Η άκρη του νήματος φτάνει πολύ πίσω. Στο ζοφερό μετεμφυλιακό 1951. Τότε που μια «Αθηναία κυρία ανήκουσα εις τον εθνικόφρονα κόσμον» εκδήλωνε την αγωνία της μέσω του Τύπου της εποχής «Τι θα γίνουν τα παιδιά της Αικατερίνης Δάλλα;».

Μια τραγική ιστορία, ένα ανθρώπινο δράμα, μια σκοτεινή υπόθεση με πολιτικές προεκτάσεις στην ψυχροπολεμική εποχή, μέσα σε χιλιάδες άλλες που στιγμάτισαν την τραυματισμένη ελληνική κοινωνία και αφορούσαν τις παράνομες υιοθεσίες παιδιών της μεταπολεμικής και μετεμφυλιακής Ελλάδας στις ΗΠΑ.

Μια συγκλονιστική ιστορία, η ιστορία δυο ανήλικων κοριτσιών που βρέθηκαν άγνωστες μεταξύ αγνώστων στις ΗΠΑ υιοθετημένες από πλούσιους ομογενείς, χωρίς ταυτότητα, χωρίς μνήμες.

Η Ιωάννα και η Ολυμπία στα σκαλιά της βίλας Αύρα στη Γλυφάδα προτού τις αρπάξει η Πρόνοια

Η ανατριχιαστική «έκκληση» «Αθηναίας κυρίας»

Τι έγινε, λοιπόν, με τα παιδιά της Δάλλα μετά τη σύλληψη του άνδρα της Ηλία Αργυριάδη, στελέχους του παράνομου μηχανισμού του ΚΚΕ, στη βίλα Αύρα της Γλυφάδας στο πλαίσιο της εξάρθρωσης του δικτύου ασυρμάτων του κόμματος και την τραγική κατάληξη της ίδιας;

«Εκείνη ηυκτοκτόνησεν. Ο Αργυριάδης, με τον οποίον τα είχεν αποκτήσει, κρατείται εις την Ασφάλειαν, και δικαίως φυσικά κρατείται. Τι θ’ απογίνουν τώρα τα δύο μικρά, τα ανήλικα όπως γράφουν οι εφημερίδες, τα οποία μένουν πια εντελώς απροστάτευτα; Θα αφήση η κοινωνία να τα περιμαζέψη καμμιά ύποπτος οικογένεια, διά να δηλητηριασθούν στο τέλος κι εκείνα; Δεν το φανταζόμεθα. Τη στιγμή που υπάρχει ένα ζήτημα Ελληνοπαίδων, τα οποία θέλομεν να μας αποδοθούν, ανεξαρτήτως του αν έζησαν μέσα εις κομμουνιστικήν ατμόσφαιραν, θα ήτο απάνθρωπον να αφήσωμεν εις την τύχην των αυτά τα δύο τραγικά παιδάκια. Τα οποία δεν πταίουν σε τίποτα αν εγεννήθηκαν από μίαν παράνομον σχέσιν και εις την διασταύρωσιν τόσων ευθυνών».

Στην ανατριχιαστική «έκκληση» της «Αθηναίας κυρίας» συμπυκνώνεται το δράμα που έζησαν οι δύο μικρότερες κόρες του μπαρουτοκαπνισμένου στελέχους του δικτύου ασυρμάτων του ΚΚΕ που είχε εγκατασταθεί στη βίλα Αύρα της Γλυφάδας, όπου πιάστηκε ο ίδιος και τα μέλη της οικογένειάς του την νύχτα της 13ης προς 14η Νοεμβρίου 1951.

Το σκηνικό συμπλήρωνε η ανακάλυψη της κρύπτης που διατηρούσε το ΚΚΕ και στο σπίτι του κομμουνιστή Νίκου Καλούμενου στην Καλλιθέα, όπου μία ημέρα μετά έγιναν συλλήψεις πλην μιας – του επικεφαλής του κλιμακίου των ασυρμάτων Νίκου Βαβούδη, ανθρώπου των Σοβιετικών και της Κομιντέρν που ο Νίκος Ζαχαριάδης θεωρούσε «πράκτορα», ο οποίος αυτοκτόνησε μέσα στην κρύπτη πριν προλάβουν να τον συλλάβουν.

