Μία από τις αγαπημένες εικόνες που έρχονται στον νου λίγο πριν αφήσουμε την εργασία μας για να ξεκινήσουμε τις καλοκαιρινές διακοπές είναι να πίνουμε μία μπύρα στην παραλία, βλέποντας τη θάλασσα και ακούγοντας τα κύματα. Αν στην εποχή μας η κατανάλωση αλκοόλ – όταν αυτή γίνεται με μέτρο – έχει συνδυαστεί με την απόλαυση και τη χαλάρωση, μερικοί επιστήμονες έχουν διατυπώσει την υπόθεση ότι η αγάπη για το αλκοόλ «κληρονομήθηκε» από μακρινούς προγόνους μας, οι οποίοι ανήκαν επίσης στα πρωτεύοντα θηλαστικά και κατανάλωναν ώριμα φρούτα τα οποία περιέχουν αιθανόλη. Πρόκειται για μία υπόθεση η οποία δεν έχει ακόμη επιβεβαιωθεί, αφού τα αποτελέσματα των ερευνών που πραγματοποιούνται σε αυτή την κατεύθυνση είναι σε κάποιες περιπτώσεις αντικρουόμενα.
Σε μία πρόσφατη έρευνα ωστόσο, τα αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν στην επιστημονική επιθεώρηση «Royal Society Open Science», ερευνητές βρήκαν ενδείξεις ότι οι μαϊμούδες καταναλώνουν συστηματικά φρούτα με αιθανόλη και αξιοποιούν την ουσία αυτή, ενδεχομένως για να καλύψουν μέρος των ενεργειακών τους αναγκών. Ας δούμε για ποιον λόγο αυτό το εύρημα θα μπορούσε να βοηθήσει τους επιστήμονες να κατανοήσουν κάποιες από τις βαθύτερες αιτίες για τις οποίες ο άνθρωπος αγαπά το αλκοόλ.
Μία πρωτότυπη υπόθεση
Η υπόθεση της «μεθυσμένης μαϊμούς» (drunken monkey hypothesis) διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 2000 από τον Ρόμπερτ Ντάντλεϊ, καθηγητή Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, η αιθανόλη – δηλαδή το βασικό συστατικό των αλκοολούχων ποτών – αποτελεί ένα σταθερό συστατικό της διατροφής όλων των ζώων τα οποία καταναλώνουν ώριμα φρούτα. Τα φρούτα αυτά περιέχουν αυξημένες ποσότητες σακχάρων, τα οποία μετατρέπονται μέσω της ζύμωσης σε αιθανόλη. Οι επιστήμονες έχουν διατυπώσει την υπόθεση ότι η ύπαρξη αιθανόλης στα φρούτα βοηθούσε τους πολύ μακρινούς προγόνους μας να εντοπίσουν με μεγαλύτερη ευκολία την τροφή τους. Η «έλξη» αυτή για την αιθανόλη διατηρήθηκε ενδεχομένως και μετά την εμφάνιση του Homo sapiens και αποτέλεσε το υπόβαθρο για την κατανάλωση αλκοολούχων ποτών από τον άνθρωπο.
Παρακολουθώντας τις μαϊμούδες
Σε προηγούμενες μελέτες οι επιστήμονες είχαν βρει ενδείξεις ότι πολλά από τα θηλαστικά τα οποία ζουν στη φύση καταναλώνουν φρούτα τα οποία περιέχουν αιθανόλη. Μέχρι πρότινος όμως δεν είχε καταδειχθεί ότι υπάρχουν ζώα τα οποία καταναλώνουν με συστηματικό τρόπο αιθανόλη και ότι αυτή η χημική ένωση αξιοποιείται με κάποιον τρόπο από τον οργανισμό. Επιχειρώντας να επαληθεύσουν ή να διαψεύσουν αυτή την υπόθεση, οι επιστήμονες παρακολούθησαν επί τέσσερις μήνες μαϊμούδες του είδους Ateles geoffroyi, οι οποίες ζουν σε τροπικά δάση της Αμερικής και καταναλώνουν κατά κύριο λόγο φρούτα. Κάθε φορά που τα ζώα επέλεγαν να φάνε ένα φρούτο, οι ερευνητές το συνέλεγαν και το αποθήκευαν ώστε να αναλύσουν στο εργαστήριο την περιεκτικότητα του φρούτου σε σάκχαρα και αιθανόλη. Επίσης, η ερευνητική ομάδα επέλεξε με τυχαίο τρόπο κάποιες από τις μαϊμούδες τις οποίες παρακολουθούσε, ώστε να συλλέξει ούρα για περαιτέρω αναλύσεις.
