Η μνήμη μας είναι η σοφία μας. Αλλά συχνά και η «άγκυρά» μας. Ποια είναι όμως η… πορεία της μνήμης; Πώς το μυαλό μας επιλέγει να ξεχνά και πώς θυμάται πάλι ξανά; Την Ελίζαμπεθ Κέσινγκερ, καθηγήτρια Ψυχολογίας και Νευροεπιστημών στο Boston College των ΗΠΑ, στη διάρκεια της επιστημονικής της πορείας την απασχολεί ιδιαίτερα η επιρροή του συναισθήματος πάνω στη μνήμη. Και «ακολουθεί» σταθερά αυτή τη σχέση. Τα παρακάτω απάντησε στις ερωτήσεις μας:
- Η τοιχογραφία των αναμνήσεων – Γράφει ο Μάντης Νίκος Α.
Πώς θυμόμαστε και γιατί ξεχνάμε;
«Για να θυμόμαστε κάτι, έστω και για σύντομα χρονικά διαστήματα, πρέπει να κάνουμε συγκεκριμένες κινήσεις. Πρώτη, πιο απλή αλλά και πιο σημαντική από αυτές, το να δίνουμε προσοχή. Στη συνέχεια, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι έχουμε οργανώσει τις πληροφορίες που το αφορούν, τις έχουμε κατανοήσει και τις έχουμε συσχετίσει με πράγματα που ήδη γνωρίζουμε. Ετσι, αν προσπαθούμε για παράδειγμα να θυμηθούμε τη διαδρομή που κάποιος μας λέει να ακολουθήσουμε, το πιο σημαντικό πράγμα είναι να ακούμε προσεκτικά τις οδηγίες που μας έδωσε. Στη συνέχεια, αν δημιουργήσουμε έναν νοητικό χάρτη για να οργανώσουμε τις πληροφορίες αυτές ή εάν συσχετίσουμε τη διαδρομή με άλλες πληροφορίες που ήδη γνωρίζουμε για την πόλη, αυξάνουμε πολύ περισσότερο τις πιθανότητες να θυμόμαστε τις οδηγίες. Αν θέλουμε να θυμόμαστε αυτές τις πληροφορίες ακόμη περισσότερο – για πολλές εβδομάδες ή και χρόνια – πρέπει να βεβαιωθούμε ότι επαναλαμβάνουμε αυτές τις πληροφορίες περιστασιακά, τις επαναφέρουμε στο μυαλό και να τις σκεφτόμαστε. Εάν θέλουμε να βεβαιωθούμε πως κάνουμε ό,τι μπορούμε για να διατηρήσουμε τον εγκέφαλό μας υγιή, ώστε να μπορεί να διατηρεί αναμνήσεις, πρέπει να ξέρουμε ότι η καλή υγεία του όπως και η υγεία του υπόλοιπου σώματός μας, απαιτεί να κοιμόμαστε αρκετά, να ασκούμαστε και να τρώμε θρεπτικά τρόφιμα. Οταν στερούμαστε ύπνου ή ζούμε μια καθιστική ζωή, ο εγκέφαλός μας δεν έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, με αποτέλεσμα να υποφέρει και η μνήμη μας».
Αλλάζει όμως η μνήμη μας στην πάροδο του χρόνου έτσι; Πολλές φορές μοιάζει χαλαρωτικό απλά να… ξεχνάμε. Δεν συνδέεται συχνά η μνήμη μας και με το στρες;
«Ενας από τους κύριους λόγους για τους οποίους αποτυγχάνουμε να ανακτήσουμε τη μνήμη μας – ή που ξεχνάμε στιγμιαία κάτι που γνωρίζαμε προηγουμένως – είναι ακριβώς εξαιτίας του άγχους. Σκεφτείτε ότι βλέπετε κάποιον να περπατά προς το μέρος σας και άγχεστε καθώς συνειδητοποιείτε ότι δεν μπορείτε να σκεφτείτε το όνομά του. Ή ελάτε στη θέση ενός μαθητή που πανικοβάλλεται καθώς βλέπει μια ερώτηση στις εξετάσεις του για την οποία δεν μπορεί να σκεφτεί την απάντηση. Σε αυτές τις στιγμές, το άγχος λειτουργεί ενάντια στην ικανότητά μας να θυμόμαστε. Το καλύτερο πράγμα που μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι να χαλαρώσει και να αναπνεύσει βαθιά. Συχνά, το όνομα του ατόμου ή η απάντηση στην ερώτηση της εξέτασης θα έρθει έτσι, φυσικά, στο μυαλό του».
