Το βραβείο Νομπέλ Φυσιολογίας και Ιατρικής του 2018 τίμησε την ανακάλυψη μιας πρωτοποριακής θεραπείας κατά του καρκίνου, της ανοσοθεραπείας. Ενας από τους τρεις αποδέκτες του βραβείου, ο James P. Allison, δήλωσε στη συνέντευξη Τύπου: «O λόγος που είμαι κατενθουσιασμένος είναι γιατί είμαι ένας επιστήμονας βασικής έρευνας… Δεν σκόπευα να θεραπεύσω τον καρκίνο αλλά να μάθω πώς λειτουργούν τα Τ κύτταρα. Είμαι απλά τυχερός που 20 χρόνια μετά η έρευνά μου βοηθάει ασθενείς με καρκίνο».
Ο Allison με τη δήλωσή του αυτή θέλησε να τονίσει τη σημασία της βασικής έρευνας. Η βασική (ή θεμελιώδης) έρευνα υποκινείται από την περιέργεια και επιθυμία του ερευνητή να κατανοήσει τα μυστήρια της φύσης, χωρίς κάποια άμεση, μεταφραστική προέκταση στον άνθρωπο. Ο όρος αυτός συχνά χρησιμοποιείται σε αντίθεση με τον όρο εφαρμοσμένη έρευνα, η οποία στοχεύει στην επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων, όπως την καταπολέμηση ασθενειών.
Μα γιατί να ξοδεύει κανείς χρόνο και χρήματα για να ικανοποιήσει την περιέργειά του, ενώ θα μπορούσε να θεραπεύσει ασθένειες;
Η επιστημονική πορεία του Allison δίνει απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Η περιέργειά του ήταν που τον ώθησε να μελετήσει τα Τ κύτταρα, τους πολεμιστές του ανοσοποιητικού μας συστήματος. Η αρχική του έρευνα οδήγησε στην ανακάλυψη μιας πρωτεΐνης (CTLA-4) που καταστέλλει τα Τ κύτταρα. Ο Allison υπέθεσε ότι αν μπλοκάρει την CTLA-4 με κάποιο αντίσωμα τότε το ανοσοποιητικό σύστημα θα απελευθερωθεί από την καταστολή και θα επιτεθεί κατά του καρκίνου. Η υπόθεσή του απεδείχθη σωστή και το αντίσωμα κατά της CTLA-4 οδήγησε στη δημιουργία του φαρμάκου Ipilimumab που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του μεταστατικού μελανώματος. Στην περίπτωση αυτή, το πάθος του Allison για τη βασική έρευνα οδήγησε στην ανάπτυξη ενός φαρμάκου. Η βασική έρευνα επομένως δημιούργησε το υπόβαθρο για να χτιστεί η εφαρμοσμένη έρευνα.
Η αξία της θεμελιώδους έρευνας έγκειται στο ότι δεν είναι μονομερής, καθοδηγούμενη ή προκατειλημμένη και επομένως προσδίδει απόλυτη ελευθερία και τη δυνατότητα της ανακάλυψης του απρόσμενου. Η βασική έρευνα είναι ατέρμονη, χωρίς όριο, τρέφεται από την ανθρώπινη δημιουργικότητα και περιορίζεται μόνο από τα όρια του ανθρώπινου μυαλού. Το στοιχείο της ανθρώπινης περιέργειας μπορεί να φαίνεται ασήμαντο, όμως είναι το κλειδί που ανοίγει τους ορίζοντες της έρευνας.
Για να λύσουμε ιατρικά προβλήματα πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε βασικές αρχές της βιολογίας. Οι πρόσφατες εξελίξεις στον τομέα της βιοϊατρικής δημιουργούν συχνά την ψευδαίσθηση ότι οι επιστήμονες βρίσκονται κοντά στην κατανόηση του ανθρώπινου σώματος. Στην πραγματικότητα όμως κάθε ανακάλυψη αποκαλύπτει πόσο μακριά είμαστε από το να καταλάβουμε πώς λειτουργούν τα κύτταρα και οι οργανισμοί. Η βασική έρευνα επομένως μας βοηθάει να τοποθετήσουμε νέα κομμάτια σε αυτό το τεράστιο παζλ.
Δεδομένου ότι η θεμελιώδης έρευνα δεν έχει εγγυήσεις και χρειάζεται χρόνο, οι χρηματοδοτικοί οργανισμοί συχνά επιλέγουν να υποστηρίξουν την εφαρμοσμένη έρευνα που είναι πιο κατευθυνόμενη και περιορισμένη. Μείωση στη χρηματοδότηση της βασικής έρευνας όμως ενέχει τον κίνδυνο να σταματήσει η ροή πληροφορίας από τη βασική στην εφαρμοσμένη έρευνα. Παρ’ όλο που η θεμελιώδης έρευνα είναι απρόβλεπτη και περιέχει ρίσκο, η επιστημονική βιβλιογραφία είναι γεμάτη από παραδείγματα όπου η βασική έρευνα οδήγησε σε τεράστια πρόοδο σε θέματα ανθρώπινης υγείας. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η περίπτωση της επαναστατικής τεχνολογίας CRISPR για την τροποποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος. Η τεχνολογία αυτή είναι το αποτέλεσμα είκοσι χρόνων έρευνας για την κατανόηση ενός μικροβιακού αμυντικού συστήματος, μετά την ανακάλυψη της περιοχής CRISPR στο DNA των βακτηρίων από τον Fransisco Mojica.
Οπως καθιστούν φανερό αυτά τα παραδείγματα, η αναγνώριση των όσων έχει προσφέρει η βασική έρευνα στην ανθρωπότητα είναι μέγιστης σημασίας και θα πρέπει να μας κινητοποιήσει να γίνουμε, όπως ο Allison, ενεργοί υποστηρικτές της έτσι ώστε να λάβει τη θέση που της αρμόζει στην κορυφή της βιοϊατρικής έρευνας.
Η δρ Τοπαλίδου είναι ερευνήτρια στο Τμήμα Βιοχημείας του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον, στο Σιάτλ των ΗΠΑ.