Η εξάρθρωση του δικτύου ήταν κομβικής σημασίας για τις διωκτικές αρχές, καθώς πάνω σε αυτήν στηρίχθηκε το νέο βαρύτερο κατηγορητήριο για τον ήδη συλληφθέντα καθοδηγητή του παράνομου κομματικού μηχανισμού στην Ελλάδα Νίκο Μπελογιάννη και η δεύτερη δίκη εις βάρος του καθώς και πλειάδας συντρόφων του με την κατηγορία της κατασκοπείας, η οποία και θα οδηγήσει στην εκτέλεσή του στις 30 Μαρτίου 1952 μαζί με τον Ηλία Αργυριάδη, τον Νίκο Καλούμενο και τον Δημήτρη Μπάτση.

«Η Ιωάννα πλήρωσε εφ’ όρου ζωής με την αρρώστια το βαρύ τίμημα της βίαιης αρπαγής και των κατοπινών περιπετειών στην Αμερική

Στη βίλα Αύρα βρίσκονταν τη μοιραία νύχτα η μεγαλύτερη κόρη του Αργυριάδη, Εφη (από την πρώτη του σύζυγο), η γυναίκα του Κατερίνα Δάλλα και οι δύο μικρές κόρες τους Ιωάννα και Ολυμπία, οι οποίες παρέμειναν φρουρούμενες. Η Εφη Αργυριάδη θα ανακριθεί την επομένη ημέρα και θα υποστεί εικονική εκτέλεση σε ένα νταμάρι στους πρόποδες του Υμηττού, ενώ η Δάλλα θα βασανιστεί στη Γενική Ασφάλεια και λίγες ημέρες αργότερα θα δώσει τέλος στη ζωή της μέσα στο σπίτι της, ξεψυχώντας στα χέρια της 13χρονης τότε Εφης που ανέλαβε υπό την προστασία της τις δύο μικρές ετεροθαλείς αδελφές της.

Η Ιωάννα, 6 ετών, και η Ολυμπία, 3 ετών, θα πέσουν στα χέρια του «Πατριωτικού Ιδρύματος Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως» (ΠΙΚΠΑ) και τα ίχνη τους θα χαθούν αφού αρχικά θα δοθούν επ’ αμοιβή σε οικογένεια-τροφό στη Δάφνη, ενώ αργότερα θα εξαφανιστούν μέσω του δικτύου παράνομων υιοθεσιών που μάστιζαν τη μετεμφυλιακή Ελλάδα.

«Μην ξαναπατήσεις γιατί θα σε μαζέψει η Ασφάλεια»

Μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια είναι αυτή που καταθέτει στο «Βήμα» η οικογένεια Αργυριάδη: Η Εφη, ενώ επισκεπτόταν τις αδελφές της στη Δάφνη, κάποια στιγμή, πιθανόν προς το τέλος του 1953, η γυναίκα-τροφός την έδιωξε κακήν κακώς, αποκλείοντάς την απειλητικά από κάθε επαφή με τις αδελφές της. Ισως επειδή προετοιμαζόταν η υιοθεσία. Η Εφη Αργυριάδη αναφέρει σχετικά:

«Μπούκαραν οι χωροφύλακες και χωρίς να πουν τίποτα προσπαθούν να μου πάρουν τα παιδιά. Τραβάνε τα παιδιά. Εκείνα έχουν γαντζωθεί επάνω μου, κλαίνε»

«Την τελευταία φορά που πήγα να δω τα παιδιά (δεν θυμάμαι ποια χρονιά ακριβώς, μάλλον το 1953) η τροφός Ελένη Καϊσαρλή δεν άνοιγε την πόρτα. Περίμενα για κάποια ώρα απέξω. Τίποτα. Εφυγα, αλλά μια-δυο μέρες μετά, ξαναπήγα. Χτύπαγα και ξαναχτύπαγα την πόρτα. Δεν άνοιγε κανένας. Επέμενα. Ξαφνικά, μια μέρα, ανοίγει η πόρτα, ορμάει η Καϊσαρλή επάνω μου και χωρίς να πει λέξη, με σπρώχνει με δύναμη και πέφτω κάτω. Αιφνιδιάστηκα. Δεν το περίμενα. Κλείνει την πόρτα λέγοντάς μου «τα παιδιά δεν είναι εδώ». Χωρίς καμιά άλλη εξήγηση. Ξαναπήγα και άλλες φορές στο σπίτι της Καϊσαρλή ζητώντας να δω τα παιδιά. Με έδιωξε ξανά, απειλώντας με: «Φύγε και μην ξαναπατήσεις γιατί θα σε μαζέψει η Ασφάλεια». Με ζώσανε τα φίδια. Γιατί με έδιωξε η Καϊσαρλή με αυτόν τον βάναυσο τρόπο; Εκ των υστέρων κατάλαβα ότι προετοίμαζαν τη μεθόδευση της παράνομης υιοθεσίας και πρώτη προϋπόθεση γι’ αυτό ήταν να με αποκόψουν από τα παιδιά».