Πώς βελτιώνουμε τη μνήμη μας σε καθημερινή βάση;
«Εάν αναζητάτε συνεχώς το τηλέφωνό σας ή τα κλειδιά σας, πιθανότατα οφείλεται στο ότι δεν δίνετε αρκετή προσοχή ακριβώς στο πού τα τοποθετείτε. Περνάμε τόσο μεγάλο μέρος της ζωής μας προσπαθώντας να κάνουμε πολλές εργασίες, αλλά κανείς δεν είναι πραγματικά σε θέση να ασχοληθεί με δύο πράγματα. Επομένως, προτείνω να είστε προσεκτικοί καθώς τοποθετείτε το τηλέφωνο ή τα κλειδιά σας και να σκέφτεστε πού τα τοποθετείτε. Εάν μερικές φορές δυσκολεύεστε να βρείτε ονόματα ανθρώπων ή τοποθεσιών, να ξέρετε ότι αυτή είναι μια κοινή εμπειρία για πολλούς ανθρώπους. Ολοι έχουν αυτές τις «αποτυχίες μνήμης» κατά καιρούς. Η καλύτερη στρατηγική για αυτές είναι πάντα να χαλαρώνουμε. Εάν είναι δυνατόν δε, να εστιάζουμε σε έναν άλλον στόχο από το να καταφέρουμε να θυμηθούμε τις πληροφορίες που ψάχνουμε. Για παράδειγμα, απολαύστε τη συζήτησή σας με έναν φίλο. Ή σκεφτείτε την τελευταία φορά που ήσασταν στην τοποθεσία την οποία αναζητάτε. Τις περισσότερες φορές, οι πληροφορίες θα έρχονται τελικά μόνες τους στο μυαλό σας. Βέβαια, υπάρχουν πολλές προηγμένες στρατηγικές μνήμης για τις οποίες θα πρέπει να επενδύσετε χρόνο στη μάθησή τους – όπως π.χ. το «Παλάτι της μνήμης», η τεχνική που αναπτύχθηκε από τους αρχαίους Ελληνες πριν από χιλιάδες χρόνια – που μπορούν να βοηθήσουν να απομνημονεύσουμε μεγάλο όγκο πληροφοριών. Ωστόσο, για πολλούς από εμάς, ακόμη και η χρήση απλών στρατηγικών μπορεί να είναι αρκετή. Επίσης άλλες στρατηγικές: φτιάξτε ή βρείτε ρίμες. Δημιουργήστε αρκτικόλεξα ή προτάσεις. Δημιουργήστε νοητικές εικόνες. Οτιδήποτε σας βοηθά να παραμείνετε συγκεντρωμένοι σε αυτό που θέλετε να θυμάστε θα σας βοηθήσει να δημιουργήσετε μια ανθεκτική μνήμη».
Είναι η μνήμη… αδυναμία (μιλώντας από φιλοσοφικής οπτικής γωνίας);
«Η μνήμη είναι εικόνα του παρόντος όσο και αντανάκλαση του παρελθόντος. Οι αναμνήσεις μας δεν είναι αντίγραφα αυτού που συνέβη νωρίτερα. Είναι, κάθε φορά, νέες «κατασκευές», τις οποίες χτίζουμε με βάση τις τρέχουσες υποθέσεις και την κατανόησή μας. Εάν έχετε μια διαμάχη με έναν φίλο και αργότερα μάθετε ότι το επιχείρημα βασίστηκε σε παρεξήγηση, αυτή η νέα γνώση θα επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο θυμάστε το προηγούμενο επιχείρημα. Παρότι αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί ως αδυναμία, στην πραγματικότητα αυτή η ευελιξία δίνει επίσης στη μνήμη μας τη δύναμή της. Η μνήμη είναι αυτό που χρησιμοποιούμε για να κατανοήσουμε την τρέχουσα στιγμή και να κάνουμε προβλέψεις για το τι θα συμβεί την επόμενη στιγμή. Για αυτές τις λειτουργίες, χρειαζόμαστε μια μνήμη που θα «θολώνει» τις γραμμές μεταξύ του χθες και του σήμερα. Και τα συστήματα μνήμης μας φαίνεται να κάνουν ακριβώς αυτό: θολώνουν τον δρόμο μεταξύ του «ήταν» και του «είναι»».
Η επόμενη μεγάλη ερευνητική πρόκληση για τους επιστήμονες διεθνώς είναι οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες;
«Ηδη έχουν γίνει συναρπαστικές πρόσφατες ανακαλύψεις σε αυτόν τον τομέα που νομίζω ότι μπορεί να οδηγήσουν σε καλύτερες θεραπείες και πρόληψη για τη νόσο του Αλτσχάιμερ. Νομίζω ότι είναι επίσης σημαντικό να έχουμε κατά νου ότι η έρευνα συνεχίζει να δείχνει ότι πολλά από τα πράγματα που κάνουμε σήμερα για να διατηρήσουμε τον εγκέφαλό μας υγιή – όπως ο επαρκής ύπνος και η άσκηση – μπορούν επίσης να βοηθήσουν στην προστασία από την ανάπτυξη της νόσου του Αλτσχάιμερ στο μέλλον μας».
