Τιμούν τον Κολιγιάννη δικαιώνοντας τον Ζαχαριάδη

Σε μια ασυνήθιστη συμβολική ενέργεια προχώρησε προσφάτως ο Περισσός, τιμώντας μια αμφιλεγόμενη ηγετική προσωπικότητα, τον Κώστα Κολιγιάννη, ο οποίος ηγήθηκε του κόμματος από το 1956 έως το 1972 και συνέδεσε το όνομά του με την αποκαθήλωση του Νίκου Ζαχαριάδη και τη σφοδρή εσωκομματική διαπάλη που κορυφώθηκε το 1968 με τη διάσπαση του ΚΚΕ.

Αν και για το ΚΚΕ ο Κολιγιάννης «ηγήθηκε της δεξιάς οπορτουνιστικής στροφής με την 6η πλατιά Ολομέλεια (1956)», κατά την οποία καθαιρέθηκε ο άλλοτε πανίσχυρος και αδιαφιλονίκητος γενικός γραμματέας του κόμματος Νίκος Ζαχαριάδης, και βαρύνεται για σειρά πολιτικών λαθών, όπως η διάλυση των οργανώσεων του ΚΚΕ και η απορρόφηση των δυνάμεών του από την ΕΔΑ κ.λπ., ωστόσο έχει αποτιμηθεί ως θετική η στάση του στην εσωκομματική σύγκρουση του ’68 με το «ευρωκομμουνιστικό» ρεύμα, το οποίο διαμορφώθηκε και ισχυροποιήθηκε στη βάση της πολιτικής που ο ίδιος ως ηγέτης του κόμματος υπηρέτησε παραμένοντας προσηλωμένος στις επιλογές των Σοβιετικών που καθόριζαν τη μοίρα του ΚΚΕ.

Ο Κολιγιάννης αντικαταστάθηκε από Α’ Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ στη 17η Ολομέλεια του ’72. Η επιλογή αυτή ουσιαστικά τού επιβλήθηκε από το κόμμα με τις ευλογίες της Μόσχας, καθώς η πολιτική και κομματική εμβέλειά του είχε εξαντληθεί προ πολλού. Διάδοχός του εξελέγη ο Χαρίλαος Φλωράκης. Ετσι το ΚΚΕ γύρισε σελίδα, αφήνοντας πίσω του μια μακρά περίοδο μεγάλων εσωκομματικών συγκρούσεων και ανατροπών που σφράγισαν την πορεία του κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο.

Η περίπτωση Κολιγιάννη είναι από τις λιγότερο γνωστές στην πολυκύμαντη ιστορία του ΚΚΕ και αποτυπώνει τις μεγάλες αντιφάσεις της κρίσιμης μετεμφυλιακής εποχής και κυρίως τη διαμάχη που διεξαγόταν στο εσωτερικό του κόμματος με φόντο τις εξελίξεις στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα και ειδικότερα τη λεγόμενη αποσταλινοποίηση που εγκαινιάστηκε το 1956 (20ό Συνέδριο ΚΚΣΕ) υπό τον Χρουστσόφ. Θύμα της υπήρξε και ο Ζαχαριάδης, ο οποίος εκδιώχθηκε από την ηγεσία του κόμματος ύστερα από παρέμβαση έξι «αδελφών» κομμουνιστικών κομμάτων. Ο Κολιγιάννης πρωτοστάτησε στην αποκαθήλωσή του. Οπως και πολλά άλλα στελέχη του κόμματος με τα οποία ήρθε σε σύγκρουση το ’68.

Στο πλαίσιο της επανεξέτασης της ιστορικής πορείας και δράσης του, όπως αυτή ξεδιπλώνεται τα τελευταία χρόνια μέσα από τις επεξεργασίες του ΚΚΕ, ο Κολιγιάννης κατέχει μια ιδιότυπη θέση, καθώς αντικατοπτρίζει τις έντονες πολιτικές και ιδεολογικές διεργασίες που συντελούνταν την περίοδο εκείνη στο εσωτερικό του κόμματος στον απόηχο της ήττας του Εμφυλίου και στο πεδίο εφαρμογής των πολιτικών επιλογών της Μόσχας.

