Είναι το μεγαλύτερο όργανο του σώματός μας. Είναι το «κοστούμι» που μας χάρισε η φύση για να μας προστατεύει από κάθε λογής εξωγενείς επιθέσεις 24 ώρες το 24ωρο, 365 ημέρες τον χρόνο. Ωστόσο, όπως όλα τα όργανά μας, έτσι και το δέρμα μας, περί ου ο λόγος, πέφτει «θύμα» του αδυσώπητου χρόνου και γερνά. Η γήρανσή του όμως δεν σχετίζεται μόνο με ρυτίδες και πανάδες.
Σύμφωνα με μια νέα μελέτη ερευνητών της Κλινικής Mayo και του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα στην Πορτογαλία, η οποία δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό «Aging Cell», η γήρανση του δέρματος «μεταδίδεται» σε άλλα όργανα και συστήματα του οργανισμού, με πρώτιστο τον εγκέφαλο, μέσω γηρασμένων κυττάρων (senescent cells) – ή «κυττάρων-ζόμπι», όπως αποκαλούνται – που βρίσκονται στη δερμίδα, τη στιβάδα του δέρματος κάτω από την επιδερμίδα.
Το αναπάντεχο αυτό εύρημα, το οποίο περιέγραψε στο Βήμα-Science η μία εκ των δύο κύριων συγγραφέων της μελέτης, δρ Κλαούντια Καβάντας, αναπληρώτρια καθηγήτρια στη Σχολή Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου της Κοΐμπρα και επικεφαλής της Ομάδας Νευροενδοκρινολογίας και Γήρανσης στο Κέντρο Νευροεπιστήμης και Κυτταρικής Βιολογίας του Πανεπιστημίου, φέρνει στο φως τις «επικίνδυνες» σχέσεις μεταξύ δέρματος και εγκεφάλου ανοίγοντας παράλληλα καινούργιους δρόμους αντιμετώπισης της γήρανσης.
Η δρ Καβάντας εξήγησε αρχικώς ότι τα άκρως δημοφιλή τα τελευταία χρόνια στην… αντιγηραντική έρευνα «κύτταρα-ζόμπι» αποτελούν γηρασμένα κύτταρα που έχουν σταματήσει να διαιρούνται και τα οποία συσσωρεύονται σε διαφορετικούς ιστούς του οργανισμού. «Τέτοια κύτταρα εντοπίζονται σε όλους τους ιστούς, όχι μόνο στο δέρμα, και μπορούμε να τα διαχωρίσουμε από τα υπόλοιπα κύτταρα καθώς εκλύουν κάποιους συγκεκριμένους φλεγμονώδεις παράγοντες στο περιβάλλον τους».
Μεταφορά… γήρατος!
Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Κοΐμπρα και από την Κλινική Μayo (ο έτερος κύριος συγγραφέας της μελέτης από την Κλινική Mayo ήταν ο δρ Ζοάο Πέσος) επικεντρώθηκαν σε γηρασμένα κύτταρα του δέρματος – συγκεκριμένα σε ινοβλάστες – τα οποία βρίσκονταν στη δερμίδα. «Διεξαγάγαμε πειράματα σε νεαρά ποντίκια από τα οποία λάβαμε ινοβλάστες του δέρματος.
Στο εργαστήριο κάναμε τα κύτταρα να… γεράσουν πριν την ώρα τους με χρήση ακτινοβολίας. Τα μετατρέψαμε έτσι σε «κύτταρα-ζόμπι» τα οποία και εμφυτεύσαμε στη συνέχεια στην πλάτη των ζώων, σε μια μικρή περιοχή της δερμίδας. Είδαμε ότι τα «κύτταρα-ζόμπι» του δέρματος άρχισαν να εκλύουν παράγοντες οι οποίοι έφθασαν σε άλλα όργανα και τα «επιμόλυναν» με… γήρανση» ανέφερε η καθηγήτρια.
Η γήρανση λοιπόν… εξαπλώθηκε από το δέρμα σε άλλους ιστούς και, σύμφωνα με την ερευνήτρια, φάνηκε να επιταχύνει τη σωματική φθορά των πειραματοζώων, να επιβραδύνει τη μυϊκή λειτουργία τους και να επιδρά αρνητικά στην εγκεφαλική λειτουργία τους. «Ανακαλύψαμε μέσα από πειράματα στα οποία έγινε σύγκριση των πειραματοζώων που έλαβαν τα γηρασμένα κύτταρα με μια ομάδα ελέγχου στην οποία δεν έγινε εμφύτευση των «κυττάρων-ζόμπι» ότι εμφανίστηκαν σημαντικές διαφορές στη μνήμη των ζώων που είχαν λάβει τα κύτταρα με βάση συγκεκριμένα τεστ μνήμης.
Παρατηρήσαμε παράλληλα την ύπαρξη φλεγμονωδών δεικτών των γηρασμένων κυττάρων του δέρματος στον ιππόκαμπο του εγκεφάλου των ζώων, στην περιοχή δηλαδή που εμπλέκεται στη μνήμη. Οι δείκτες αυτοί εντοπίστηκαν επίσης στους σκελετικούς μυς των ζώων, στα οστά τους αλλά και σε περιοχές του δέρματός τους που βρίσκονταν μακριά από το σημείο όπου έγινε η εμφύτευση των κυττάρων».
