«Από την πολλή οθόνη τα μάτια σου θα γίνουν τετράγωνα». Το συγκεκριμένο είναι ένα από τα διαχρονικώς… δημοφιλή σχόλια των απανταχού γονέων προς τα τέκνα τους, στην εποχή της «παντοκρατορίας» των οθονών που βιώνουμε. Και μπορεί να μη γίνεται να… τετραγωνιστεί ο κύκλος, ωστόσο, σύμφωνα με τους ειδικούς, οι οθόνες έχουν πράγματι αναδιαμορφώσει την ανατομία των παιδικών οφθαλμών προκαλώντας επιμήκυνση του βολβού τους και οδηγώντας τελικώς σε αύξηση των περιπτώσεων μυωπίας.

Μια αύξηση που βρήκε «σύμμαχο» την πανδημία της COVID-19 η οποία οδήγησε σε περαιτέρω «σύσφιξη των σχέσεων» παιδιών και οθονών. Δεν είναι λίγοι οι ειδήμονες που κάνουν πλέον λόγο για μια νέα «πανδημία» παιδικής μυωπίας με σοβαρές μακροπρόθεσμες συνέπειες.

Τα ερευνητικά στοιχεία που έρχονται από κάθε γωνιά του πλανήτη υποστηρίζουν την παραπάνω άποψη: είναι χαρακτηριστική πρόσφατη μελέτη από το Χονγκ Κονγκ η οποία έδειξε σχεδόν διπλασιασμό της παθολογικής επιμήκυνσης του βολβού του ματιού σε εξάχρονα παιδιά σε σύγκριση με τα προπανδημικά επίπεδα. Προβλέψεις που είχαν γίνει στα μέσα της δεκαετίας του 2010 ανέφεραν ότι ως τα μέσα του 21ου αιώνα ο μισός πληθυσμός της Γης θα ήταν… μύωψ – δηλαδή μέσα σε λιγότερο από τέσσερις δεκαετίες θα είχαμε διπλασιασμό των περιπτώσεων μυωπίας.

Τώρα αυτές οι προβλέψεις φαντάζουν άκρως μετριοπαθείς καθώς εκτιμάται πως ως το 2050 ο αριθμός των ατόμων με μυωπία θα τριπλασιαστεί σε παγκόσμιο επίπεδο.

Ταχύτερος ρυθμός αύξησης

Οπως σημείωσε στο Βήμα o καθηγητής Παιδοφθαλμολογίας στο Ιατρικό Κέντρο του Νοσοκομείου Παίδων του Σινσινάτι δρ Ρίτσαρντ Λανγκ «μελέτες έχουν δείξει ότι η εξέλιξη της μυωπίας ήταν ταχύτερη κατά την πανδημία της COVID-19. Εκτιμάται ότι αυτό συνέβη επειδή τα παιδιά περνούσαν περισσότερο χρόνο σε κλειστούς χώρους μακριά από το φως του ήλιου που έχει ευεργετικές ιδιότητες στην ανάπτυξη της όρασης. Και είναι ανησυχητικό ότι αυξάνεται στον πληθυσμό και η σοβαρή ή υψηλή μυωπία, η μυωπία άνω των 6 βαθμών».

Αυξητική τάση της μυωπίας παρατηρείται και στη χώρα μας, ανέφερε στο Βήμα-Science η κυρία Αγάθη Κουρή, παιδοφθαλμίατρος, διευθύντρια της Οφθαλμολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου Παίδων «Π&Α Κυριακού» και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Παιδοφθαλμολογίας και Στραβισμού. «Πρέπει να σημειώσουμε βέβαια ότι τα σκήπτρα της μυωπίας – και ιδιαιτέρως της παιδικής – παγκοσμίως κρατά η Ασία και ακολουθούν η Ευρώπη και η Αμερική. Αυτό συμβαίνει τόσο για γενετικούς λόγους που αφορούν την ασιατική φυλή όσο και εξαιτίας του τρόπου ζωής των παιδιών στην Ασία που περιλαμβάνει χρήση οθονών για πολλές ώρες μέσα στην ημέρα. Σχετικά με τη χώρα μας, δεν έχουν διεξαχθεί επιδημιολογικές μελέτες καταγραφής του προβλήματος. Η προσωπική μου εμπειρία πάντως από τα παιδιά που βλέπω στο νοσοκομείο είναι ότι υπάρχει πράγματι μια αύξηση των παιδιών που χρειάζονται γυαλιά. Παρατηρείται επίσης αύξηση της μυωπίας σε μικρότερες ηλικίες, ακόμη και στην προσχολική ηλικία, γεγονός που αποτελεί κακό οιωνό για το μέλλον της όρασης των παιδιών. Διότι όταν η μυωπία ξεκινά από πολύ μικρή ηλικία και καθώς ακολουθεί το παιδί καθ’ όλη τη φάση ανάπτυξής του, αφού σταθεροποιείται συνήθως στο τέλος της εφηβείας, υπάρχει κίνδυνος να φθάσει σε πολύ υψηλούς βαθμούς αργότερα στη ζωή του».

Μακροχρόνιες συνέπειες

Και κατά την κυρία Κουρή η πανδημία έπαιξε τον δικό της επιβαρυντικό ρόλο στην τάση αύξησης της μυωπίας στις μικρές ηλικίες. «Ωστόσο η αύξηση της παιδικής μυωπίας καταγραφόταν και πριν από την COVID-19 και θα τη συνέδεα περισσότερο με την αλλαγή των καθημερινών συνηθειών των παιδιών – κοινώς με τις οθόνες και γενικώς με τον χρόνο που περνούν κάθε ημέρα κάνοντας κοντινή εργασία είτε μελετούν τα μαθήματά τους στον υπολογιστή, είτε σερφάρουν, είτε παίζουν με το κινητό ή το τάμπλετ».

