Ο όρος «woke» πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1930 στις ΗΠΑ ως αφροαμερικανικό αργκοτικό συνώνυμο της λέξης «awake», που σημαίνει τον «αφυπνισμένο» στην εκμετάλλευση των Αφροαμερικανών. Από το 2010 ο όρος γνωρίζει μια ραγδαία επέκταση, για να δηλώσει την εγρήγορση και απέναντι σε εκδηλώσεις σεξισμού, άρνησης των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, των ΑμεΑ και του φυσικού περιβάλλοντος.

Η εκτίναξη του όρου συνέβη το 2014-2015 με το αντιρατσιστικό κίνημα «Black Lives Matter» και ωφελήθηκε από το hashtag #stay_woke, δημοφιλές στους millennials (γεννημένους το 1981-1996). Στην Ελλάδα υπάρχει πρόσφορο έδαφος: μορφωμένα μεσαία στρώματα με δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαμάχες για το Mεταναστευτικό, περιβάλλον αποβιομηχάνισης με συνδυασμό υπερμόρφωσης και εργασιακής επισφάλειας. Τα στοιχεία αυτά τρέφουν τη «woke κουλτούρα». Υπάρχουν όμως άτομα και ομάδες στην Ελλάδα που θα αυτοπροσδιορίζονταν ρητά ως «woke» ή «αντι-woke»;

Ιωσήφ Βιβιλάκης

Θεατρολόγος, π. πρόεδρος Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ

«Στα καθ᾽ ημάς, υπάρχει μια ιστορία κινημάτων που ξεκινάει στη Μεταπολίτευση σε μια ατμόσφαιρα ελευθερίας της έκφρασης και διεκδίκησης χώρου των μειονοτήτων. Συνετέλεσαν Eλληνες που είχαν βιώσει αντίστοιχα κινήματα σε Ευρώπη και Αμερική. Αυτό που βλέπω 50 χρόνια μετά ως κουλτούρα αφύπνισης είναι μια υπόγεια συγγένεια με τα κοινωνικά κινήματα της Μεταπολίτευσης, ιδίως με όσα είχαν στόχο την απελευθέρωση της ερωτικής επιθυμίας.

Υπάρχουν πολλές ιστορίες δικών μου ανθρώπων που έχουν ευεργετηθεί από τα κινήματα για ισότητα, δικαιοσύνη, ορατότητα και συμπερίληψη. Στο πανεπιστήμιο έζησα ιστορίες φοιτητών που κατάφεραν να αρθρώσουν λόγο επειδή αισθάνθηκαν αποδοχή και σεβασμό. Οι παρελάσεις περηφάνιας δεν είναι κάτι περισσότερο από τον εορτασμό της ταυτότητας, τη διεκδίκηση του αυτοπροσδιορισμού, το αίτημα για υπέρβαση του ατομικισμού μέσα από μια συλλογική εμπειρία, η δήλωση ότι «υπάρχω» σε έναν κόσμο που με αγνοεί».

Σπυριδούλα Αθανασοπούλου-Κυπρίου

Εκπαιδευτικός, διδάκτορας Θεολογίας και ψυχοθεραπεύτρια

«Η woke κουλτούρα βοήθησε πολλούς ανθρώπους, μεταξύ τους κι εμένα, να αναγνωρίσουμε τα αιτήματα άλλων ανθρώπων, με έχει κάνει πιο ευαίσθητη στο να αντιληφθώ ότι μέσω της γλώσσας κάποιοι άνθρωποι μπορεί να πληγωθούν. Οι λέξεις έχουν επίπτωση στις ζωές των ανθρώπων. Η woke ταυτότητα είναι ειρηνική. Κάθε κίνημα για αφύπνιση και συμπερίληψη διχάζει και μόνο με την ύπαρξή του, όχι ως επιτιθέμενο.

Ως ψυχοθεραπεύτρια, επιχειρώ απο-ταυτοποίηση, δηλαδή ανάλυση ταυτοτήτων, αντί για μια άκριτη μη αναλυμένη εμμονή με μία ταυτότητα. Χρειάζεται να αναλύσουμε γιατί υπάρχει απόλαυση στην εμμονή σε μία ταυτότητα. Οφείλουμε όμως να δούμε και γιατί απολαμβάνει κάποιος να είναι αντι-woke. Γιατί ο αντι-woke είναι αυτός που επιτίθεται στην ταυτότητα του άλλου».

Σταυρούλα Τσιπλάκου

Αν. καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

«Η χρήση συμπεριληπτικής γλώσσας καλλιεργεί ενημερότητα και ενσυναίσθηση με την ελπίδα να συμβάλει στην άρση προκαταλήψεων. Λ.χ. η χρήση του θηλυκού γραμματικού γένους παράλληλα με το αρσενικό για γενικές αναφορές ή των θηλυκών επαγγελματικών ονομάτων, η χρήση πολιτικά ορθών όρων για LGBTQ άτομα, για εθνοτικές μειονότητες, άτομα με αναπηρίες κ.λπ., τα οποία πάντως υφίστανται από πολύ παλαιότερα. Οι προσπάθειες αυτές δεν έχουν κανέναν χαρακτήρα επιβολής. Οι διάφοροι οδηγοί για τη χρήση συμπεριληπτικής γλώσσας περιλαμβάνουν οδηγίες, όχι εντολές».

