι βρίσκονται σε ετοιμότητα και επαγρύπνηση. Οπως συγκεκριμένα ανέφεραν στο Βήμα-Science οι δρες Γεώργιος Δουγάς, επιδημιολόγος στο Τμήμα Ζωοανθρωπονόσων του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), και Δημήτριος Παρασκευής, καθηγητής Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ και μέλος ΔΣ του ΕΟΔΥ, στην Ελλάδα κρούσματα εμφανίστηκαν για πρώτη φορά το 2006 με το τελευταίο το 2023, τα περισσότερα σε άγρια υδρόβια πτηνά.
«Στη χώρα μας εφαρμόζονται αυστηρά μέτρα βιοασφάλειας στις εκτροφές πουλερικών ώστε να αποτραπεί η είσοδος του ιού, ενώ ελέγχονται οποιαδήποτε ύποπτα περιστατικά σε άγρια πτηνά. Οι ελληνικές υγειονομικές υπηρεσίες είναι σε ετοιμότητα να διαγνώσουν και να αντιμετωπίσουν πιθανές περιπτώσεις ανθρώπων που εκτέθηκαν σε μολυσμένα πτηνά ή ζώα. Οι αρχές δημόσιας υγείας και κτηνιατρικής συνεργάζονται στενά για την αντιμετώπιση της νόσου σε περίπτωση που εμφανιστεί στη χώρα».
Η θνητότητα, τα εμβόλια και τα φάρμακα
Στην Ευρώπη δεν έχουν καταγραφεί επισήμως κρούσματα του Η5Ν1 σε ανθρώπους και, όπως ανέφερε η δρ Μελίδου, το ECDC έχει εκτιμήσει τον κίνδυνο λοίμωξης από το στέλεχος που κυκλοφορεί αυτή τη στιγμή ως χαμηλό για τον γενικό πληθυσμό και χαμηλό ως μέτριο για τα άτομα που εκτίθενται σε μολυσμένα ή νεκρά ζώα ή σε επιμολυσμένα περιβάλλοντα.
Από το 2003 ως και τις 20 Σεπτεμβρίου του 2024 ο ΠΟΥ είχε καταγράψει συνολικά 909 κρούσματα της γρίπης των πτηνών σε ανθρώπους σε 24 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 464 θανάτων (θνητότητα της τάξεως του 51%!).
«Είναι ωστόσο σημαντικό να αναφέρουμε ότι μόνο οι σοβαρές περιπτώσεις ανιχνεύονται σε πολλές χώρες και αναφέρονται στον ΠΟΥ και ότι μεγάλος αριθμός ήπιων ή ασυμπτωματικών κρουσμάτων πιθανώς δεν γίνονται γνωστά.
Τα ανθρώπινα κρούσματα στις ΗΠΑ που συνδέονται με τις εφετινές επιδημίες του Η5Ν1 σε πουλερικά και αγελάδες δείχνουν ότι οι ήπιες και ασυμπτωματικές περιπτώσεις είναι πιο συχνές από αυτές που εκτιμούσαν ως τώρα οι διεθνείς αναφορές» σημείωσε η δρ Μελίδου.
Σε κάθε περίπτωση, καθώς δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο μιας μελλοντικής πανδημίας για την οποία θα είναι «ένοχη» η γρίπη των πτηνών, είναι άκρως εύλογο το ερώτημα σχετικά με το πόσο «θωρακισμένοι» είμαστε με εμβόλια και φάρμακα απέναντι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Η ειδικός του ECDC εξήγησε ότι «προ-πανδημικά εμβόλια είναι εγκεκριμένα στην ΕΕ και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προστασία ατόμων που κινδυνεύουν με έκθεση στη γρίπη των πτηνών εξαιτίας της εργασίας τους.
Σε περίπτωση πανδημίας θα απαιτηθεί η προσαρμογή των πανδημικών εμβολίων στο συγκεκριμένο στέλεχος που θα κυκλοφορεί εκείνη τη στιγμή. Ο ΠΟΥ ανανεώνει τη λίστα των υποψηφίων ιών για ανάπτυξη εμβολίων δύο φορές τον χρόνο.
Σε ό,τι αφορά τα αντι-ιικά φάρμακα, θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν αυτά που χρησιμοποιούνται και σήμερα για την εποχική γρίπη. Η συντριπτική πλειονότητα των ιών της γρίπης Α, συμπεριλαμβανομένου του Η5Ν1, είναι ευάλωτοι στα αντι-ιικά φάρμακα όπως οι αναστολείς της νευραμινιδάσης (οσελταμιβίρη) και οι αναστολείς της ενδονουκλεάσης (π.χ. μπαλοξαβίρη)».