Και αυτό έγινε. Σύμφωνα με τις αφηγήσεις της Ολυμπίας πολλά χρόνια αργότερα, η Ιωάννα δεν ήθελε να πάει στην Αμερική, όπως της είχε αποκαλύψει η θετή τους μητέρα πριν πεθάνει το 2013 σε ηλικία 101 ετών. «Οταν μας παρέδωσαν στους θετούς γονείς, στον Πωλ και στην Αθηνά Σκάγκου (τον Απρίλιο του 1955), μείναμε στο ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία», στο Σύνταγμα. Ετοιμαζόμασταν για το μεγάλο ταξίδι στην Αμερική. Η Ιωάννα δεν ήθελε να πάμε στην Αμερική, αντιδρούσε. Εγώ ήθελα. «Είσαι τρελή;», της έλεγα, «γιατί δεν θέλεις να πάμε με την κυρία που φοράει ωραία βραχιόλια!».

Η Εφη με τον πατέρα της Ηλία Αργυριάδη στην πλατεία της Γλυφάδας

«Εφη μου, έλα να μας πάρεις»

Η Ιωάννα έγραψε κρυφά ένα γράμμα για να το στείλει στη μεγάλη αδελφή μας, την Εφη. «Εφη μου, έλα να μας πάρεις. Ενας κύριος και μια κυρία θέλουν να μας πάρουν στην Αμερική. Δεν θέλω να πάω στην Αμερική…». Η μικρή Ιωάννα έκρυψε το γράμμα στον κόρφο της αλλά καθώς άλλαζε ρούχα έπεσε και το βρήκε η γυναίκα του εξουσιοδοτημένου από τον Σκάγκο «θείου». «Τέτοιο γράμμα δεν θα ξαναγράψεις» τη διέταξε! Η θετή μητέρα, η Αθηνά, άκουσε τη φασαρία και μπήκε στη μέση: «Μην τη μαλώνεις, εμείς την αγαπάμε». Μετά μας πήραν από τη Μεγάλη Βρεταννία και μας πήγαν σε ένα σπίτι στην Αγία Παρασκευή για δύο εβδομάδες (μάλλον μας έκρυψαν), μέχρι να φύγουμε για την Αμερική» είχε πει στην Εφη η μικρότερη αδελφή.

«Σε όλη μου τη ζωή πάλεψα αναζητώντας τις αδελφές μου, εκπληρώνοντας την άγραφη παρακαταθήκη του πατέρα μου να τις προστατεύω»

Οι προσπάθειες της Εφης Αργυριάδη θα πυροδοτήσουν τη δημοσιογραφική έρευνα (του Γ. Οικονομέα και του Φ. Οικονομίδη της «Ελευθεροτυπίας») που θα αποκαλύψει το 1980 ότι οι δύο κόρες του Αργυριάδη είχαν δοθεί το 1955 σε πλούσιους ομογενείς στη Λιν της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ (στον Πωλ και στην Αθηνά Σκάγκου), με απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών. Λεπτομέρεια: Οπως έμαθε η Εφη Αργυριάδη αργότερα από την αδελφή της Ολυμπία, «τα παιδιά είχαν παραδοθεί από την τροφό Καϊσαρλή σε γείτονά της και συγγενή του Σκάγκου, ο οποίος, στο πλαίσιο της παράνομης υιοθεσίας, εμφανιζόταν εξουσιοδοτημένος από τον Σκάγκο σαν «θείος» των παιδιών!».

