Η τραγωδία της κοιλάδας των Τεμπών βυθίζει τη χώρα σε κρίση μοναδική, σχεδόν υπαρξιακή. Και αυτό γιατί πίσω από τη σπασμένη βιτρίνα της διακηρυγμένης μεταρρύθμισης και των προσδοκώμενων αλμάτων εκσυγχρονισμού αποκαλύπτεται μοναδικό έλλειμμα ασφάλειας και εμπιστοσύνης. Και μαζί αναδεικνύονται μείζονα διαρθρωτικά προβλήματα, διαχρονικά ελλείμματα και κενά που κλονίζουν την εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στο κράτος και στην ελληνική πολιτεία.

Στον καιρό της ψηφιοποίησης και της ηλεκτρονικής διαχείρισης των πάντων η Ελλάδα δείχνει απροσάρμοστη και ανίκανη. Τα καινούργια δεν μπορεί να τα υιοθετήσει, μα ταυτόχρονα έχει ξεχάσει και τα παλαιά, τα συμβατικά και χειροκίνητα, με αποτέλεσμα να μη δύναται να εγγυηθεί τα βασικά, τα θεμελιώδη, χωρίς τη διασφάλιση των οποίων καμία κοινωνία δεν μπορεί να κάνει βήμα μπρος. Η ζωή των πολιτών, κάτω από αυτές τις συνθήκες, φαίνεται να κρέμεται από μια κλωστή. «Από τύχη ζούμε…» ακούς να λένε δικαίως οι πολίτες στον δρόμο.

Διαφθορά, πολυαρχία και κομματοκρατία

Εμβαθύνοντας τις συνθήκες του πολύνεκρου δυστυχήματος ο ανεξάρτητος παρατηρητής έρχεται αντιμέτωπος ακριβώς με την καθυστέρηση, τις πολλές εστίες διαφθοράς και κομματοκρατίας, που γεννούν ένα απόλυτο μπάχαλο πολυαρχίας, κατακερματισμού αρμοδιοτήτων και ανευθυνο-υπευθύνων, οι οποίοι δεν δύνανται να διαχειριστούν ακόμη και τα απλούστερα, όπως μαρτυρούν και οι αποκαλυπτόμενες τηλεφωνικές επικοινωνίες πριν και μετά την ανείπωτη τραγωδία.

Αναζητώντας λοιπόν κανείς τις αιτίες του αδιανόητου δυστυχήματος έρχεται αντιμέτωπος με μια απίστευτη κατάσταση πολυαρχίας στον ευρύτερο κύκλο των σιδηροδρόμων, υπεραστικών και αστικών, που εξηγεί τόσο την καθυστέρηση εκσυγχρονισμού και τη διάχυση των ευθυνών, όσο και την έκθεση των πολιτών σε απίθανους κινδύνους.

Μετά το «σπάσιμο» των ελληνικών σιδηροδρόμων και τη μερική ιδιωτικοποίηση που επήλθε στον καιρό των μνημονίων, κατ’ απαίτηση της τρόικας, στο υπουργείο Μεταφορών υπάγονται οι εταιρείες ΟΣΕ και ΕΡΓΟΣΕ.

Το γαϊτανάκι των υπευθύνων

Ο υπουργός και το υπουργείο Μεταφορών έχουν την ευθύνη παρακολούθησης της λειτουργίας και του έργου τους. Ο ΟΣΕ διαχειρίζεται τις σιδηροδρομικές υποδομές της χώρας και εκτελεί έργα για την ανάπτυξη των υποδομών αυτών.

Η ΕΡΓΟΣΕ είναι θυγατρική του ΟΣΕ και διαχειρίζεται τα έργα του για την ανάπτυξη των γραμμών και των εγκαταστάσεων. Παρέχει υπηρεσίες επίβλεψης και κατασκευής καθώς και φέρει την ευθύνη διενέργειας απαλλοτριώσεων.