Στην εκδήλωση που πραγματοποίησε το ΚΚΕ προ ημερών στη γενέτειρα του Κολιγιάννη, Ελλοπία Βοιωτίας, παρουσία του γενικού γραμματέα Δ. Κουτσούμπα, αποτυπώθηκε ευθαρσώς το πλαίσιο των τραυματικών αυτών αντιφάσεων της εποχής. Μπαρουτοκαπνισμένος κομμουνιστής από το 1931, με συλλήψεις, βασανιστήρια και εξορίες (Ακροναυπλία, Πύλος κ.λπ.) στο κομματικό ενεργητικό του, ο Κολιγιάννης διακρίθηκε για την αταλάντευτη στάση του και για αυτό ανήλθε με γοργά βήματα την κομματική ιεραρχία, ενώ συμμετείχε στο Γενικό Στρατηγείο του ΕΛ.ΑΣ. και στον εμφύλιο πόλεμο ήταν διοικητής του Αρχηγείου Ηπείρου και της 8ης Μεραρχίας, φθάνοντας μέχρι και τον βαθμό του υποστρατήγου. Συμμετείχε από θέσεις ευθύνης σε στρατηγικής σημασίας επιχειρήσεις, όπως της κατάληψης της Καρδίτσας και του Καρπενησίου, αλλά και στις τελευταίες μάχες του Γράμμου.

Το 1948 έγινε μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, ενώ το 1949, μετά την ήττα του ΔΣΕ και την εγκατάσταση χιλιάδων μαχητών του στις σοσιαλιστικές χώρες, ο Κολιγιάννης καθοδηγούσε τις κοινότητες των πολιτικών προσφύγων στη Σοβιετική Ενωση. Μετά την 3η Συνδιάσκεψη του 1950 έγινε μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Η κλιμάκωση των εσωκομματικών διαφωνιών για τα αίτια της ήττας του ΔΣΕ και τον ρόλο του Ζαχαριάδη πήρε σταδιακά εκρηκτική μορφή που εκδηλώθηκε με ανοιχτές συγκρούσεις σώμα με σώμα μεταξύ των πολιτικών προσφύγων στην Τασκένδη (1955). Γεγονότα που αποτέλεσαν, όπως ειπώθηκε στην εκδήλωση για τον Κολιγιάννη, προπομπό για τις μετέπειτα εξελίξεις, καθώς ήταν η «πρώτη ανοιχτή σύγκρουση του Νίκου Ζαχαριάδη με την ηγεσία του ΚΚΣΕ και εκδήλωση κρίσης στο ΚΚΕ».

Στο πλαίσιο αυτό ο Κολιγιάννης διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στη σύγκρουση με τον Ζαχαριάδη. Στην 5η Ολομέλεια του 1955 βγήκε απέναντι στον Ζαχαριάδη με αντιεισήγησή του, καταλογίζοντάς του ευθύνη για την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, ενώ ζήτησε την άμεση παρέμβαση του ΚΚΣΕ. Ο Ζαχαριάδης τον απέκλεισε από το ΠΓ και την ΚΕ, ενώ στην 6η Ολομέλεια του 1956, κατά την οποία καρατομήθηκε ο τότε ηγέτης του ΚΚΕ, ο Κολιγιάννης βρέθηκε μέλος της νέας καθοδήγησης του κόμματος και ουσιαστικά ανέλαβε καθήκοντα γραμματέα του Πολιτικού Γραφείου.

