Τα παιδιά «όμηροι» στο κυνήγι των δωρεών

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Άγγελος Σκορδάς
ΓΡΑΦΟΥΝ: Ανδρέας Αγγελόπουλος, Βελίκα Καραβάλτσιου, Μαρία Κρουστάλη, Πέτρος Κωνσταντινίδης, Παναγιώτης Σωτήρης, Γιώργος Φωκιανός

Τον Απρίλιο του 2019 σημειώθηκε μια πραγματική τομή στην παιδική προστασία στη χώρα μας, με τη δημιουργία της ψηφιακής πλατφόρμας anynet.gr, η οποία δημιουργήθηκε με στόχο να φέρει διαφάνεια και τάξη στη διαδικασία αναδοχής και τεκνοθεσίας ανηλίκων. Κάθε παιδί που ζει σε δομή πρόνοιας ή νοσοκομείο οφείλει να είναι καταγεγραμμένο στην πλατφόρμα, μέσω της οποίας μπορεί να συνδεθεί με έναν υποψήφιο ανάδοχο γονέα και να ενταχθεί σε μια οικογένεια.

Διαβάστε επίσης:

Η πλατφόρμα ξεκίνησε να λειτουργεί κανονικά το 2020. Μέχρι τότε, δεν υπήρχε επίσημη καταγραφή των παιδιών που διαβιούν σε ιδρύματα. Στην καταμέτρηση του 2020, ο αριθμός τους έφτανε τα 2.280. Σύμφωνα με σχετική έκθεση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), 1.396 παιδιά διαβιούσαν σε δομές στις αρχές Οκτωβρίου 2022, σημειώνοντας μείωση σχεδόν 40% συγκριτικά με την προ διετίας καταγραφή. Η μείωση αυτή οφείλεται εν πολλοίς στην επιτάχυνση της διαδικασίας αναδοχής και τεκνοθεσίας μέσω της πλατφόρμας. Μόνο το 2021, πραγματοποιήθηκαν 210 αναδοχές και 92 τεκνοθεσίες. Από τον Ιούλιο του 2020 ως τον Οκτώβριο του 2022 έχουν ολοκληρωθεί 544 τεκνοθεσίες και 517 αναδοχές.

Το παράδοξο των ιδιωτικών δομών

Μελετώντας τα στοιχεία ωστόσο, μπορεί κανείς να διακρίνει μια σημαντική ανισορροπία στους αριθμούς παιδιών που δόθηκαν για αναδοχή ή τεκνοθεσία από δημόσιες και ιδιωτικές δομές. Συγκεκριμένα, ενώ οι ιδιωτικές δομές έχουν σημαντικά μεγαλύτερο αριθμό παιδιών (65% του συνόλου) από τις δημόσιες (35%), οι τελευταίες έχουν προχωρήσει σε πολύ περισσότερες αναδοχές και τεκνοθεσίες. Από τις 210 αναδοχές που ολοκληρώθηκαν το 2021, οι 148 (70%) έγιναν από δημόσιες δομές και μόλις οι 62 (30%) από ιδιωτικές. Σε ό,τι αφορά τις τεκνοθεσίες του 2021, οι 72 από τις 92 (78%) αφορούσαν παιδιά που διαβιούσαν σε δημόσιες δομές, με τις υπόλοιπες 20 (22%) να γίνονται από τις ιδιωτικές δομές. Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες του «Βήματος», το ίδιο μοτίβο συνεχίζεται μέχρι και σήμερα.

Από τους παραπάνω αριθμούς γίνεται εύκολα αντιληπτό πως οι ιδιωτικές δομές προχωρούν πολύ πιο δύσκολα τις διαδικασίες αναδοχής και τεκνοθεσίας, παρά το γεγονός ότι φιλοξενούν περισσότερα παιδιά. Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα παιδιά με αναπηρία φιλοξενούνται στη μεγάλη τους πλειονότητα σε δημόσιες δομές.

Οι μεγαλύτερες ιδιωτικές δομές παιδικής προστασίας σήμερα είναι «Το Χαμόγελο του Παιδιού» και η «Κιβωτός του Κόσμου». Συγκεκριμένα, στα σπίτια του «Χαμόγελου» φιλοξενούνται 203 παιδιά συνολικά, ενώ 132 παιδιά ζουν στις δομές της «Κιβωτού», παρά τις πρόσφατες σοκαριστικές αποκαλύψεις για τις συνθήκες διαβίωσης στις δομές της Οργάνωσης που πρόσφατα είδαν το φως της δημοσιότητας και οδήγησαν στην «πτώση» του πατέρα Αντώνιου Παπανικολάου.

Παιδιά στο έλεος του… Θεού

Πέραν της «Κιβωτού του Κόσμου», πολλές ακόμα ιδιωτικές δομές παιδικής προστασίας έχουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο αναφορές στην Εκκλησία, φέρουν ονόματα αγίων και υπεύθυνοι για τη λειτουργία τους είναι συχνά ιερωμένοι. Αρκετές εξ αυτών παρουσιάζουν προβληματικά στοιχεία σε ό,τι αφορά τις διαδικασίες τεκνοθεσίας και αναδοχής των παιδιών που φιλοξενούν.