Νευροεκφυλιστικά νοσήματα
Τι δρόμους μπορεί να ανοίξει στην έρευνα αλλά και στη θεραπεία της γήρανσης αυτή η αναπάντεχη ανακάλυψη της «μετάδοσης» της γήρανσης από το δέρμα σε άλλους ιστούς του οργανισμού; «Πρόκειται για μια σημαντική ανακάλυψη το ότι το δέρμα, ένα όργανο που δεν συνδέεται παραδοσιακά με τη συνολική γήρανση του οργανισμού – εκτός των ρυτίδων που εμφανίζει με την πάροδο του χρόνου – μπορεί να πυροδοτεί ευρύτερες, συστημικές διεργασίες γήρανσης.
Τα ευρήματά μας δίνουν επίσης μια πιθανή εξήγηση στη σύνδεση μεταξύ ορισμένων δερματικών παθήσεων όπως η ατοπική δερματίτιδα και νευροεκφυλιστικών νόσων του εγκεφάλου όπως η Αλτσχάιμερ, ανοίγοντας καινούργιες οδούς αντιμετώπισης τόσο της σωματικής όσο και της νοητικής φθοράς του οργανισμού η οποία εμφανίζεται με την ηλικία».
Βέβαια τα πειράματα αφορούσαν ποντίκια και ένα ερώτημα που γεννάται είναι αν είναι ίδια η διαδικασία της… μεταδοτικής γήρανσης από το δέρμα στον εγκέφαλο (και όχι μόνο) και των ανθρώπων. «Χρειάζεται περαιτέρω έρευνα για να απαντηθεί κάτι τέτοιο, ωστόσο η διαδικασία της κυτταρικής γήρανσης είναι παρόμοια σε όλα τα θηλαστικά, οπότε αναμένουμε ότι και στον άνθρωπο τα ευρήματα θα είναι αντίστοιχα» σημείωσε η δρ Καβάντας.
Επόμενα βήματα
Επόμενο βήμα για τους ερευνητές, διά στόματος της καθηγήτριας, είναι να δοκιμάσουν στα πειραματόζωα φάρμακα που έχουν αναπτυχθεί ενάντια στη γήρανση των κυττάρων (senolytic drugs) και τα οποία σε κλινικές δοκιμές δείχνουν να μειώνουν σημαντικά τον αριθμό των «κυττάρων-ζόμπι» σε άτομα που διαθέτουν υψηλό αριθμό τέτοιων κυττάρων ή να αποτρέπουν την έκλυση των παραγόντων που επιμολύνουν άλλους ιστούς του οργανισμού. «Θα εφαρμόσουμε τοπικά στο δέρμα τα φάρμακα αυτά και θα παρακολουθήσουμε αν βελτιώνουν συνολικά την υγεία των ζώων.
Παράλληλα σχεδιάζουμε να εμβαθύνουμε στους ακριβείς μηχανισμούς μέσω των οποίων τα γηρασμένα κύτταρα εξαπλώνονται από το δέρμα σε άλλα όργανα και να μελετήσουμε αν υπάρχουν συγκεκριμένοι υπότυποι γηρασμένων κυττάρων του δέρματος που επιμολύνουν άλλα όργανα ώστε στο μέλλον να τους στοχεύουμε επιλεκτικά».
Ελπίζουμε όταν πλέον αυτή η πρωτοποριακή έρευνα θα έχει κάνει πολλά βήματα να φθάσουμε σε μια ημέρα κατά την οποία το (διατηρημένο νεανικό) δέρμα μας θα μας χαρίζει και έναν γερό εγκέφαλο επί μακρόν. Αυτά είναι τα απίστευτα και όμως αληθινά που προσφέρει η επιστήμη.
«Κλειδί» η προστασία με απλές κινήσεις
Οπως πάντα βέβαια, για να μη φθάσουμε στην ανάγκη θεραπειών, «κλειδί» αποτελεί η πρόληψη – στην περίπτωσή μας η προστασία του δέρματος ενάντια στη γήρανση. Οπως επεσήμανε η δρ Καβάντας «τα ευρήματά μας τα οποία δείχνουν ότι η γήρανση του δέρματος μπορεί να επιταχύνει τη γήρανση και άλλων οργάνων υπογραμμίζουν τη σημασία απλών, γνωστών αλλά καίριας σημασίας κινήσεων πρόληψης της γήρανσης του δέρματος, όπως είναι η μείωση της έκθεσης στην ηλιακή ακτινοβολία, η αποφυγή του καπνίσματος και της κατανάλωσης αλκοόλ αλλά και η υιοθέτηση μιας υγιεινής διατροφής. Διότι φαίνεται ότι ένα υγιές δέρμα μεταφράζεται και σε έναν υγιή εγκέφαλο και όχι μόνο».