Μαμάδες χωρίς συναισθήματα, έτοιμες να σκοτώσουν τα παιδιά τους επειδή απλά θέλουν να εκδικηθούν τον σύζυγό τους, πατεράδες που μπορεί να αντιλαμβάνονται τα χειρότερα αλλά παραμένουν αδιάφοροι και αδρανείς, προτιμώντας την πρόοδό τους στα social media παρά τη φροντίδα των παιδιών τους, έφηβοι απολύτως ασυναισθηματικοί που οργανώνουν και βιντεοσκοπούν χωρίς καμία συστολή βιασμούς συνομηλίκων τους με σκοπό να «ντύσουν» αντίστοιχου περιεχομένου τραγούδια της τραπ που, υποτίθεται, φιλοδοξούν να συνθέσουν, οργανωμένα δίκτυα πορνείας ανηλίκων που επινοούν ευυπόληπτοι, κατά άλλα, πολίτες, ιερωμένοι υπεράνω υποψίας χτίζουν αμαρτωλά δίκτυα πλουτισμού δήθεν στο όνομα της κοινωνικής προσφοράς, αλλεπάλληλα κρούσματα βίας, παραβατικότητας, ασύδοτης συμπεριφοράς και μαζί χιλιάδες ακινητοποιημένοι νέοι πιασμένοι στων ναρκωτικών την πλάνη και τη συμφορά, για τον έλεγχο της αγοράς των οποίων μαίνεται διαρκής πόλεμος συμμοριών, κάτω από τα «άγρυπνα» μάτια της Αστυνομίας και των ποικιλώνυμων συμφερόντων που τα συνοδεύουν.
Η εγκληματικότητα και το δόγμα της «αυτορρύθμισης»
Κοινό ποινικό και οργανωμένο έγκλημα μαζί με το ευρύτερο οικονομικό μοιάζουν απολύτως συνδεδεμένα, όπως η συνάφεια μεταξύ των εμπλεκόμενων προσώπων προδίδει. Τα τελευταία χρόνια οι εκτελεστές της περιβόητης Greek Mafia σκοτώνουν με άνεση εν μέση οδώ, σίγουροι ότι θα διαφύγουν. Συχνά-πυκνά τα τελευταία τρία χρόνια οργανώνονται και εκτελούνται δολοφονίες μελών συμμοριών και κυκλωμάτων, με τις Αρχές να παρακολουθούν σχεδόν με ικανοποίηση τα «ξεκαθαρίσματα» των νονών της νύχτας, καθώς σύμφωνα με τις πεποιθήσεις τους «το έγκλημα αυτορρυθμίζεται» και δεν χρειάζεται να κάνουν το παραμικρό.
Ορισμένοι θα πουν, και τι με όλα αυτά, πάντα καταγράφονταν, αν μη τι άλλο, περίεργα γεγονότα και κατά καιρούς επίσης το έγκλημα ανθούσε… αλλά ποτέ δεν προσδιόρισε την κοινωνική δυναμική, ποτέ δεν άλλαξε τον ρου της Ιστορίας.
Ωστόσο τούτη τη φορά είναι πολλά τα γεγονότα και ακόμη περισσότερα τα σημάδια, τα οποία συνδεόμενα και αλληλοεπηρεαζόμενα συνθέτουν εικόνα γενικευμένης κοινωνικής παρακμής, υποχώρησης και μιας ιδιάζουσας κοινωνικής μεταλλαγής που δεν έχει προηγούμενο, τουλάχιστον στα μεταπολεμικά χρονικά. Αν προσθέσει μάλιστα κανείς και συνδέσει επίσης τα κρούσματα πολιτικής διαφθοράς, σαν το τελευταίο της νέας, ωραίας και έχουσας τα πάντα στα πόδια της ευρωβουλευτού, το μείγμα γίνεται εκρηκτικό.
