Τα τουρκικά παιχνίδια με ΑΟΖ, Λιβύη και ο ρόλος Ακάρ

Τον περασμένο Ιούλιο, περπατώντας στους «απρόσωπους» διαδρόμους του νέου αρχηγείου του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες, έλληνας διπλωμάτης με κομβικό ρόλο στη διαχείριση των ελληνοτουρκικών σχέσεων διαπίστωνε σε συνομιλητές του ότι «ο νέος υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ θα είναι από εδώ και στο εξής ο κομβικός παίκτης στις επαφές μας με την Αγκυρα, αλλά και γενικότερα στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν του έχει μεγάλη εμπιστοσύνη και αυτό θα φανεί σύντομα». Ο ίδιος άνθρωπος σημείωνε ότι στο πλαίσιο του νέου προεδρικού συστήματος στην Τουρκία, ο κ. Ερντογάν επιθυμεί να ελέγξει τη δράση του υπουργείου Εξωτερικών και προσέθετε ότι δεν πρέπει να θεωρηθεί τυχαία η κατάργηση της θέσης τού άλλοτε πανίσχυρου μόνιμου υφυπουργού.

Οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις δικαιώνουν αυτές τις εκτιμήσεις. Αυτό μάλιστα λαμβάνει χώρα σε μια περίοδο υψηλών εντάσεων λόγω των ενεργειακών εξελίξεων στην Ανατολική Μεσόγειο αλλά και χαμηλής – προς το παρόν – αντιπαράθεσης στο Αιγαίο. Αλλωστε, η αντίδραση της Αγκυρας στις ανακοινώσεις Κοτζιά περί επέκτασης των χωρικών υδάτων είναι ενδεικτική της, μάλλον αφελούς, πεποίθησης του πρώην υπουργού ότι μια συνομιλία του με τον Μεβλούτ Τσαβούσογλου επί της επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης θα επαρκούσε για να γίνει αυτή πραγματικότητα. Ανθρωποι με μακρά εμπειρία στα ελληνοτουρκικά έλεγαν ότι «μοιάζει σαν να μην είχε γίνει αντιληπτή η μεταβολή των ισορροπιών σε επίπεδο προσώπων εντός της τουρκικής κυβέρνησης με αποτέλεσμα να ακολουθηθεί λανθασμένη τακτική».

Ο κ. Ακάρ έχει αναλάβει πια κεντρικό ρόλο στην παρουσίαση αλλά και στην άσκηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, με τον κ. Τσαβούσογλου να λειτουργεί υποστηρικτικά (όπως διεφάνη από τις τελευταίες δηλώσεις του με τις οποίες επανέφερε εμμέσως το casus belli). Ο πρώην Α/ΓΕΕΘΑ της Τουρκίας (διατηρεί πολύ καλές σχέσεις με τον έλληνα Α/ΓΕΕΘΑ ναύαρχο Ευάγγελο Αποστολάκη) διατηρεί σχέση εμπιστοσύνης με τον κ. Ερντογάν, διασφαλίζοντας στον τελευταίο την ηρεμία στις τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις. Ο τούρκος πρόεδρος εκτίμησε τη στάση του κ. Ακάρ το βράδυ του αποτυχημένου πραξικοπήματος, ενώ σύμφωνα με άτομα που γνωρίζουν τα τεκταινόμενα στην Τουρκία, συνοδεύει συχνά τον κ. Ερντογάν σε διεθνείς επισκέψεις και πολλές φορές βρίσκονται μαζί στην προεδρική λιμουζίνα.

