Εξορύξεις και υπεραλίευση «σκοτώνουν» την Αβυσσο

«Διώξε τον πανικό, αυτό ήταν η πρώτη σωστή αντίδραση. Ευτυχώς. Επρεπε να συγκεντρωθώ για να σωθώ (120 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας σε ένα μονοθέσιο βαθυσκάφος). Εντόπισα τον θόρυβο. Ερχόταν από το νερό που έμπαινε από μια ανοικτή βαλβίδα που δεν μπορούσα να κλείσω. Το σκάφος γινόταν ολοένα και πιο βαρύ. Αρχισε να πηγαίνει πιο βαθιά. Πέταξα τα αντίβαρα και πυροδότησα τους κάθετους προωθητήρες. Αναρωτήθηκα: μήπως είναι πολύ αργά; Πέρασα άραγε το σημείο από όπου δεν υπάρχει επιστροφή;».

Ευτυχώς όχι. Η Εντιθ Βίντερ (Edith Widder), διάσημη ωκεανογράφος και εξερευνήτρια του υποβρύχιου κόσμου, κατάφερε να σωθεί για άλλη μια φορά, κάνοντας τη σχετική περιγραφή στην αρχή του βιβλίου της «Below the Edge of Darkness». Αντίθετα από τους τέσσερις επιβάτες και τον κυβερνήτη του βαθυσκάφους «Τιτάν» που συνεθλίβησαν πριν από 15 ημέρες στον Ατλαντικό όταν υποχώρησαν τα τοιχώματα από ανθρακόνημα και τιτάνιο του βαθυσκάφους τους. Καθώς δεν άντεξαν στα 3.800 μέτρα βάθος την τρομακτική πίεση του νερού εκεί κάτω.

Η Αμερικανίδα Εντιθ Βίντερ και η Αγγλίδα Ελεν Σκέιλς (Helen Scales) είναι δυο γυναίκες, διάσημες ερευνήτριες και συγγραφείς, που ανεξάρτητα η μία από την άλλη, με αξιοθαύμαστη επιμονή και αντοχή ασχολούνται με τα όσα συμβαίνουν στους ωκεανούς. Από τα βάθη όπου πλέον σταματά να φθάνει το φως του ήλιου έως και τον πιο απρόσιτο βυθό. Και οι δυο απάντησαν με προθυμία στις ερωτήσεις που τους έθεσε το ΒΗΜΑ-Science σχετικά με το πώς θα πρέπει ο άνθρωπος να αντιμετωπίζει τον μοναδικό σε σχέση με άλλους πλανήτες, υγρό κόσμο στη Γη, που δημιουργεί κυριολεκτικά «το θαύμα των ωκεανών».

Διάστημα ή βυθός;

Οπως μας θύμισε η Εντιθ Βίντερ, «Ζούμε σε έναν ωκεάνιο πλανήτη. Είναι ο ωκεανός που κάνει δυνατή τη ζωή στη Γη. Στην πραγματικότητα, το 99,5% του ζωτικού χώρου στον πλανήτη βρίσκεται στον ωκεανό. Αλλάζουμε τη χημεία, τη θερμότητα και την ισορροπία της ζωής στον ωκεανό χωρίς να κατανοούμε πραγματικά τον αντίκτυπο στα συστήματα υποστήριξης της ζωής μας. Η μελέτη της ζωής στον ωκεανό είναι απαραίτητη, όχι μόνο για την παρακολούθηση της υγείας αυτών των συστημάτων, αλλά και ως μονοπάτι προς συναρπαστικές νέες ανακαλύψεις, όπως ιατρικές θεραπείες και καινοτομίες που βασίζονται σε αντιγραφές συμπεριφορών από οργανισμούς των βαθέων υδάτων».

Γι’ αυτό και στο πιθανό δίλημμα για εμάς τους άλλους Διάστημα ή βυθός απαντά χωρίς ενδοιασμό: «Θα έβαζα κάθε δεκάρα στην εξερεύνηση του ωκεανού. Τα χρήματα που δαπανήθηκαν για την εξερεύνηση των ωκεανών ήταν ένα μικρό κλάσμα από αυτά που δαπανήθηκαν για την εξερεύνηση του Διαστήματος. Η εξερεύνηση των ωκεανών παρέχει μια βαθύτερη κατανόηση των συστημάτων που καθιστούν δυνατή τη ζωή στη Γη».