Δραματικές αλλαγές και κοινωνικές δυναμικές
Η αίσθηση που υπάρχει σε κοινωνικούς επιστήμονες και παρατηρητές του ατομικού και συλλογικού μας βίου είναι ότι εκεί έξω συμβαίνουν πρωτοφανή πράγματα, οι διεργασίες και οι μεταλλαγές περισσεύουν ενεργοποιούμενες από ευρύτερες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, οι οποίες έχουν δραματικά αλλάξει, επηρεάζοντας και τις αναπτυσσόμενες κοινωνικές δυναμικές που αν μη τι άλλο θέλουν ενδελεχή μελέτη και αξιολόγηση. Η ελληνική κοινωνία βγήκε από τη γερμανική κατοχή και τον ακολουθήσαντα αδελφοκτόνο πόλεμο καθημαγμένη και κατεστραμμένη. Είχε χάσει εκείνα τα χρόνια σχεδόν το μισό του εθνικού εισοδήματος, πλήθος υποδομών και, το σημαντικότερο, τις καλύτερα εκπαιδευμένες έως τότε γενιές και μαζί ίσως τα δυναμικότερα στρώματά της, εκείνα κυρίως που μεγαλούργησαν και απέδωσαν έργο σπουδαίο στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Παρά ταύτα, μπόρεσε να σταθεί στα πόδια της και σιγά-σιγά με τη βοήθεια και των ξένων, των Αμερικανών κυρίως, να χτίσει το δικό της μεταπολεμικό όραμα και όνειρο.
Ο μεταπολεμικός κύκλος ευκαιριών
Υπερσυντηρητικό βέβαια, στηριγμένο στον πολιτικό – θρησκευτικό αυταρχισμό, στην αστυνομοκρατία και στην καταπάτηση των θεμελιωδών ελευθεριών. Παρά ταύτα, το μετεμφυλιακό κράτος, στηριγμένο σε προϋπάρχουσες οικογενειακές αστικές αρχές και εκπαιδευτικές αξίες, «έχτισε» με τον καιρό έναν κύκλο ευκαιριών, προόδου και μοναδικής κοινωνικής κινητικότητας, αντίστοιχου εκείνου που ίσως μόνο στις μεταπολεμικές Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής καταγράφηκε. Βαθμηδόν η μεταπολεμική Ελλάδα, παλεύοντας με τα φαντάσματα του πολέμου, οικοδόμησε μια λιτή ως προς τις ανάγκες και τη διαβίωσή της δυναμική κοινωνία, εντός των βασικών γραμμών της οποίας κυριάρχησαν η εκπαίδευση των παιδιών και ένα όραμα ευημερίας που ήθελε κάθε οικογένεια με το δικό της σπίτι. Το «μάθε, παιδί μου, γράμματα» για να βγεις από τη λασπουριά της υπαίθρου, όπως και εκείνο «ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας» ανεδείχθησαν σε κοινούς ατομικούς και συλλογικούς πόθους και στόχους.
Στις δεκαετίες του ’50 και του ’60, ανεξαρτήτως των πολιτικών συνθηκών, όλες οι κοινωνικές δυνάμεις συντονίστηκαν στη βάση αυτών των κεντρικών σκοπών και επιδιώξεων. Γύρω από την εκπαίδευση και την οικοδομή ανορθώθηκε η μεταπολεμική Ελλάδα, χτίζοντας ευκαιρίες και ακίνητες αξίες που συνοδεύουν και τις σημερινές γενιές. Δεν είναι τυχαίο ότι η αξία της ακίνητης περιουσίας των Ελλήνων ξεπερνά τα 700 δισ. ευρώ. Και στη βάση αυτής, όπως και σε εκείνη της πρωτοφανούς κοινωνικής κινητικότητας που πρόσφερε η μαζική εκπαίδευση, στηρίχθηκε και η οικοδόμηση της υπερμεγέθους μεσαίας τάξης.