Αμφισβήτηση ελληνικής
ΑΟΖ μέσω Λιβύης

Οι ίδιοι άνθρωποι θυμίζουν ότι ο κ. Ακάρ, ως Α/ΓΕΕΘΑ τότε, είχε επισκεφθεί τον περασμένο Απρίλιο, συνοδευόμενος από τον εκπρόσωπο Τύπου του προέδρου Ερντογάν, τον Ιμπραήμ Καλίν, τον Αμπντουλάχ Γκιουλ για να του ζητήσει να μην κατέλθει υποψήφιος στις εκλογές της 24ης Ιουνίου. Σημειώνεται ότι ο κ. Ακάρ και ο κ. Γκιουλ είναι παιδικοί φίλοι. Εχοντας, ως αποδεικνύεται, την «μπαγκέτα της εξωτερικής πολιτικής» στα χέρια και απολαμβάνοντας της εμπιστοσύνης του κ. Ερντογάν, ο τούρκος υπουργός Αμυνας έχει αναλάβει να καταστήσει σαφείς τις προθέσεις της Τουρκίας σε όλα τα μέτωπα. Αυτό δεν αφορά μόνο το Συριακό, αλλά την Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο. Το τελευταίο επεισόδιο ήταν όσα προέκυψαν μετά την πρόσφατη επίσκεψη του κ. Ακάρ στην Τρίπολη της Λιβύης στις 6 Νοεμβρίου.

Ο φιλοκυβερνητικός τουρκικός Τύπος και πιο συγκεκριμένα η εφημερίδα «Γενί Σαφάκ» έδωσαν μεγάλη έκταση στους χάρτες που φέρεται να παρουσίασε ο κ. Ακάρ στους λίβυους συνομιλητές του, τους οποίους θέλησε να πείσει ότι η Ελλάδα ετοιμάζεται να… κλέψει ως και 40.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα από την υφαλοκρηπίδα της Λιβύης, ενώ έφθασε στο σημείο να πει ότι η Τουρκία και η Λιβύη έχουν σχεδόν εφαπτόμενα θαλάσσια σύνορα (ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα). Είναι ξεκάθαρο πάντως ότι η Αγκυρα επενδύει στη Λιβύη, με τις πληροφορίες να αναφέρουν ότι θέλουν μερίδιο από την εκπαίδευση του λιβυκού στρατού ενώ από ορισμένες πλευρές διακινείται το σενάριο μετακίνησης σε λιβυκό έδαφος ενόπλων ισλαμικών ομάδων (ελεγχόμενων από την Τουρκία) από τη Συρία. Μια τέτοια κίνηση θα δημιουργούσε πίεση στο Κάιρο με το οποίο η Αγκυρα διατηρεί κάκιστες σχέσεις. Ωστόσο, μένει να φανεί πώς θα κινηθεί η τουρκική πλευρά, δεδομένης και της έντονης παρασκηνιακής δράσης της Μόσχας στη Λιβύη.

Η θεωρία της Αγκυρας, που δεν είναι αβάσιμη σύμφωνα με τη διεθνή νομολογία, παρά τα όσα κυριαρχούν στον εσωτερικό πολιτικό διάλογο, για την περιορισμένη επήρεια του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελόριζου δεν είναι βεβαίως νέα. Ωστόσο, οι αντιρρήσεις που εσχάτως προβάλλει για τις θαλάσσιες περιοχές νοτίως της Κρήτης κινούνται πέρα από τη σφαίρα του μαξιμαλισμού. Υπενθυμίζεται συναφώς ότι ο πρώην ηγέτης της Λιβύης Μουαμάρ Καντάφι επίσης αμφισβητούσε ότι η Κρήτη έχει υφαλοκρηπίδα. Η κίνηση Ακάρ όμως δεν συνδέεται απλώς με όσα συμβαίνουν αυτές τις ημέρες στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κυπριακής Δημοκρατίας, όπου το πλωτό γεωτρύπανο «Stena ICEMAX» ξεκίνησε την Παρασκευή 16 Νοεμβρίου τις εργασίες της ερευνητικής γεώτρησης της κοινοπραξίας ExxonMobil – Qatar Petroleum στον στόχο «Δελφίνος» εντός του Οικοπέδου 10.