Το μπλε χρώμα του μπλε πλανήτη

Εχει γράψει και λέει συνέχεια ότι: «Το φαινόμενο του «ζωντανού φωτός», η βιοφωταύγεια, είναι «το πιο σημαντικό πράγμα που συμβαίνει στον ωκεανό». Εμφανίζεται σε όλο τον ωκεανό, από επιφάνεια έως βυθό και από ακτή σε ακτή. Στο μεγαλύτερο μέρος του ανοιχτού ωκεανού, περίπου το 75% των πλασμάτων που ζουν εκεί παράγει φως. Η βιοφωταύγεια χρησιμοποιείται για να τα βοηθήσει να βρουν τροφή, για να προσελκύσουν συντρόφους και να αμυνθούν από τα αρπακτικά. Είναι το κλειδί για την επιβίωση για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής στον ωκεανό. Τόσο πολύ που ακόμη και τα πλάσματα που ζουν πέρα από το φως του ήλιου και δεν είναι τα ίδια σε θέση να παράγουν φως, έχουν μάτια».

Και είναι αξιοπρόσεκτο πως στους ωκεανούς, στα μεγάλα βάθη το χρώμα που επικρατεί είναι το μπλε. Διότι πρόκειται για το χρώμα που ταξιδεύει πιο μακριά μέσα από το νερό. Τα άλλα χρώματα διασκορπίζονται και απορροφώνται περισσότερο και δεν μεταδίδονται τόσο μακριά. Η εξελικτική επιλογή ευνόησε το μπλε ως το πιο αποτελεσματικό μέσο επικοινωνίας. Και να μην ξεχνάμε ότι η χρήση των δικών μας φώτων στα ανήλια βάθη του ωκεανού είναι άλλη μια διασάλευση από μέρους μας του τρόπου ζωής και της τάξης εκεί κάτω.

H ηλεκτρονική e-jelly

Η Εντιθ Βίντερ εκτός από την πολύχρονη ενασχόλησή της με την οικολογία των ωκεανών γενικά, απέδειξε πως είναι και μια επινοητική ερευνήτρια. Διότι είχε την ιδέα να κατασκευαστεί από την ερευνητική της ομάδα ένα είδος ηλεκτρονικής μέδουσας, απομίμησης της πραγματικής μέδουσας του είδους Atolla wyvilei, που εκπέμπει φως με εναλλασσόμενες εκλάμψεις. Αυτό στην πραγματικότητα γίνεται όταν η μέδουσα κινδυνεύει  από την επίθεση κάποιου εχθρού της, οπότε όταν η σχετική κατασκευή, που χαϊδευτικά την αποκάλεσαν e-jelly, ποντίστηκε στο κατάλληλο ωκεάνιο υποβρύχιο περιβάλλον κατάφερε να παρασύρει και να κάνει να εμφανιστεί ένα από τα μυθικά για το μέγεθός τους γιγάντια καλαμάρια. Ενα ον που έως τότε οι επιστήμονες πίστευαν πως έμενε κρυμμένο και καραδοκούσε να περάσει από μπροστά του η ζωντανή τροφή του. Οταν όμως έψαξαν προσεκτικά τις καταγραφές της συνοδευτικής φωτογραφικής μηχανής είδαν με τεράστια έκπληξη ένα καλαμάρι δύο μέτρων το οποίο είχε πλησιάσει και προσπαθούσε να «αγκαλιάσει» την ηλεκτρονική φωτεινή μέδουσα πιστεύοντας ότι αυτή θα αποτελούσε το επόμενο γεύμα του.

Ομως ο καημός και της Βίντερ και άλλων μελετητών του ωκεανού είναι πως αυτές οι επιτυχίες είναι μόνον μικρά φωτεινά διαλείμματα στον δρόμο προς την κατεδάφιση ολόκληρων σπάνιων οικοσυστημάτων. Ο βυθός είναι γεμάτος με βουνά, κοιλάδες και πεδιάδες. Οπως όμως και στην επιφάνεια της Γης, όπου  όποια πλάσματα δεν είναι άνθρωποι κινδυνεύουν από τους κυνηγούς, τις μπουλντόζες, τα ορυχεία, έτσι και κάτω από το νερό οι κάτοικοι κινδυνεύουν από τα σκληρά αλιευτικά εργαλεία, από τα φυτοφάρμακα και την εξόρυξη των πολύτιμων πολυμεταλλικών κονδύλων.

«Δικαιώματα της φύσης»

Αυτό που δεν έχει γίνει συνείδηση σε όλους είναι πως στην επιπελαγική ζώνη, δηλαδή έως 200 μέτρα βάθος, είναι πιο εύκολο να ανακάμψει ένας πληθυσμός που κινδυνεύει να αποδεκατιστεί, φτάνει να αφεθεί για λίγο ανενόχλητος. Αντιθέτως, στα μεγάλα βάθη μπορεί να χρειαστεί ακόμη ολόκληρος αιώνας για να επουλωθούν πληγές μιας εβδομάδας. Γι’ αυτό και λέει η συνομιλήτριά μας: «Μόλις δεις με τα μάτια σου το μεγαλείο ενός κοραλλιογενούς κήπου σε μια βαθιά θάλασσα και το αποδεκατισμένο σεληνιακό τοπίο που παραμένει αφού μια τράτα βυθού το έχει μετατρέψει σε ερείπια, η μόνη πιθανή αντίδραση-απάντηση είναι η οργή. Χρειαζόμαστε την υποστήριξη του κοινού για να επιφέρουμε ουσιαστική αλλαγή και ο καλύτερος τρόπος για να συγκεντρώσουμε αυτή την υποστήριξη είναι να βρούμε περισσότερους και καλύτερους τρόπους για να δείξουμε στους ανθρώπους τι σημαίνει να ζεις σε έναν ωκεάνιο πλανήτη».

