Όταν τον Απρίλιο του 2019 ο καθεδρικός ναός Notre-Dame στο Παρίσι κάηκε, ο θρήνος ήταν καθολικός. Σε 48 ώρες αρκετοί δωρητές υποσχέθηκαν πολλά εκατομμύρια ευρώ προκειμένου να ανοικοδομηθεί αυτό το Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτισμικής Κληρονομιάς. Γιατί ο κόσμος δεν αισθάνεται το ίδιο τραγικό αίσθημα απώλειας και δεν υπόσχεται αντίστοιχους χρηματικούς πόρους για τους «φυσικούς καθεδρικούς ναούς», όπως το δάσος του Αμαζονίου ή τους κοραλλιογενείς υφάλους;
Και αυτό, παρ’ όλο που πάνω από όλα χρειαζόμαστε έναν υγιή φυσικό κόσμο για τις ποικίλες υπηρεσίες που μας παρέχει (π.χ. καθαρός αέρας, νερό, ρύθμιση του κλίματος). Η ιστορία του κορωνοϊού αποτελεί το ισχυρότερο επιχείρημα του γιατί η βιοποικιλότητα είναι απαραίτητη για την ανθρώπινη υγεία – και τελικά για την ανθρώπινη επιβίωση.
Ο Enric Sala, θαλάσσιος οικολόγος, ερευνητής της National Geographic και ένας από τους βασικούς συντελεστές, σε συνεργασία με επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, του σχεδιασμού του πρώτου δικτύου θαλάσσιων αποθεμάτων στις Κυκλάδες, στο βιβλίο του «Η φύση της Φύσης» οδηγεί τους αναγνώστες σε ένα διαφωτιστικό ταξίδι στη βιόσφαιρα.
Με ένα μοναδικό μείγμα επιστημονικής διορατικότητας και συναρπαστικής αφήγησης, παρουσιάζει το διασυνδεδεμένο και αλληλεξαρτώμενο σύστημα της φύσης και τον κρίσιμο ρόλο του ανθρώπου στη διατήρησή του.
Προσφέρει δέκα κεφάλαια ως «ταχύρρυθμο μάθημα οικολογίας». Μιλάει για την αποτυχία μας να δημιουργήσουμε και να διατηρήσουμε τις συνθήκες ζωής της πραγματικής βιόσφαιρας σε μια περίκλειστη εγκατάσταση (το πείραμα Βιόσφαιρα 2), τα πειράματα του Gause για τη σημασία του ανταγωνισμού στη δομή των βιοκοινοτήτων, τις έννοιες της διαδοχής, των ορίων μεταξύ διαφορετικών οικοσυστημάτων και των θεμελιωδών ειδών, τον ρόλο του ανθρώπου ως υπερ-θηρευτή, καθώς και τα σημαντικά οφέλη διατήρησης της βιοποικιλότητας και εγκαθίδρυσης προστατευόμενων περιοχών.
Ο Sala δεν γράφει για ένα κοινό που έχει υπόβαθρο στην οικολογία, αλλά για όσους ανησυχούν για το μέλλον του πλανήτη.
Ο Sala ρίχνει επίσης φως στις μείζονες απειλές που αντιμετωπίζει ο φυσικός κόσμος – από την αποψίλωση των δασών και την υπεραλίευση μέχρι την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, εν μέσω των προκλήσεων, προσφέρει ένα μήνυμα ελπίδας, παραθέτοντας εμπνευσμένες ιστορίες επιτυχίας δράσεων διατήρησης από όλον τον πλανήτη. Παράδειγμα αποτελούν τα θαλάσσια αποθέματα πλήρους απαγόρευσης της αλιείας που υποστηρίζουν, κατά μέσο όρο, έξι φορές μεγαλύτερη βιομάζα ψαριών, με 21% περισσότερα είδη, από τις μη προστατευόμενες γειτονικές περιοχές.
Η εγκαθίδρυσή τους ζητείται πολλές φορές από τους τοπικούς αλιείς προς τις κυβερνήσεις – είτε είμαστε στο Μεξικό είτε στην Αμοργό – προκειμένου να ανασχεθεί η απώλεια του θαλάσσιου πλούτου.
Μιλάει επίσης για τη διαδικασία του περίφημου rewilding, της επαναφοράς των συστημάτων στη φυσική τους κατάσταση, όχι ως κάτι που αφορά το παρελθόν (επιστροφή σε ένα οικοσύστημα που υφίστατο πριν από την εμφάνιση του ανθρώπου) αλλά το μέλλον (επαναφορά ενός οικοσυστήματος σε ώριμη και λειτουργική κατάσταση).
Επιπλέον, ο Sala παρουσιάζει ένα πειστικό οικονομικό επιχείρημα υπέρ της διατήρησης, τονίζοντας πώς η επένδυση στη διατήρηση της φύσης μπορεί να αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη και να εξασφαλίσει ένα βιώσιμο μέλλον για τις επόμενες γενεές.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο από μια ηθική της γης, όπως υποστήριζε ο Aldo Leopold – χρειαζόμαστε μια ηθική του πλανήτη. Οι ωκεανοί πρέπει να συμπεριληφθούν.
Είναι υπέρμαχος της προσπάθειας να προστατευτεί τουλάχιστον το 30% της Γης μέχρι το 2030, το κόστος προστασίας του οποίου εκτιμάται ότι θα αποτελεί μόνο ένα κλάσμα των τρισεκατομμυρίων δολαρίων από τις απώλειες που προκάλεσε η πανδημία COVID-19 στην παγκόσμια οικονομία – εκτός από όλες τις ανθρώπινες απώλειες.
Προσιτό και ελκυστικό, το βιβλίο «Η φύση της Φύσης» είναι ταυτόχρονα ένα κάλεσμα για δράση και ένας ύμνος υπέρ του φυσικού κόσμου. Υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη να αγκαλιάσουμε τις προσπάθειες διατήρησης για να διαφυλάξουμε το περίπλοκο μωσαϊκό της ζωής στη Γη.
Το βιβλίο αυτό αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όποιον έχει πάθος με τη φύση και αγωνιά για το μέλλον του πλανήτη μας.
O κ. Παναγιώτης Δημητρακόπουλος είναι καθηγητής Λειτουργικής Οικολογίας στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
O κ. Γιώργος Κόκκορης είναι αναπληρωτής καθηγητής Στατιστικής και Μαθηματικής Οικολογίας στο Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