Η ιταλική Hellenic Train, που απέκτησε την ΤΡΑΙΝΟΣΕ και την ΕΕΣΤΥΥ, που έφερε την ευθύνη της συντήρησης του τροχαίου υλικού, έχει την ευθύνη λειτουργίας και εκμετάλλευσης των σιδηροδρομικών μεταφορών. Της έχουν ανατεθεί οι υποχρεώσεις Δημόσιας Υπηρεσίας στις επιβατικές μεταφορές και λειτουργεί σε απελευθερωμένη αγορά στις εμπορευματικές μεταφορές.

Διευκρινίζουμε ότι το 2017 η ιταλική εταιρεία Ferrovie Dello Stato Italiane απέκτησε το 100% της ΤΡΑΙΝΟΣΕ και το 2019 το 100% της Ελληνικής Εταιρείας Συντήρησης Σιδηροδρομικού Τροχαίου Υλικού. Σημειώνουμε επίσης ότι πέραν της ιταλικής εταιρείας, σιδηροδρομικό έργο στις απελευθερωμένες εμπορευματικές μεταφορές παρέχουν και άλλες εταιρείες, όπως η Rail Cargo Gold Air, GFR Hellas και η Pearl.

Στη ΓΑΙΑΟΣΕ, που είναι θυγατρική του Υπερταμείου, ανήκει η αποκλειστική διαχείριση, αξιοποίηση και εμπορική εκμετάλλευση της ακίνητης σιδηροδρομικής περιουσίας, η ίδρυση, λειτουργία και εκμετάλλευση εμπορευματικών κέντρων, η διαχείριση και η εκμετάλλευση σιδηροδρομικού τροχαίου υλικού, το οποίο συνήθως επινοικιάζει τις εταιρείες που εκτελούν μεταφορικό έργο.

Επί όλων αυτών επιδρά η Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμου η οποία ρυθμίζει και εποπτεύει τη λειτουργία της σιδηροδρομικής αγοράς, αδειοδοτεί σιδηροδρομικές εταιρείες, εγκρίνει την ασφάλεια του διαχειριστή υποδομής, πιστοποιεί φορείς υπεύθυνους για τη συντήρηση σιδηροδρομικού υλικού, από το 2013 έχει οριστεί ως αρμόδια αρχή ασφάλειας και διαλειτουργικότητας του συστήματος, είναι υπεύθυνη για την τήρηση εθνικού μητρώου οχημάτων, αδειοδοτεί και πιστοποιεί τους μηχανοδηγούς και βεβαίως είναι υπεύθυνος εθνικός φορέας για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων επιβατών και σιδηροδρομικών μεταφορών.

