Αν κάτι έχει φανεί μετά τις αποκαλύψεις για την «Κιβωτό του Κόσμου» είναι ότι το θέμα της προστασίας των παιδιών στην Ελλάδα ήταν, επί χρόνια, ένα χαώδες τοπίο. Χρειάστηκε να περάσουν δύο αιώνες για να μπορέσει η Πολιτεία να θεσμοθετήσει ένα πλαίσιο κανόνων για τη λειτουργία των ιδρυμάτων. Μόλις τον περασμένο Μάιο, και αυτό όχι χωρίς αντιδράσεις. «Κι εγώ είχα αναρωτηθεί πολλές φορές για αυτό και με μεγάλο σοκ αφότου κατάλαβα το αντικείμενο το οποίο είχα να διαχειριστώ» λέει σε συνέντευξή της στο «Βήμα» η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων υπεύθυνη για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Δόμνα Μιχαηλίδου.
«Νομίζω δεν υπήρχε εικόνα σχετικά με την παιδική προστασία» επισημαίνει. «Το συγκεκριμένο υφυπουργείο έλαβε ξεχωριστή υπόσταση πολύ πρόσφατα και ως αποτέλεσμα της μνημονιακής περιόδου. Με την ένταξή του στο Εργασίας έγινε η συγκέντρωση όλων των προνοιακών επιδομάτων, τα οποία πολλαπλασιάστηκαν και υπερπολλαπλασιάστηκαν. Ως αποτέλεσμα, έχουμε αυτή τη στιγμή μια Πρόνοια με έναν προϋπολογισμό κοντά στα 5 δισ. ευρώ, μεγαλύτερο και από τον προϋπολογισμό του Παιδείας. Οπότε πλέον έχουμε ένα υπουργείο με υπόσταση και μεγάλη οικονομική δυνατότητα και είναι νομίζω πλέον σαφές ότι η παιδική προστασία είναι από τις πρώτες προτεραιότητές μας».
Οι δομές δεν είναι «το σπίτι» των παιδιών
Ενώ λοιπόν εδώ και δεκαετίες ο δυτικός κόσμος προχωρούσε στην αποϊδρυματοποίηση, στην Ελλάδα άνοιγαν καινούργιες δομές παιδικής προστασίας. «Φτάσαμε στο 2022 για να μπει η λέξη αναδοχή στα στόματα των Ελλήνων, χωρίς να έχει μπει στο σπίτι των Ελλήνων» λέει η υφυπουργός. «Και πάλι σε μικρότερο σίγουρα κομμάτι από ό,τι θα θέλαμε». Στην ερώτηση γιατί συνέβαινε αυτό και εάν υπήρχαν σκοπιμότητες πίσω από την πολιτική ολιγωρία απαντά πως «επειδή το έχω σκεφτεί πολλές φορές, μπορώ να βρω διάφορες δικαιολογίες, οι οποίες νομίζω ότι ισχύουν όλες μαζί. Δηλαδή το ένα είναι το πολιτικό κόστος. Εγώ μέσα στη χρονιά υπέφερα όταν έβαλα κανόνες. Υπέφερα γιατί με πολέμησαν με τον χειρότερο δυνατό τρόπο, αντί να συσπειρωθούμε όλοι. Και όταν λέω όλοι, εννοώ τους 300 βουλευτές. Οταν έφερα και το νομοσχέδιο στη Βουλή και είπαμε ότι σε έκτακτες περιπτώσεις και μόνο προσωρινά θα αλλάζει η διοίκηση για προνοιακούς φορείς για να προασπίσουμε τους ωφελουμένους τους, δεν ψήφισε όλη η Βουλή υπέρ. Για κάτι το οποίο είναι ο ελάχιστος κοινός παρονομαστής; Το ένα κομμάτι λοιπόν είχε να κάνει με το πολιτικό κόστος. Το άλλο με το «μη μου τους κύκλους τάραττε». Στη λογική δηλαδή της δημόσιας διοίκησης δυστυχώς, όπως και κάθε διοίκησης μεγάλου οργανισμού – και ιδιωτικός οργανισμός να είναι. Η αφοπλιστική διοικητική αδράνεια πολλές φορές αλλάζει οποιαδήποτε μεταρρύθμιση, ακόμα και αν είναι για καλό. Και το τρίτο είναι προφανές πλέον. Υπάρχουν συμφέροντα και στην παιδική προστασία. Τρεις στις τέσσερις δομές στην Ελλάδα είναι ιδιωτικές. Οι τρεις στις τέσσερις υιοθεσίες που γίνονται βγαίνουν από τις δημόσιες δομές…».