Φοίβος Παναγιωτίδης

Καθηγητής Θεωρητικής Γλωσσολογίας στο Τμήμα Αγγλικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Κύπρου

«Δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε συνειδητά τη γραμματική, δηλαδή τον μηχανισμό που φτιάχνει λέξεις και προτάσεις. Μπορούμε να επιλέγουμε το λεξιλόγιό μας με βάση αρχές ισότητας, ορατότητας, συμπερίληψης, δικαιοσύνης. Στην περίπτωση της γραμματικής οι αρχές αυτές δεν έχουν περιεχόμενο (επειδή η γραμματική είναι απλώς ένα συνδυαστικό σύστημα), άρα οι επεμβάσεις στη γραμματική δεν μπορούν να εδραιωθούν και τελικά παραμένουν μανιέρα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι αντωνυμίες neo, που στα αγγλικά θα αντικαθιστούσαν το επίκοινο he, δηλαδή τη χρήση του αρσενικού. Καμία από τις αντωνυμίες «neo» δεν επέζησε, ενώ τελικά επικράτησε το γραμματικώς κατάλληλο «they», που χρησιμοποιούνταν από τον 16ο αιώνα. Η όποια κριτική πρέπει να γίνεται αφενός με όρους γλωσσολογικούς και όχι ιδεολογικούς και, αφετέρου, με γνώμονα ποιες προσπάθειες έχουν ελπίδα να τελεσφορήσουν».

Θανάσης Χειμωνάς

Συγγραφέας

«Στην Ελλάδα είμαστε πολύ λίγοι οι άνθρωποι που αντιστεκόμαστε στην τυραννία του woke, χωρίς να θέλουμε να υποκύψουμε στην ευκολία του ρατσισμού και του σεξισμού. Είμαστε σε δύσκολη θέση. Παλιά που ο εχθρός ήταν ο ρατσισμός ή η ομοφοβία ήταν εύκολο να τους αντιμετωπίσουμε γιατί ήταν απέναντί μας. Τώρα όμως είμαστε περικυκλωμένοι σε ένα μεταίχμιο ανάμεσα σε δύο συντηρητισμούς, από τη μια στον κλασικό συντηρητισμό και από την άλλη στον νέο πουριτανισμό της πολιτικής ορθότητας».

Στο μυθιστόρημά του Τρότζαν (Πατάκης, 2023) ο συγγραφέας περιγράφει μια δυστοπική κοινωνία του 2073 με woke ολοκληρωτισμό.

Ζωή Μαυρουδή

Σκηνοθέτρια

«Το μιντιακό κατασκεύασμα της διαμάχης woke και αντι-woke δεν έχει πρόταση ανατροπής, αλλά ανοίγει τον δρόμο στην Ακροδεξιά να τάσσεται κατά των κοινωνικών ταυτοτήτων, μια τακτική με βαθύτερες ρίζες στον ρατσισμό, μια και ο όρος woke είναι σλανγκ των Αφροαμερικανών αποκλειστικά για φυλετικές διακρίσεις και υιοθετήθηκε πρόσφατα για έμφυλες. Εχουμε υποχρέωση να σκεφτόμαστε την ιστορία των λέξεων».

Αγγελίνα Γιαννοπούλου

Πολιτική επιστήμονας

«Ο όρος woke είναι καταχρηστικός. Υπάρχει εδώ και δεκαετίες η μάχη για κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα, που ανήκει στην παράδοση της Αριστεράς, αλλά και γενικότερα του Διαφωτισμού. Τα προτάγματα του Διαφωτισμού είναι γενικώς αποδεκτά, αλλά η αγωνιστική δημοκρατία δημιουργεί νέες πλαισιώσεις, ανάλογα με το συγκείμενο, το ιστορικό πλαίσιο, τα υποκείμενα που το υπερασπίζονται και το εκφέρουν.

Το να υποστηρίξεις κάποιον που προσβάλλεται και καταπιέζεται δεν είναι «woke», είναι απλά Διαφωτισμός. Τα κοινωνικά αιτήματα έβρισκαν άλλοτε έναν τρόπο να απευθύνονται στο κοινωνικό σώμα και μέσα από μεγάλες πλαισιώσεις (master frames) να συγκεράζουν πολλαπλά κοινωνικά αιτήματα. Αλλοτε το master frame του ριζοσπαστικού Διαφωτισμού ήταν η ελευθερία, άλλοτε η ισότητα, σήμερα είναι τα δικαιώματα».

Αλέξανδρος Μιστριώτης

Καλλιτέχνης

«Ο τρόπος που το woke χρησιμοποιείται από τα νέα μεσαία μορφωμένα στρώματα οδηγεί να θεωρούμε εμπόδιο για έναν καλύτερο κόσμο όχι την εξουσία, αλλά τους αμόρφωτους και απαίδευτους, σε μια στιγμή όπου η ισχύς και η απόφαση έχουν μεταφερθεί από την πολιτική στην οικονομία με αποκοπή από την κοινωνία. Ο Μαξ Βέμπερ περιγράφει τη νεωτερικότητα με βάση τη γραφειοκρατία και την απομάγευση.

O δικαιωματισμός θα μπορούσε να γίνει αντιληπτός ως μια ολοκλήρωση της γραφειοκρατικοποίησης και της απομάγευσης όλων των εκδηλώσεων του νεωτερικού βίου. Αυτό εξηγεί και την επιθυμία για μονοσήμαντες ερμηνείες, που μπορούν απόλυτα να ελεγχθούν, και την τάση για κυριολεξία στις ερμηνείες καλλιτεχνικών έργων».