Στις δύο πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες ξαναχτίστηκε ο σύγχρονος ελληνικός κοινωνικός ιστός, ο οποίος στη διαδρομή των ετών έτεινε να αμφισβητεί τα υπερσυντηρητικά του χαρακτηριστικά, να διαμορφώνει τα δικά του πολιτιστικά αγαθά και δημιουργήματα, να απορροφά βαθμιαία το μαζικό κύμα ελευθερίας και έκφρασης που επικράτησε τότε σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο και να ενσωματώνει βεβαίως τα ευρωπαϊκά δημοκρατικά ιδεώδη, συγκροτώντας με τον καιρό περιβάλλον κοινωνικών αντιθέσεων και μαζί πολιτικών εντάσεων και συγκρούσεων. Η δικτατορία των συνταγματαρχών ήλθε ακριβώς να ανακόψει βίαια την πορεία των πραγμάτων.
Οι κρίσεις του ’70 και η πολιτική αλλαγή του ’81
Η πρώτη μεγάλη πετρελαϊκή κρίση του 1973, ωστόσο, ήλθε να δώσει καίρια πλήγματα στην επανοικοδομηθείσα ελληνική κοινωνία. Πληθωρισμός, αβεβαιότητες, ανασφάλειες, υψηλό ενεργειακό κόστος και πλήθος άλλων διαρθρωτικών αδυναμιών κλόνισαν το οικοδόμημα, βύθισαν την παραγωγή, οδήγησαν σε υπερχρέωση τον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας και κατέβαλαν κυρίως τις ισχυρότερες κρατικοδίαιτες και προστατευμένες τότε από τον διεθνή ανταγωνισμό επιχειρήσεις. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1978, η δεύτερη πετρελαϊκή κρίση ήλθε να επιβεβαιώσει τη φθορά και να μετατρέψει το τραύμα σε χαίνουσα πληγή.
Η πολιτική αλλαγή του 1981, με τα προτάγματά της, ήλθε να ανανεώσει και να αναγεννήσει το κλονισμένο ελληνικό μεταπολεμικό κοινωνικό οικοδόμημα, μέσω κυρίως γενικευμένων εισοδηματικών ενισχύσεων, αλλά και μέσω της διευκόλυνσης τμημάτων του πληθυσμού να «ακουμπήσουν» στο κράτος και στο ευρύτερο σύστημα εξουσίας. Ατελής ωστόσο απεδείχθη και εκείνη η απόπειρα αλλαγής. Υπερδιόγκωσε ελλείμματα και χρέη, δεν ευνόησε τις επενδύσεις και, το χειρότερο, καλλιέργησε κουλτούρα επιδοματική, ο λεγόμενος μικροαστικός χυλός απλώθηκε σε όλη τη χώρα αφήνοντας, δυστυχώς, πίσω του αντιλήψεις και ιδέες ήσσονος προσπάθειας. Η χώρα με τούτα και με εκείνα υιοθέτησε εν τέλει τον ευρωπαϊκό στόχο παρότι ταλαντεύθηκε πολλές φορές. Η κοινωνική διαστρωμάτωση πήρε σε εκείνα τα χρόνια μορφή συγκεκριμένη, μεγάλα τμήματα του ελληνικού λαού άλλαξαν στην κυριολεξία ζωή, χωρίς ωστόσο εξασφαλισμένη συνέχεια και διάρκεια. Το στοιχείο της ασυνέχειας χαρακτηρίζει έτσι κι αλλιώς τον εθνικό μας βίο. Σε μια δεκαετία η Ελλάδα είχε καταφέρει να ενταχθεί στην ευρωζώνη, να κινείται στον πυρήνα ενός από τα ισχυρότερα και πιο ζηλευτά διεθνικά συστήματα διακυβέρνησης. Αλλά και πάλι χωρίς τις απαιτούμενες πρόνοιες, χωρίς τις δέουσες προσαρμογές και μεταρρυθμίσεις, αλλά κυρίως χωρίς ανάληψη της εθνικής ευθύνης που αντιστοιχούσε σε αυτή τη συμμετοχή.