Τι προκαλεί αυτού του είδους η κοντινή εργασία στα μάτια; Οπως εξήγησε η ειδικός «οι μηχανισμοί δεν έχουν διευκρινιστεί πλήρως, ωστόσο οι περισσότερες θεωρίες κάνουν λόγο για αύξηση του μεγέθους του βολβού του ματιού, για επιμήκυνσή του, για μεγάλο αξονικό μήκος, όπως αναφέρεται επισήμως. Πιστεύεται ότι η κοντινή εργασία προκαλεί ανακατανομή των ινών στον σκληρό χιτώνα του ματιού με αποτέλεσμα να γίνεται πιο ευένδοτο το τοίχωμα και να αυξάνεται το αξονικό μήκος. Ωστόσο η ακριβής παθοφυσιολογία αποτελεί ακόμη μυστήριο».

Και αυτή η αύξηση του αξονικού μήκους μπορεί κατά την ενήλικη ζωή να μεταφραστεί σε σοβαρές παθήσεις των οφθαλμών, όπως το γλαύκωμα, οι διαταραχές ή αλλοιώσεις στο κεντρικό τμήμα του ματιού, στην ωχρά, με αποτέλεσμα την εμφάνιση προβλημάτων στην κεντρική όραση, οι αποκολλήσεις του αμφιβληστροειδούς, ακόμη και σε απώλεια της όρασης.

Φωτεινή φυσική λύση

Φωτ.: Shutterstock

Απέναντι σε όλους αυτούς τους εν δυνάμει σοβαρούς κινδύνους υπάρχει μια απλή και άκρως… φυσική, ανέξοδη «φωτεινή ασπίδα». «Τα παιδιά πρέπει να βγαίνουν σε ανοιχτούς χώρους για τουλάχιστον δύο ώρες την ημέρα. Αυτή είναι η πιο απλή λύση. Μελέτες δείχνουν ότι η παραμονή των παιδιών σε εξωτερικούς χώρους για 2-3 ώρες ημερησίως μακριά από οθόνες και η έκθεσή τους στο φυσικό φως μειώνει σημαντικά τον κίνδυνο μυωπίας ενώ έχει και άλλα σημαντικά οφέλη για τη σωματική και ψυχική τους υγεία» υπογράμμισε ο καθηγητής Λανγκ.

Και η κυρία Κουρή συμφώνησε και επαύξησε τονίζοντας ότι «το πρώτιστο είναι να αλλάξουμε, όσο είναι δυνατόν, τον καθημερινό τρόπο ζωής των παιδιών, κυρίως των παιδιών προσχολικής ηλικίας αλλά και των παιδιών του δημοτικού, μειώνοντας τον χρόνο που βλέπουν οθόνη. Τα παιδιά του δημοτικού θα ήταν καλό να μη βλέπουν πάνω από μία με δύο ώρες οθόνη την ημέρα».

Το καθημερινό δίωρο σε εξωτερικούς χώρους έχει αποδειχθεί σωτήριο και στην πράξη. Στην Ταϊβάν όταν το 2010 εισήχθη το πρόγραμμα Tian-Tian 120 – που σημαίνει κάθε ημέρα 120 λεπτά δραστηριότητας των παιδιών σε εξωτερικούς χώρους – τα ποσοστά νέων περιπτώσεων παιδικής μυωπίας  εμφάνισαν σημαντική πτώση. Με αυτό το παράδειγμα κατά νου, πρέπει να σκεφτούμε όλοι ότι ειδικά η χώρα μας, με το ήπιο κλίμα που επιτρέπει τις εξωτερικές δραστηριότητες σχεδόν όλο τον χρόνο, προσφέρει τα καλύτερα δυνατά εχέγγυα ώστε να έχουν τα παιδιά γερή όραση. Είναι τόσο απλό αλλά συνάμα τόσο σύνθετο στον «δέσμιο» των οθονών εξ απαλών ονύχων κόσμο μας.

Η θεραπευτική «φαρέτρα» στην Ελλάδα

Οι σταγόνες ατροπίνης αποτελούν μια νέα… θεραπευτική προσθήκη ενάντια στη μυωπία στη χώρα μας, όπως επεσήμανε η κυρία Κουρή. «Φαίνεται να βάζουν φρένο στη μυωπία και έχουν πλέον μπει στην πρακτική και των ελλήνων παιδοφθαλμιάτρων. Πρόκειται για μια μακροχρόνια θεραπεία με καθημερινή χρήση σταγόνων – οι κύριες παρενέργειες από την εφαρμογή της αφορούν δυσανεξία στο φως του ήλιου, κάποιες δυσκολίες στο διάβασμα λόγω θόλωσης της όρασης, ωστόσο τις αντιμετωπίζουμε με χορήγηση χαμηλής συγκέντρωσης της ουσίας».

Στη χώρα μας έχουν έλθει προσφάτως και γυαλιά ειδικής κατασκευής, τα οποία διαθέτουν ενσωματωμένους στον φακό τους άλλους ειδικούς μικρούς φακούς με διαφορετικού βαθμού διαθλαστική δύναμη, σημείωσε η ειδικός. «Το κεντρικό μέρος του φακού διορθώνει τη μυωπία ενώ το περιφερειακό μέρος του διορθώνει τον τρόπο με τον οποίο εστιάζεται το φως στο πίσω μέρος του οφθαλμού. Αυτό προσφέρει ένα διαφορετικό ερέθισμα στον αμφιβληστροειδή, εστιάζει την εικόνα με τέτοιον τρόπο ώστε το μάτι να λαμβάνει το ερέθισμα, να “εκπαιδεύεται” κατάλληλα και να μην αναπτύσσεται πολύ σε μέγεθος».