Είναι σαφές, όπως παρατηρούσαν έμπειρες διπλωματικές πηγές, ότι οι απροετοίμαστες δηλώσεις Κοτζιά περί επέκτασης των χωρικών υδάτων, όχι μόνο στο Ιόνιο Πέλαγος αλλά επίσης στην Κρήτη και στο Αιγαίο, ενεργοποίησαν τις τουρκικές κεραίες. Παράλληλα, η Τουρκία επιδιώκει να εξουδετερώσει την υπάρχουσα συνεννόηση Αθήνας – Λευκωσίας – Καΐρου που διεφάνη και στη συνάντηση Τσίπρα –Αναστασιάδη – Φατάχ αλ Σίσι στις 10 Οκτωβρίου στην Ελούντα. Εκεί, οι τρεις ηγέτες συμφώνησαν, μεταξύ άλλων, να δημιουργήσουν το «Eastern Mediterranean Gas Forum», με έδρα το Κάιρο, με σκοπό τον συντονισμό των ενεργειών τους στην εκμετάλλευση του φυσικού αερίου της περιοχής.

Τόσο η επέκταση των χωρικών υδάτων της Κρήτης όσο και το κλείσιμο του Μεσσηνιακού και του Λακωνικού Κόλπου με ευθείες γραμμές βάσεως είναι μεν μια καθ’ όλα νόμιμη κίνηση της ελληνικής πλευράς, αλλά απαιτεί πολύ σοβαρή προεργασία. Παρελθούσες συζητήσεις περί επέκτασης των χωρικών υδάτων στην περιοχή αυτή ελάμβαναν ως γεωγραφικό όριο το ακρωτήριο Ταίναρο (δυτικά των Κυθήρων) και όχι το ακρωτήριο Μαλέας (ανατολικά του νησιού), διότι το δεύτερο βρίσκεται εντός των ορίων του Αιγαίου Πελάγους με βάση τον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό (ΙΗΟ) – κάτι που για την Αγκυρα αποτελεί «κόκκινη γραμμή».

Παράλληλα, ξένοι διπλωματικοί κύκλοι διερωτώνταν τις τελευταίες ημέρες αν η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης ήταν κάτι αναγκαίο στην παρούσα συγκυρία, με δεδομένο μάλιστα ότι η περιοχή νοτίως της Πελοποννήσου είναι ευαίσθητη για ακόμη έναν λόγο. Πρόκειται για την ύπαρξη των στενών των Κυθήρων και των Αντικυθήρων, που αποτελούν στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας και φέρουν ειδικό καθεστώς στο πλαίσιο του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας. Ισως όλα αυτά να απαντηθούν με τη γνωμοδότηση επί της οποίας εργάζεται, σύμφωνα με πληροφορίες, το Επιστημονικό Συμβούλιο του υπουργείου Εξωτερικών και η οποία θα παραδοθεί στον Πρωθυπουργό προτού  προχωρήσει το σχέδιο νόμου για την επέκταση των χωρικών υδάτων (σε πρώτη φάση στο Ιόνιο Πέλαγος).

Πάντως προς το παρόν και παρά την περιρρέουσα φημολογία, δεν διαφαίνεται να συντρέχουν οι προϋποθέσεις για μια επίσκεψη του  Αλέξη Τσίπρα στην Τουρκία για να συναντηθεί με τον κ. Ερντογάν. Μια τέτοια επίσκεψη θα έπρεπε, σύμφωνα με αρμόδιες πηγές, να μπορεί να προβάλλει μια θετική πλευρά στην ατζέντα των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Αυτό μοιάζει δύσκολο υπό τις παρούσες συνθήκες.

Παρακολουθούν τη
γεώτρηση της ExxonMobil

Τα «μάτια» των περισσότερων αναλυτών θα επικεντρωθούν το προσεχές διάστημα στην έκβαση της ερευνητικής γεώτρησης της ExxonMobil στο Οικόπεδο 10 της κυπριακής ΑΟΖ. Ο κ. Ακάρ παρακολουθεί στενά όσα συμβαίνουν εκεί και έχει επανειλημμένως προειδοποιήσει για συνέπειες όσους επιμένουν να αγνοούν τα συμφέροντα της Τουρκίας στην περιοχή, ενώ το θέμα αυτό (όπως και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις) αναμένεται να συζητηθεί σε προσεχή συνεδρίαση του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας.