Για παράδειγμα, ο Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος «Το Ανθος» που εδρεύει στα Ιωάννινα φιλοξενεί σήμερα 39 άτομα, κανένα εκ των οποίων δεν είναι προς τεκνοθεσία ή αναδοχή. Για την πλειονότητα των παιδιών αναφέρεται ότι προορίζονται για επιστροφή στη φυσική (βιολογική) οικογένεια, ενώ τα υπόλοιπα δεν προωθούνται για αποκατάσταση σε οικογένεια.

Το Φιλανθρωπικό Ιδρυμα Λιβαδειάς «Η Αγία Ταβιθά» φιλοξενεί έξι κορίτσια, κανένα εκ των οποίων δεν είναι προς τεκνοθεσία ή αναδοχή. Στον ιστότοπο της δομής αναφέρεται πως «αποτελεί μια μεγάλη οικογένεια που φιλοξενεί ορφανά, άπορα και εγκαταλελειμμένα κορίτσια από νηπιακής ηλικίας μέχρι την κοινωνική και επαγγελματική τους αποκατάσταση», καθώς και ότι «έχουν φιλοξενηθεί μέχρι σήμερα περισσότερα από 160 κορίτσια, ενώ έχουν αποκατασταθεί με γάμο 35».

Το Λύρειο Παιδικό Ιδρυμα – Ορθόδοξο Χωριό στον Νέο Βουτζά φιλοξενεί στη δομή του εννέα παιδιά. Κανένα από αυτά δεν προωθείται για τεκνοθεσία ή αναδοχή, ενώ κάποια ζουν στη δομή για περισσότερα από 10 χρόνια.

Στο Φιλανθρωπικό Σωματείο «Αγιος Πολύκαρπος» της Νέας Σμύρνης φιλοξενούνται πέντε παιδιά. Και εκεί παρατηρείται το ίδιο φαινόμενο: κανένα παιδί δεν δίνεται προς τεκνοθεσία ή αναδοχή.

Παρόμοια είναι η κατάσταση για τα έξι παιδιά που φιλοξενούνται στο Εκκλησιαστικό Ορφανοτροφείο Χαλκίδος.

Στην Ιερά Μονή Παναγίας Καλυβιανής, και τα οκτώ κορίτσια που διαμένουν στη δομή παραμένουν για χρόνια στο ορφανοτροφείο, με μόνη προοπτική την επανασύνδεση με τη φυσική τους οικογένεια.

Αρκετοί τρόφιμοι, μεγάλες δωρεές

Το πρόβλημα των δομών που κρατούν τα παιδιά που φιλοξενούν επ’ αόριστον και χωρίς προοπτική οικογενειακής αποκατάστασης δεν αφορά ωστόσο μόνο τις προαναφερθείσες δομές. Οπως αναφέρουν πηγές του «Βήματος» που γνωρίζουν καλά τον χώρο των αναδοχών-τεκνοθεσιών, πολλές είναι και οι περιπτώσεις παιδιών που παραμένουν επί σειρά ετών σε δομές, προκειμένου να διατηρείται υψηλός ο αριθμός των τροφίμων και να συνεχίζονται οι δωρεές.

Πώς κλείνουν την πόρτα οι κοινωνικοί λειτουργοί

Επικαλούμενοι την ευάλωτη φύση των παιδιών που ζουν σε ιδρύματα και την ανάγκη τους για σταθερότητα, οι κοινωνικοί λειτουργοί των δομών που υπογράφουν τα Ατομικά Σχέδια Οικογενειακής Αποκατάστασης (ΑΣΟΑ) συχνά κλείνουν την πόρτα στην αναδοχή. Σε άλλες περιπτώσεις, δε, ακόμα και αν η επανασύνδεση με τη φυσική οικογένεια έχει πολύ μικρές πιθανότητες, δεν προτείνεται η αναδοχή, με αποτέλεσμα τα παιδιά να μένουν επ’ αόριστον στις δομές. Τέλος, σε πολλές εξ αυτών παρατηρείται το φαινόμενο έκδοσης τυποποιημένων ΑΣΟΑ που πάλι καταλήγουν στην «ανάγκη» των ανηλίκων να παραμείνουν ιδρυματοποιημένα.

Από την εγγραφή στο Anynet μέχρι τις πρώτες συναντήσεις

Η διαδικασία της αναδοχής, και ακόμα περισσότερο της τεκνοθεσίας, δεν είναι απλή. Από τη μεριά των υποψήφιων γονέων, σε πρώτη φάση απαιτείται εγγραφή στο Anynet. Κατά την εγγραφή, ο αιτών επιλέγει αν επιθυμεί να προχωρήσει σε τεκνοθεσία ή αναδοχή.

Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο έγκειται στη σχέση που συνδέει το παιδί με τους βιολογικούς του γονείς. Στην περίπτωση της τεκνοθεσίας, κάθε νομικός και φυσικός δεσμός με τη βιολογική οικογένεια αποκόπτεται, το παιδί αποκτά το οικογενειακό επώνυμο της θετής οικογένειας, έχει κληρονομικά δικαιώματα και τη γονική μέριμνα ασκούν οι θετοί γονείς. Αντίθετα, στην περίπτωση της αναδοχής, η σχέση με τη φυσική οικογένεια διατηρείται και στόχος είναι η επιστροφή σε αυτήν, όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Tα ζευγάρια που συνδέονται με σύμφωνο συμβίωσης μπορούν να κάνουν αίτηση μόνο για αναδοχή, καθώς η τεκνοθεσία κρίνεται ακόμη απαγορευτική για τα ομόφυλα ζευγάρια αλλά και για τα ετερόφυλα ζευγάρια – με το ισχύον πλαίσιο.

Μετά την υποβολή των απαραίτητων εγγράφων, πραγματοποιείται κοινωνική έρευνα από κοινωνικό λειτουργό της οικείας Περιφέρειας. Eπειτα, γίνεται εξέταση του φακέλου. Αν η αίτηση γίνει αποδεκτή, οι υποψήφιοι ανάδοχοι γονείς πρέπει να ολοκληρώσουν μια εκπαίδευση και έπειτα μπορούν να συνδεθούν με παιδιά στο Anynet. Η πλατφόρμα «ταιριάζει» υποψήφιους γονείς με παιδιά βάσει κάποιων βασικών προτιμήσεων και εν συνεχεία οργανώνονται οι πρώτες συναντήσεις μεταξύ τους. Προτού ολοκληρωθεί η διαδικασία αναδοχής, απαιτούνται αρκετές επαφές με το παιδί για τη διασφάλιση της επιτυχίας της διαδικασίας.

Από τη μεριά τους, οι δομές έχουν υποχρέωση να καταγράφουν στο Anynet όσα παιδιά διαβιούν σε αυτές. Για κάθε παιδί είναι απαραίτητη η σύνταξη Ατομικού Σχεδίου Οικογενειακής Αποκατάστασης (ΑΣΟΑ), στο οποίο περιγράφονται η οικογενειακή κατάσταση του παιδιού, η ανάπτυξη και η κοινωνικοποίησή του, τα ζητήματα ψυχικής και σωματικής υγείας που μπορεί να αντιμετωπίζει, κ.ά. Το ΑΣΟΑ καταλήγει σε μια πρόταση για την οικογενειακή αποκατάσταση του παιδιού. Υπάρχουν τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες ΑΣΟΑ: για αναδοχή, για υιοθεσία, για επιστροφή στη φυσική οικογένεια και, τέλος, για τη μη αποκατάστασή του σε οικογένεια.

Γιατί προτιμούν την τεκνοθεσία

Τον Οκτώβριο του 2022 102 παιδιά βρίσκονταν σε διαδικασία σύνδεσης με υποψήφιες ανάδοχες οικογένειες και 21 παιδιά ήταν σε περίοδο προσαρμογής με τις νέες τους οικογένειες.

Σε ό,τι αφορά τις αιτήσεις υποψήφιων γονέων, αυτές ανέρχονταν τον Οκτώβριο σε 2.840. Εξ αυτών, οι 2.455 ήταν για τεκνοθεσία και μόλις οι 385 για αναδοχή. Οι καταχωρισμένες εγγραφές στο Εθνικό Μητρώο Θετών και Ανάδοχων Γονέων ήταν 1.625, εκ των οποίων οι 1.580 για τεκνοθεσία και μόλις 45 για αναδοχή. Ωστόσο, σε διαδικασία σύνδεσης με παιδιά ήταν συνολικά 123 υποψήφιες οικογένειες, με τις 67 περιπτώσεις να αφορούν αναδοχές και τις υπόλοιπες 56 τεκνοθεσίες.
Οπως φαίνεται από τα παραπάνω στοιχεία, οι περισσότεροι υποψήφιοι γονείς επιθυμούν την τεκνοθεσία αντί της αναδοχής, καθώς αυτή τούς εξασφαλίζει μια στενότερη και αποκλειστική σύνδεση με το παιδί. Ωστόσο, από τα παιδιά που περιμένουν στις δομές για μια οικογένεια, μόλις 112 προορίζονταν για τεκνοθεσία τον Οκτώβριο του 2022, ενώ 606 προορίζονταν για αναδοχή.

Αυτό σημαίνει πως η διαδικασία της αναδοχής μπορεί να προχωρήσει πολύ πιο γρήγορα και να μειωθεί έτσι ο αριθμός των παιδιών που ζουν σε δομές. Ετσι, εξηγείται και η εντατική προσπάθεια της αρμόδιας υφυπουργού Δόμνας Μιχαηλίδου να ενθαρρύνει διαρκώς τις αναδοχές παιδιών μέσω παρεμβάσεών της στα ΜΜΕ.