Το θέμα είχε φτάσει και στη Βουλή με ερώτηση του βουλευτή του ΚΟΔΗΣΟ Κωνσταντίνου Αλαβάνου. «Σε όλη μου τη ζωή πάλεψα αναζητώντας τις αδελφές μου, εκπληρώνοντας την άγραφη παρακαταθήκη του πατέρα μου να τις προστατεύω» έχει πει σε συνέντευξή της στο «Βήμα» η Εφη Αργυριάδη περιγράφοντας τις δραματικές στιγμές της αρπαγής: «Ενα πρωινό, μερικές ημέρες μετά την αυτοκτονία της μητέρας των αδελφών μου Κατίνας Δάλλα, μπουκάρουν οι χωροφύλακες στην Αύρα και χωρίς να πουν τίποτα προσπαθούν να μου πάρουν τα παιδιά. Τραβάνε τα παιδιά. Εκείνα έχουν γαντζωθεί επάνω μου, κλαίνε. Η μεγαλύτερη, η Ιωάννα, μ’ έχει αγκαλιάσει και κρατιέται σφίγγοντας τις παλάμες της απ’ τη μαθητική ποδιά που φορούσα. Δεν ξέρω γιατί, αλλά φόραγα συνέχεια τη μαθητική ποδιά. Η μικρή Ολυμπία, βλέποντας την Ιωάννα να κλαίει και να αντιστέκεται, αρπάζεται απ’ την Ιωάννα και τσιρίζει. Για κάποιες στιγμές τα τραβούν οι χωροφύλακες, τα προστατεύω εγώ, κυριολεκτικά παλεύω, τους σπρώχνω, προσπαθώ να τους απωθήσω. Στο τέλος τα παίρνουν μέσα σ’ έναν κοπετό». Από τα έγγραφα της Υποδιοίκησης Χωροφυλακής Γλυφάδας θα γίνει γνωστό ότι τα παιδιά παρελήφθησαν «παρά του Πατριωτικού Ιδρύματος Κοινωνικής Πρόνοιας και Αντιλήψεως» διότι «κατόπιν της συλλήψεως του πατρός των Ηλία Αργυριάδη δι’ αναρχικήν δράσιν και του θανάτου της μητρός των Αικατερίνης Δάλλα έμειναν άνευ προστασίας και χωρίς τα απαιτούμενα μέσα συντηρήσεως»…

Η Ιωάννα την παραμονή της αναχώρησής τους για Αμερική στις 30.4.1955, ημέρα των γενεθλίων της. Την επόμενη ημέρα 1.5.1955 πετούσαν για Αμερική και οι θετοί γονείς είχαν πάει να διασκεδάσουν μαζί με τα παιδιά και άλλους συγγενείς σε νυχτερινό κέντρο. Το βλέμμα της Ιωάννας είναι χαρακτηριστικό

Οι αναζητήσεις του εγγονού του Αργυριάδη

Τα χρόνια κύλησαν. Στις 28 Αυγούστου του 2013, η βελγίδα συγγραφέας Gonda Van Steen, κάτοχος της Εδρας Κοραή στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Kings College London, λαμβάνει ένα e-mail. Το υπογράφει ο «Mike X». Είναι ψευδώνυμο.

Σε αυτό αναφερόταν: «Η μητέρα μου γεννήθηκε στις ορεινές περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Μαζί με τη μικρή της αδελφή ήρθαν στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1955 ως ορφανά, υιοθετημένα από μια ελληνοαμερικανική οικογένεια. Η μητέρα μου μου αποκάλυψε πρόσφατα πως ο πατέρας της ήταν ο Ηλίας Αργυριάδης, ο οποίος συνελήφθη και εκτελέστηκε από την ελληνική κυβέρνηση επειδή ήταν κομμουνιστής. Δεν γνωρίζω τίποτα για αυτόν τον άνθρωπο, εκτός από την αποσπασματική μαρτυρία της μητέρας μου…».

Ηταν ο εγγονός του Αργυριάδη, ο γιος της Ιωάννας (της Joan Whelan, μετά τον γάμο της με τον ιρλανδικής καταγωγής σύζυγό της), ο οποίος ξεκινούσε τον δικό του προσωπικό αγώνα να ανακαλύψει το παρελθόν της μητέρας του. Η βελγίδα καθηγήτρια άρχισε να ξετυλίγει το κουβάρι των παράνομων υιοθεσιών από την Ελλάδα προς τις ΗΠΑ με μεθοδική έρευνα («Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα. Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου», εκδόσεις Ποταμός), αποκαλύπτοντας ότι από το τέλος του Εμφυλίου το 1949 έως το 1962 περίπου 3.200 παιδιά βρέθηκαν από την Ελλάδα στις ΗΠΑ.

Ο γιος της Ιωάννας, εγγονός του Ηλία Αργυριάδη, David κατά την επίσκεψή του στην Ελλάδα

Στα κομμάτια του παζλ των παράνομων υιοθεσιών στην Αμερική έρχονται να προστεθούν και νεότερες μαρτυρίες που περιλαμβάνονται στο αγγλόφωνο podcast «Born Greek – Made American», με αφορμή την υπόθεση Αργυριάδη, που φέρει την υπογραφή της επικεφαλής των podcast του ηλεκτρονικού «Βήματος» Κατερίνας Μπακογιάννη.