Τι μαρτυρούν οι μεταβολίτες
Τα αποτελέσματα των αναλύσεων έδειξαν ότι οι μαϊμούδες κατανάλωναν συστηματικά ώριμα φρούτα τα οποία προέρχονταν από δέντρα του είδους Spondias mombin και περιείχαν 1-2% αιθανόλη. Το πιο σημαντικό εύρημα ωστόσο ήταν ότι στα ούρα της πλειονότητας των μαϊμούδων βρέθηκαν δύο μεταβολίτες της αιθανόλης. Οι μεταβολίτες είναι χημικές ενώσεις οι οποίες προκύπτουν από τον μεταβολισμό, δηλαδή από χημικές αντιδράσεις οι οποίες – μεταξύ άλλων – μετατρέπουν την τροφή σε ενέργεια. Τα αποτελέσματα αυτά καταδεικνύουν ότι οι μαϊμούδες του συγκεκριμένου είδους προσλαμβάνουν με φυσικό τρόπο μία σταθερή ποσότητα αιθανόλης, η οποία αξιοποιείται μεταβολικά, πιθανόν για την παραγωγή ενέργειας. «Τα συγκεκριμένα ευρήματα επαληθεύουν την υπόθεσή μας, αφού η αιθανόλη υπάρχει στα φρούτα που καταναλώνονται και οι μαϊμούδες μεταβολίζουν την αιθανόλη αυτή» σημειώνει στο ΒΗΜΑ-Science ο δρ Ρόμπερτ Ντάντλεϊ. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο ίδιος, η αιθανόλη ενδέχεται να προσφέρει και άλλα οφέλη στον οργανισμό: «Ενδεχομένως να έχει αντιμικροβιακή δράση και ως εκ τούτου βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα οφέλη για την υγεία».
Ζητήματα προς διερεύνηση
Αν και τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν κάποιες από τις προβλέψεις που είχαν διατυπωθεί στο πλαίσιο της υπόθεσης, υπάρχουν σημαντικά βήματα τα οποία θα πρέπει να γίνουν ώστε να διαπιστωθεί εάν πράγματι υπάρχει μία έλξη ορισμένων ζώων για την αιθανόλη. Οι ερευνητές σκοπεύουν στο μέλλον να εξακριβώσουν τον ρυθμό με τον οποίο τα συγκεκριμένα ζώα καταναλώνουν φρούτα τα οποία περιέχουν αιθανόλη, να εκτιμήσουν εάν οι μαϊμούδες προτιμούν φρούτα με συγκεκριμένη ποσότητα αιθανόλης (αφήνοντας στην άκρη φρούτα χωρίς την επιθυμητή ποσότητα) και να πραγματοποιήσουν τέτοιου είδους παρατηρήσεις και σε άλλα ζώα, όπως στους χιμπαντζήδες.
Η σημασία της έρευνας σε αυτή την κατεύθυνση είναι σημαντική, καθώς θα φωτίσει περαιτέρω τη σχέση των ζώων με την αιθανόλη και θα εξηγήσει ενδεχομένως κάποιες πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε σχέση με το αλκοόλ.
Οι τρόποι παραγωγής και οι χρήσεις της αιθανόλης
Η αιθανόλη παράγεται με φυσικό τρόπο από τη ζύμωση των σακχάρων που περιέχονται στα φρούτα αλλά και με τεχνητούς τρόπους. Χρησιμοποιείται σε πολλές εφαρμογές, μεταξύ των οποίων η παραγωγή αλκοολούχων ποτών, αντισηπτικών διαλυμάτων, καυσίμων, ενώ στη χημεία χρησιμοποιείται ευρέως για την απομόνωση διαφόρων ουσιών – όπως, παραδείγματος χάριν, αιθέριων ελαίων.
Πιο μακριά από τη φύση, πιο κοντά στον εθισμό
Αν και το όνομα της υπόθεσης την οποία έχουν διατυπώσει οι επιστήμονες παραπέμπει σε μαϊμούδες που βρίσκονται σε… έντονη ψυχική διέγερση, στην πραγματικότητα οι μαϊμούδες του είδους Ateles geoffroyi πιθανότατα δεν μεθούν από την κατανάλωση αιθανόλης. Ωστόσο, όπως σημειώνουν οι επιστήμονες, δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο αυτές να αποκτούν μία αίσθηση ευφορίας από την κατανάλωση της εν λόγω χημικής ουσίας, η οποία να οδηγεί σε αυξημένη κατανάλωση ώριμων φρούτων και ως εκ τούτου σε αυξημένη πρόσληψη θερμίδων. Για ποιον λόγο στη φύση διατηρείται η ισορροπία ως προς την κατανάλωση αλκοόλ ενώ ο άνθρωπος σε πολλές περιπτώσεις καταναλώνει αλκοολούχα ποτά αλόγιστα;
Σε παλαιότερο άρθρο του στην επιθεώρηση «Natural History», ο δρ Ρόμπερτ Ντάντλεϊ εξηγεί ότι τα ποτά τα οποία κατανάλωνε ο άνθρωπος μέχρι περίπου το 700 μ.Χ. παρασκευάζονταν με φυσικό τρόπο μέσω της δράσης των ζυμομυκήτων, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα η περιεκτικότητά τους σε αιθανόλη να παραμένει χαμηλή. Με την ανάπτυξη της διαδικασίας της απόσταξης η περιεκτικότητα των ποτών σε αιθανόλη άρχισε να αυξάνεται σημαντικά, κάτι που οδήγησε στην εμφάνιση φαινομένων εθισμού αλλά και αυξημένης πρόσληψης θερμίδων.