Τότε, σύμφωνα με τις επίσημες αποτιμήσεις που έχει κάνει τα τελευταία χρόνια το ΚΚΕ –υπενθυμίζεται ότι το 2011 αποκατέστησε πολιτικά και κομματικά τον Ζαχαριάδη -, εγκαινιάστηκε και η «δεξιά οπορτουνιστική στροφή» στο εσωτερικό του. Μάλιστα ο κεντρικός ομιλητής της εκδήλωσης για τον Κολιγιάννη, Κ. Μπασδέκης, μέλος της ΚΕ του κόμματος, είπε ότι η αποκαθήλωση του Ζαχαριάδη με την παρέμβαση των Σοβιετικών ουσιαστικά συνιστά την καταδίκη της επιλογής του ένοπλου αγώνα του ΔΣΕ. Αν και τιμώμενος ο Κολιγιάννης κατηγορήθηκε και για τις αποφάσεις που έλαβε η 7η Ολομέλεια του ΚΚΕ το 1957 (όπου καθαιρέθηκε ο Ζαχαριάδης από την ΚΕ και διαγράφηκε από κομματικό μέλος) και ειδικότερα για την προγραμματική διακήρυξη που προσδιόριζε ως «Εθνικό Αντιιμπεριαλιστικό Δημοκρατικό τον χαρακτήρα της αλλαγής στην Ελλάδα», ενώ χαρακτηρίστηκε «κομβικής σημασίας για τις προσωπικές ευθύνες του», η απόφαση της 8ης Ολομέλειας του 1958 για τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων, αν και του αναγνωρίστηκε ότι αργότερα, το 1965, αντιτάχθηκε στην υποκατάσταση του ΚΚΕ από την ΕΔΑ.

Ομως το κακό είχε γίνει: «Η απόφαση της 8ης Ολομέλειας αποτελούσε θεμελιακό λάθος, ενέργεια δεξιού οπορτουνιστικού χαρακτήρα» τόνισε ο κ. Μπασδέκης, ενώ «ίδιου χαρακτήρα λάθος» χαρακτηρίστηκε και η αποδοχή, ακόμα και η έλλειψη αντίδρασης, στη μετατροπή της ΕΔΑ σε ενιαίο κόμμα. Το 1961 στο 8ο Συνέδριο ο Κολιγιάννης εκλέχθηκε Α’ Γραμματέας της ΚΕ του ΚΚΕ. Και εκεί όμως ο ρόλος του αποτιμάται ως αρνητικός, καθώς «διαμορφώθηκε Πρόγραμμα του ΚΚΕ σε λαθεμένη βάση». Και αυτό διότι, όπως ειπώθηκε στην εκδήλωση, «το Πρόγραμμα του 8ου Συνεδρίου αποσπούσε την άμεση πολιτική δράση από το στόχο συγκέντρωσης και προετοιμασίας δυνάμεων για το σοσιαλισμό και εξέφραζε τη στρατηγική αντίληψη των «επαναστατικών σταδίων»», η οποία κυριάρχησε στην πολιτική του ΚΚΕ τουλάχιστον για σχεδόν τρεις δεκαετίες.

«Σαφείς και σημαντικές επίσης ευθύνες» αποδόθηκαν στον Κολιγιάννη και για τη μετέπειτα περίοδο, καθώς δεν προετοίμασε το κόμμα πολιτικά και οργανωτικά εν όψει των διαλυτικών τάσεων που επικράτησαν στα καθοδηγητικά του όργανα μετά το 8ο Συνέδριο, αλλά και μπροστά στον κίνδυνο επιβολής δικτατορίας, όπως και έγινε την 21η Απριλίου 1967, που βρήκε το ΚΚΕ αποδιοργανωμένο. Παρά ταύτα, κρίθηκε «σημαντικός και κρίσιμος» ο ρόλος του στην πάλη «για την οργανωτική αυτοτέλεια του ΚΚΕ λίγο πριν και στη διάρκεια της 12ης Πλατιάς Ολομέλειας» (του 1968), καθώς «ηγήθηκε αυτής της προσπάθειας με αποφασιστικότητα και τόλμη, αποδεικνύοντας ότι διέθετε αντανακλαστικά για την καταπολέμηση των πιο φανερών εκδηλώσεων της αναθεωρητικής γραμμής, όπως ήταν ο «ευρωκομμουνισμός»». Οπως αποδέχθηκε το 1958 την υπόδειξη του ΚΚΣΕ για διάλυση των κομματικών οργανώσεων, έτσι τάχθηκε το 1968 υπέρ της διατήρησης του ΚΚΕ και των φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών του, όπως ήταν και η επιλογή της Μόσχας.