Η δεκαετία των ανατροπών και της αποδιάρθρωσης
Κάπως έτσι φτάσαμε στην κρίση του 2009, στην επελθούσα αλλά μηδέποτε επισήμως ομολογηθείσα χρεοκοπία, η οποία αποδιάρθρωσε πλήρως την ελληνική οικονομία και κοινωνία. Στα δέκα χρόνια της μεγάλης οικονομικής κρίσης μεταξύ 2010 και 2020 μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι χάθηκαν όλα τα ευεργετήματα των προηγούμενων δεκαετιών, η μεσαία τάξη αποδιαρθρώθηκε και μεγάλα τμήματά της κατρακύλησαν στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας, έχοντας προηγουμένως χάσει και τα αβγά και τα καλάθια. Μαζί της επίσης είχε αποδιαρθρωθεί το δημόσιο σχολείο και αμβλυνθεί, αν δεν είχαν απολύτως νοθευτεί, οι έστω συντηρητικές παραδοσιακές οικογενειακές αξίες και δομές που τη συνόδευαν και συγκροτούσαν ένα πλέγμα αυτοσυγκράτησης. Η αίσθηση που υπάρχει είναι ότι τα τελευταία χρόνια τείνει να χαθεί το όποιο μέτρο ηθικής συστολής και αναστολής. Ολα μοιάζουν να επιτρέπονται, όλα φαίνεται ότι μπορούν να γίνουν για το εύκολο χρήμα και την κακώς εννοούμενη καλή ζωή. Ιδιαιτέρως στους κύκλους των φτωχότερων λαϊκών συνοικιών μοιάζει να επικρατεί πραγματικά. Ευνοείται η συγκεκριμένη κουλτούρα από τις επικρατούσες διεθνώς τάσεις της μουσικής, από την πρωτοφανή διάδοση των ναρκωτικών αλλά και από την ανάπτυξη του οργανωμένου εγκλήματος, που πλέον τείνει να λάβει διαστάσεις σαν εκείνες που επικράτησαν στη δεκαετία της Μεγάλης Υφεσης στην Αμερική. Οι κίνδυνοι είναι προφανείς και η πλήρης κοινωνική αποδιάρθρωση είναι μπροστά μας απειλητική. Η σύγκρουση με το οργανωμένο έγκλημα επιβάλλεται να λάβει χαρακτηριστικά εθνικής πολιτικής, όπως και κατά της διάδοσης και διακίνησης των ναρκωτικών να καταστεί κεντρική.
Σύστημα παιδείας που θα δίνει προοπτική διαφυγής
Η φιλελεύθερη εκδοχή των πραγμάτων που θέλει την οικονομία και την κοινωνία αυτορρυθμιζόμενες μέσω της ανάπτυξης και της δημιουργίας πλούτου και αργεί, και δεν αρκεί. Και η κεντροαριστερή που πλανάται ότι με ενισχύσεις και επιδόματα θα λυθούν όλα τα προβλήματα φαντάζει ελλειμματική.
Μια πιο σύγχρονη ιδέα, ένας νέος κύκλος αντιλήψεων και πεποιθήσεων που πραγματικά θα ανυψώνει το σύστημα παιδείας και θα δίνει προοπτική διαφυγής ακόμη και στις πιο ευάλωτες των κοινωνικών ομάδων είναι απαραίτητο να επικρατήσει. Μόνο έτσι η ελληνική κοινωνία θα μπορέσει να ξεφύγει από τον κύκλο της παρακμής και της σαπίλας που την περιβάλλει. Είναι καιρός να τη δουν όλοι κατάματα.. παύοντας να παριστάνουν τους έκπληκτους για όσα γύρω μας συμβαίνουν.