Συνθέτοντας το παζλ της οικογενειακής ιστορίας

Ο David Whelan, όπως είναι το πραγματικό όνομά του, απόφοιτος του Yale με Master of Fine Arts στη ζωγραφική και στη χαρακτική, θα μάθει αργά για το κρυμμένο οικογενειακό μυστικό. Δεδομένων των ψυχικών τραυμάτων της μητέρας του, η αναζήτηση της αλήθειας ήταν βασανιστική. Βήμα-βήμα άρχισε να αποκρυπτογραφεί τα στοιχεία. Μέσω Google έμαθε για τον Αργυριάδη, τον Μπελογιάννη, την εκτέλεση, άρχισε να διαβάζει, να απευθύνεται σε ιστορικούς ερευνητές. Ετσι ήρθε σε επαφή με την Gonda Van Steen. Σταδιακά άρχισε να ξεδιαλύνεται η υπόθεση της υιοθεσίας της μητέρας του, της αδελφής της, έμαθε για την άγνωστη θεία Εφη και την ιστορία του κομμουνιστή παππού. Κάθε πτυχή της ιστορίας αναβλύζει ανθρώπινο πόνο. Ο σύζυγος της Ιωάννας ήταν υπάλληλος στη βιομηχανία του πατέρα της. Η αδελφή της ζούσε παντρεμένη, με δύο παιδιά, στη Φλόριντα. Οι θετοί γονείς είχαν αποτρέψει κάθε στοιχειώδη επαφή με την Ελλάδα. Το δικαίωμα στη μνήμη για τις δύο αδελφές είχε πεθάνει. Η πρώτη τηλεφωνική επικοινωνία της Ιωάννας με την ετεροθαλή αδελφή της Εφη έγινε το ’80, μετά από τις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις. Υστερα από πολύ κόπο κατάφεραν να μιλήσουν στις 4.00 τα χαράματα της 15ης Δεκεμβρίου του 1980.

«Λοιπόν, είμαι η Εφη, η αδελφή σου»

Η Ιωάννα σήκωσε το τηλέφωνο. «Δεν ήθελα να την τρομάξω, οπότε πρώτα προσπάθησα να επιβεβαιώσω ότι ήταν πραγματικά αυτή» λέει στο podcast η Εφη. «Ιωάννα εσύ είσαι;» ρώτησε τη χαμένη αδελφή της. «Ναι» της απάντησε εκείνη. «Είσαι υιοθετημένη;» τη ρώτησε. «Είμαι» της αποκρίθηκε εκείνη. «Είσαι από την Ελλάδα;» συνέχισε συγκινημένη. «Ναι» της απάντησε η Ιωάννα. Θυμόταν τα πάντα. «Θυμάσαι την αδελφή σου την Εφη;» τη ρώτησε. «Ναι» της απάντησε. «Λοιπόν, είμαι η Εφη, η αδελφή σου» της είπε συντετριμμένη. Η Εφη της υποσχέθηκε να της ξανατηλεφωνήσει. Οσες όμως φορές και αν προσπάθησε δεν τα κατάφερε. Πολύ αργότερα, το 2014, η Ολυμπία θα επισκεφθεί με τον σύζυγό της την Ελλάδα. Η Εφη θα μάθει για τα ψυχολογικά προβλήματα υγείας της Ιωάννας (πέθανε το 2020 και έναν χρόνο μετά πέθανε η Ολυμπία). Η Εφη δεν ξεπέρασε την απώλεια των αδελφών της μετά από τόσα χρόνια προσπαθειών να τις βρει.

Το 2014 ήρθε στην Ελλάδα και ο David, ο οποίος θα προσπαθήσει επίμονα να πείσει τον πατέρα του να δώσει μια ακόμα ευκαιρία στη μητέρα του να επικοινωνήσει με την Εφη. Ηταν η τελευταία επικοινωνία τους. Σήμερα η οικογένεια Αργυριάδη καταθέτει στο «Βήμα»: «Προσπάθησαν να πνίξουν τη μνήμη της Ιωάννας. Το ελληνικό παρελθόν όφειλε να σβηστεί μέσα στο αμερικανικό παρόν. Την ανάγκασαν να πνίξει τα αισθήματά της και να ξεχάσει. Της απαγόρεψαν να μιλήσει στην Ολυμπία για τα γεγονότα. Και το έκανε. Της αλυσόδεσαν και εν τέλει της στραγγάλισαν την ψυχή. Ομως, το παρελθόν τη στοίχειωσε. Στο τέλος έπαθε μανιο-κατάθλιψη· έτσι τουλάχιστον λένε ότι διέγνωσαν οι αμερικανοί γιατροί. Πλήρωσε εφ’ όρου ζωής με την αρρώστια, το βαρύ τίμημα της βίαιης αρπαγής και των κατοπινών περιπετειών στην Αμερική».

Το podcast «Born Greek – Made American» είναι συμπαραγωγή της Melon Media και του iMedD και διαθέσιμο σε όλες τις πλατφόρμες podcast (Spotify, Apple Podcasts).