Εικόνα «μπάχαλου» και στις αστικές συγκοινωνίες

Το χάος των συναρμοδιοτήτων και της πολυαρχίας είναι προφανές, δεν χρειάζεται περαιτέρω εξηγήσεις για να αντιληφθεί κανείς τι οδήγησε στο προπαρασκευαζόμενο εδώ και καιρό τραγικό δυστύχημα στον «Ευαγγελισμό» της κοιλάδας των Τεμπών. Το κακό είναι ότι ο ίδιος κυκεώνας αρμοδιοτήτων και πολυαρχίας συναντάται και στις αστικές συγκοινωνίες, όπου πάλι συμπλέκονται το έργο και τα δίκτυα των ΟΑΣΑ, Ηλεκτρικού και Αττικό Μετρό. Η ΣΤΑΣΥ (Σταθερές Συγκοινωνίες) λειτουργεί και συντηρεί τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο, δηλαδή τη γραμμή 1 Κηφισιά – Πειραιάς, όπως και τις γραμμές 2, 3 του μετρό και το τραμ. Η Αττικό Μετρό έχει στην ευθύνη της το δίκτυο του μετρό και του τραμ εκτός από τη  γραμμή 1 και της ανήκουν οι σταθμοί, τα αμαξοστάσια και το τροχαίο υλικό, εκτός της γραμμής 1 που ανήκει στη ΣΤΑΣΥ. Ετσι η συντήρηση και η ανανέωση των υποδομών στο δίκτυο ή στους σταθμούς (κέντρο ελέγχου, κυλιόμενες σκάλες, ανελκυστήρες και άλλα) αποτελούν μόνιμα σημεία τριβής και αντιπαράθεσης ανάμεσα στη ΣΤΑΣΥ και στην Αττικό Μετρό. Το ίδιο ισχύει και για το σύστημα τηλεδιοίκησης του τραμ. Δηλαδή δεν ξέρουν ποιος κάνει τι. Και πού τελειώνει η συντήρηση ή πού χρειάζεται ανανέωση υλικού. Επίσης για να καταφανεί το αλαλούμ αρκεί να σημειώσουμε ότι η ΣΤΑΣΥ λειτουργεί και το τμήμα Δουκίσσης Πλακεντίας – Αεροδρόμιο, που ωστόσο ανήκει στον ΟΣΕ. Ο ΟΣΕ έχει υπό την ευθύνη του τη σιδηροδρομική υποδομή και τη διαχείριση της κυκλοφορίας, τη σηματοδότηση και τα σχετικά συστήματα ασφαλείας. Στην ίδια γραμμή εκτελεί δρομολόγια και η Hellenic Train. Στον παρόντα χρόνο η τηλεδιοίκηση λειτουργεί, αλλά δεν λειτουργεί η σηματοδότηση. Οι συρμοί της ΣΤΑΣΥ που ταξιδεύουν προς το Αεροδρόμιο αναγκάζονται να παίρνουν οδηγίες από το τηλέφωνο γιατί κάποιοι από τους σηματοδότες στη διαδρομή από και προς το Αεροδρόμιο δεν λειτουργούν.

Η παραπάνω περιγραφή αποδίδει και το πρόβλημα, τόσο στο εθνικό σιδηροδρομικό δίκτυο όσο και στο επίσης ευαίσθητο αστικό, του μετρό, του ηλεκτρικού, του προαστιακού και του τραμ. Κακά τα ψέματα, και εδώ στο αστικό περιβάλλον το κακό παραμονεύει και είναι θέμα τύχης που δεν έχει συμβεί κάτι σοβαρό και μεγάλο.

Το έλλειμμα εθνικής στρατηγικής

Και το άλλο μεγάλο θέμα που αναδεικνύεται από την τραγωδία των Τεμπών είναι αυτό της έλλειψης εθνικής στρατηγικής. Η Ελλάδα στον βαθμό που ήθελε και διεκδικούσε μετά την πώληση του ΟΛΠ στους Κινέζους να αναπτύξει τις εμπορευματικές μεταφορές και να δημιουργήσει βάσεις συναρμολόγησης και τυποποίησης εμπορευμάτων θα έπρεπε να επιλέξει εταιρεία σχετική με τις εμπορευματικές μεταφορές. Η ιταλική εταιρεία ειδικεύεται στις επιβατικές διαδρομές, δεν μπορεί και δεν θέλει να ενισχύσει ή να αναπτύξει κρίσιμες για την παραγωγή τοπικές εμπορικές γραμμές που μειώνουν το κόστος και καθιστούν ανταγωνιστικότερες τις ελληνικές επιχειρήσεις.

Εν κατακλείδι το δυστύχημα στα Τέμπη αναδεικνύει και αποκαλύπτει με δραματικό τρόπο τα πάντα. Ολες οι αμαρτίες, όλες οι αδυναμίες, όλα τα βάρη, όλες οι ευθύνες, πολιτικές και διοικητικές, μα και η εγκατάλειψη και η κακοδιοίκηση του προσωπικού, η κομματοκρατία και αυτό το άθλιο καθεστώς των συναρμοδιοτήτων που γεννά ανευθυνο-υπεύθυνους και μόνο, όλα δυστυχώς αποκαλύφθηκαν σε εκείνη την τυφλή πορεία του μοιραίου τρένου…