Δεν διστάζει να προτείνει μια επαναστατική προσέγγιση στη σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση και όπως λέει «ένας τρόπος για να γίνει αυτό θα ήταν να παραχωρήσουμε και στα οικοσυστήματα κάτι σαν «Δικαιώματα της Φύσης» (όπως είναι τα δικαιώματα του ανθρώπου). Αυτό δεν είναι απλώς το όνειρο ενός περιβαλλοντιστή. Η χώρα του Ισημερινού συμπεριέλαβε τα «Δικαιώματα της Φύσης» στο Σύνταγμά της το 2008. Μια άλλη προσέγγιση θα ήταν να κωδικοποιήσει αυτό που περιγράφεται ως σκέψη «έβδομης γενιάς». Αυτή η ιδέα λέγεται ότι προέρχεται από το έθνος των Ιροκέζων, μιας φυλής αυτοχθόνων της Αμερικής που εδώ και αιώνες υποστήριξαν ότι οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα θα πρέπει να οδηγούν σε έναν βιώσιμο κόσμο επτά γενιές στο μέλλον».

Πιστεύει ότι οι καταστροφικές μορφές τράτας βυθού που αποδεκατίζουν ενδιαιτήματα βαθέων υδάτων πρέπει οπωσδήποτε να απαγορευθούν. Προς το παρόν έχουν υπάρξει απαγορεύσεις σε αρκετά μέρη σε όλο τον κόσμο. Για παράδειγμα, υπάρχει απαγόρευση της τράτας βυθού κάτω από 800 μέτρα στα ύδατα της ΕΕ του Βορειοανατολικού Ατλαντικού. Χρειάζεται επίσης ένα μορατόριουμ για την εξόρυξη μετάλλων σε βαθείς βυθούς, ειδικά με την πρόσφατη ανακάλυψη περισσότερων από 5.000 νέων ειδών οργανισμών σε μια προτεινόμενη ζώνη εξόρυξης βαθέων υδάτων. Η βιοποικιλότητα πρέπει να προστατεύεται για χάρη της διατήρησης των πολύτιμων υπηρεσιών του οικοσυστήματος και εξ αυτού για τα σημαντικά πιθανά οφέλη της. Οφέλη που δεν έχουν ακόμη περάσει από την έρευνα στην πράξη για αυτά τα πρόσφατα καταγραφόμενα είδη. Για παράδειγμα, οι βιοδραστικές ενώσεις και η βιομίμηση.

Η ταλαίπωρη Μεσόγειος

Και εδώ έρχεται και η Ελεν Σκέιλς να ρίξει αλάτι στις πληγές των λαών που κατοικούν γύρω από τη mare nostrum, αφού σε σχετική ερώτηση απάντησε: «Στη Μεσόγειο ένα μείζον ζήτημα εδώ και δεκαετίες είναι η υπεραλίευση, και αυτό εξακολουθεί να είναι μεγάλο πρόβλημα σήμερα. Η δημιουργία καλά ενισχυμένων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών, γνωστών και ως θαλάσσιων αποθεμάτων, είναι ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσετε τους πληθυσμούς των ψαριών να ανακάμψουν. Υπάρχουν παραδείγματα από όλη τη Μεσόγειο ανθρώπων που αγωνίζονται για να προστατεύσουν τις θάλασσές τους και να αποτρέψουν τη χειρότερη ζημιά. Ας πούμε οι ψαράδες στα ανοικτά των ιταλικών ακτών που βυθίζουν κατάλληλα σκαλισμένες πέτρες στη θάλασσα για να εμποδίσουν τις μηχανότρατες να καταστρέψουν παράνομα λιβάδια θαλάσσιας χλωρίδας (τα αλιευτικά σκάφη δεν μπορούν να σέρνουν τα δίχτυα τους πάνω από τις πέτρες ή κινδυνεύουν να καταστρέψουν τον εξοπλισμό τους). Χρειαζόμαστε περισσότερους δημιουργικούς και παθιασμένους ανθρώπους που θα συμμετάσχουν στον αγώνα για μια πιο υγιή Μεσόγειο».