Και μόνο το στοιχείο αυτό γεννά το ερώτημα ότι κάτι περίεργο συμβαίνει στα ιδιωτικά ιδρύματα προκειμένου να εξασφαλίσουν την ύπαρξή τους. Από τις υπάρχουσες καταγγελίες έχει προκύψει ότι υπάρχουν δομές που ενώ τους ζητείται φιλοξενούμενα παιδιά να δοθούν σε ανάδοχες οικογένειες το αρνούνται. Ρωτάμε εάν αυτό ισχύει. «Φαντάζομαι πως ναι» απαντά η κυρία Μιχαηλίδου. «Ομως ακόμα κι αν ισχύει ότι το παιδί δεν θέλει να φύγει, είναι λάθος της δομής. Είναι λάθος το πώς μεγαλώνει το παιδί μέσα στη δομή. Δεν γίνεται στις δομές να βάζουν τα παιδιά να λένε ότι «είναι το σπίτι μου». Δεν είναι το σπίτι τους. Είναι μια δομή προσωρινής φιλοξενίας, η οποία το κράτος πρέπει να κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να είναι όσο πιο προσωρινή γίνεται και για να είναι όσο πιο καλή γίνεται όσο φιλοξενούνται τα παιδιά».
«Ουσιαστική καλυτέρευση όσον αφορά την αναδοχή»
Ηρθε λοιπόν η ώρα να ωριμάσει και στην Ελλάδα η κοινωνία, να κατανοήσει ότι δεν υπάρχει καλό ίδρυμα και να στηρίξει την αναδοχή; «Το παζλ της παιδικής προστασίας είναι τόσο μεγάλο που είναι πολύ δύσκολο να το αναλύσεις και να δώσεις σαφή εικόνα στον κόσμο. Δύο είναι οι δράσεις. Η μία να καταφέρουμε να βρούμε όσο πιο πολλούς αναδόχους γίνεται και να αποϊδρυματοποιήσουμε τα παιδιά και το δεύτερο να δουλεύουν οι δομές όσο το δυνατόν καλύτερα» λέει η υφυπουργός και συνεχίζει: «Ως προς την αναδοχή, η παρέμβασή μας έχει πετύχει. Οταν έχουμε βγάλει το 40% των παιδιών, συνολικά, από τα ιδρύματα, είναι ένα μεγάλο βήμα. Το 2019 ξεκινήσαμε με 2.400 παιδιά όταν τα πρωτομετρήσαμε και τώρα είμαστε κοντά στα 1.400. Επίσης, έχουμε υπερδιπλασιάσει τις αναδοχές· 245% περισσότεροι ανάδοχοι. Τον Δεκέμβριο του 2020 είχαμε 150 ενεργές αναδοχές, τον Οκτώβριο του 2022 είχαν γίνει 517. Εχουμε βεβαίως 1.400 παιδιά ακόμη σε δομές, χρειάζεται πολλή βελτίωση ακόμα. Εχουμε καταφέρει μια ουσιαστική καλυτέρευση των πραγμάτων».
Μετά τις καταγγελίες για όσα συμβαίνουν σε δομές και όταν δεν μπορούν να ελεγχθούν ή να ανοίξουν τα στόματα των παιδιών από φόβο, πώς θα ελεγχθούν τόσες ανάδοχες οικογένειες; «Πρώτον, τα ιδρύματα θα πρέπει να είναι τουλάχιστον πολύ-πολύ λιγότερα και να μετατραπούν σε ιδρύματα κοινωνικών υπηρεσιών που θα υποστηρίζουν το παιδί στη νέα του οικογένεια και παράλληλα θα υποστηρίζουν και τη βιολογική οικογένεια. Δηλαδή οι κοινωνικοί λειτουργοί που είχαν το παιδί από τη δομή πηγαίνουν και κοιτούν ότι το παιδί είναι καλά στην ανάδοχη οικογένεια».