Το πλωτό γεωτρύπανο «Stena CEMAX» ξεκίνησε την περασμένη Παρασκευή τις εργασίες του για το αποτέλεσμα των οποίων εκφράζονται υψηλές προσδοκίες. Η αμερικανική κυβέρνηση παρακολουθεί από κοντά όσα συμβαίνουν και αυτό ήταν το μήνυμα της επίσκεψης στη Λευκωσία του βοηθού υπουργού Εξωτερικών για θέματα Ενέργειας Φράνσις Φάνον ανήμερα της έναρξης της γεώτρησης. Ο κ. Φάνον επανέλαβε την πάγια αμερικανική θέση περί του δικαιώματος της Κυπριακής Δημοκρατίας να εκμεταλλευθεί τον φυσικό της πλούτο, αλλά και για τον ακριβοδίκαιο διαμοιρασμό του.

Η Αγκυρα παρακολουθεί από πολύ κοντά τη γεώτρηση, αλλά ουδείς αναμένει κάποια απονενοημένη κίνησή της εντός του Οικοπέδου 10. Αν το έπραττε θα τραυμάτιζε μάλλον θανάσιμα τις σχέσεις της με την Ουάσιγκτον αλλά και με το Κατάρ, τον βασικότερο ίσως σύμμαχό της στη Μέση Ανατολή. Οι αμερικανοτουρκικές σχέσεις διέρχονται περίοδο αμοιβαίας καχυποψίας. Στον αμερικανό Τύπο εμφανίστηκαν πρόσφατα πληροφορίες για πιθανή έκδοση του Φετουλάχ Γκιουλέν, ενώ την Παρασκευή παραδόθηκε στο Κογκρέσο η έκθεση του υπουργείου Αμυνας για τις επιπτώσεις της παράδοσης των μαχητικών αεροσκαφών F-35 στην Τουρκία παράλληλα με την προμήθεια από την Αγκυρα του ρωσικού αντιπυραυλικού συστήματος S-400. Οποιαδήποτε τέτοια κίνηση θα μπορούσε να μεταβάλει τις ισορροπίες προς θετική ή αρνητική κατεύθυνση.

Η Αγκυρα έχει απλώσει την «τράπουλα» σε όλη την περιοχή ακολουθώντας μια πολιτική αναμονής πριν προχωρήσει στα επόμενα βήματά της, που αναμφίβολα θα επηρεαστούν καθοριστικά από τα αποτελέσματα της γεώτρησης της ExxonMobil. Το πλωτό γεωτρύπανο «Fatih» («Πορθητής») κινείται σε περιοχές βορείως της Κύπρου, ενώ το ερευνητικό σκάφος «Barbaros» κινείται στην ευρύτερη περιοχή του Οικοπέδου 4, στο δυτικότερο άκρο της κυπριακής ΑΟΖ, συνοδευόμενο από δύο τουρκικές φρεγάτες. Η Ελλάδα έχει επίσης παρουσία στην περιοχή με τη φρεγάτα «Ψαρά», η οποία κινείται κοντά στο σημείο που τα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας αγγίζουν εκείνα της κυπριακής ΑΟΖ. Στην περιοχή υπάρχει και διακριτική αμερικανική ναυτική παρουσία με ένα αντιτορπιλικό τύπου Arleigh Burke.

Οι εκτιμήσεις για τις προσεχείς κινήσεις της Αγκυρας ποικίλλουν. Θα μπορούσαν να αφορούν μια γεώτρηση βορείως της Κύπρου, αλλά ίσως και Οικόπεδα που η Λευκωσία έχει προκηρύξει για έρευνες, όπως π.χ. τα 3, 4, 5, 6 και 7. Πρόσφατα δε η Αγκυρα μίσθωσε και μια δεύτερη πλατφόρμα από τη Νορβηγία, με σκοπό την πραγματοποίηση γεωτρήσεων στα ανοιχτά του Κόλπου της Μερσίνας. Δέσμευσε επίσης συγκεκριμένη περιοχή για την περίοδο 14 Νοεμβρίου 2018 – 19 Ιανουαρίου 2019.