Η Κιβωτός των «χαμένων ενοίκων»
Η «Κιβωτός» γνωρίζετε πόσα παιδιά φιλοξενεί; ρωτάμε. «Ναι, 136. Εχει το 10% των παιδιών της χώρας. Το 500 που δηλώνουν οι ίδιοι πώς προκύπτει; Η «Κιβωτός» έχει ανοίξει και βρεφονηπιακό σταθμό και κέντρο δημιουργικής απασχόλησης. Τα 500 λοιπόν που λέει είναι και τα ημερήσια μαζί. Από τα 136, τα 45 παιδιά είναι στη μεγαλύτερή της δομή, στην Πωγωνιανή. Εμείς βλέπουμε τους φακέλους των παιδιών. Στον φάκελο κάθε παιδιού υπάρχει αυτό που λέμε στη γλώσσα της πρόνοιας Ατομικό Σχέδιο Οικογενειακής Αποκατάστασης (ΑΣΟΑ) και έχει τέσσερις επιλογές: Πρώτη: υιοθεσία, που σημαίνει ότι το Δικαστήριο έχει αμετακλήτως αποφασίσει ότι η βιολογική οικογένεια του παιδιού δεν μπορεί να το ξανα-αναλάβει. Δεύτερη: αναδοχή, που είναι για εμάς το default κάθε παιδιού σε ίδρυμα, γιατί μέχρις ότου – και αν – αποφασίσει το Δικαστήριο εάν μπορεί να φύγει η μέριμνά του από τη βιολογική οικογένεια και να πάει αλλού, το παιδί δεν πρέπει να είναι στο ίδρυμα αλλά σε ανάδοχη οικογένεια. Τρίτη: η επιστροφή στη βιολογική οικογένεια, το οποίο είναι φανταστικό να γίνει αλλά δεν μπορεί να γίνει στις περισσότερες των περιπτώσεων. Και τέταρτη, που θα έπρεπε να αφορά το 5% των παιδιών, είναι το λεγόμενο «δεν αποκαθίσταται», δηλαδή παραμονή στο ίδρυμα. Αυτό θα έπρεπε να συμβαίνει μόνο για τα παιδιά που είναι μεγαλύτερης ηλικίας, για τα οποία όμως τώρα σχεδιάσαμε και ήδη λειτουργεί η πρώτη Στέγη Ημιαυτόνομης Διαβίωσης. Ετσι τα μεγαλύτερα φεύγουν από τα μεγάλα ιδρύματα, ανεξαρτητοποιούνται. Λοιπόν, στείλαμε στην «Κιβωτό» τα έγγραφα και μετά από αυτό άλλαξε το ΑΣΟΑ για το 60% των παιδιών που είχε μέσα, γιατί είχε κάνει «λάθος» δηλώσεις. Για παράδειγμα, είχε δηλώσει «δεν αποκαθίσταται» για παιδί που το είχε 8 χρόνια. Τι δεν αποκαθίσταται εάν το έχεις 8 χρόνια; Ελεγε «επιστροφή στη βιολογική οικογένεια«, όταν το παιδί είχε να δει τους γονείς του έξι χρόνια. Ποιον ξεγελάς;». Αρα δεν γινόταν σωστή αξιολόγηση; ρωτάμε. «Δεν γινόταν σωστή αξιολόγηση ή δεν γινόταν σωστή αποϊδρυματοποίηση;» απαντά. «Αλλαξαν το 60% των δηλώσεών τους και τώρα έχουμε πολλά παιδιά που βγαίνουν σε πρόταση σύνδεσης με ανάδοχες οικογένειες τον τελευταίο μήνα…».
