ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ: Άγγελος Σκορδάς
ΓΡΑΦΟΥΝ: Ηλιάνα Δανέζη,
Βελίκα Καραβάλτσιου,
Πέτρος Κωνσταντινίδης,
Παναγιώτης Σωτήρης,
Γιώργος Φωκιανός
Από το λανθασμένο μήνυμα και την απουσία ξεκάθαρου προγράμματος έως τις εσωκομματικές γκάφες και την ανακύκλωση των παλιών πολιτικών συνθημάτων, πολλά είναι εκείνα τα οποία μπορεί να προσάψει κανείς στον Αλέξη Τσίπρα σε ό,τι αφορά τις επικοινωνιακές του κινήσεις κατά την προεκλογική περίοδο. Ωστόσο, κάποια λάθη – όπως τα παρουσιάζουν στο «Βήμα» τέσσερις ειδικοί της επικοινωνίας – φαίνεται πως συνετέλεσαν τα μέγιστα στη συντριβή του ΣΥΡΙΖΑ στις εθνικές κάλπες της 21ης Μαΐου.
Οπως τονίζει ο Ζαν Κοέν, δημοσιογράφος, σύμβουλος επικοινωνίας και image maker του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη την περίοδο 1988-1990, «το πρώτο και κυριότερο λάθος του Τσίπρα στην προεκλογική εκστρατεία ήταν ότι παραβίασε τον βασικό κανόνα της διαφήμισης. Τον κανόνα που λέει ότι δεν μπορείς να πουλήσεις το προϊόν σου προτάσσοντας τι έκαναν λάθος οι άλλοι».
Από την πλευρά του ο καθηγητής του Τμήματος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Στέλιος Παπαθανασόπουλος, στέκεται στο μήνυμα αυτό καθαυτό, επισημαίνοντας πως είναι θέμα μηνύματος περισσότερο παρά διαμεσολάβησης ή προβολής των μηνυμάτων. «Το λάθος που κάνουμε συνήθως – ιδίως στην πολιτική επικοινωνία και στην πολιτική διαφήμιση – είναι ότι λέμε τι έφταιξε, τι λάθος έκανε ο καθένας κ.λπ. Οταν το πρόβλημα ξεκινάει από το μήνυμα και την ίδια ώρα το περιεχόμενο έχει θέματα, τότε και η καμπάνια έχει προβλήματα. Στην Ελλάδα πάσχουμε από «επικοινωνισμό», δηλαδή λέμε ότι η επικοινωνία μπορεί να λύσει όλα τα προβλήματα. Αυτό είναι λάθος. Αν έχεις έναν κακοφτιαγμένο δρόμο ή έναν δρόμο που έχει χαλάσει, δεν θα μειώσεις τα δυστυχήματα κάνοντας μια καλή επικοινωνιακή καμπάνια. Αυτό είναι πολύ πιο έντονο στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας διότι θέλουμε άμεσα αποτελέσματα και πάντοτε επιτυχία. Στην εμπορική επικοινωνία, μια μικρή αύξηση των πωλήσεων, για παράδειγμα, θεωρείται επιτυχία. Στην πολιτική αν κερδίσεις είσαι Θεός και τα κάνεις όλα σωστά και αν χάσεις τα κάνεις όλα λάθος».
Ταυτόχρονα, γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στην έλλειψη ξεκάθαρου προγράμματος του ΣΥΡΙΖΑ, με τον πολιτικό αναλυτή της εταιρείας ερευνών aboutpeople Πέτρο Ιωαννίδηνα τονίζει ότι «κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου η Νέα Δημοκρατία είχε σταθερό και προσηλωμένο μήνυμα. Το κόμμα του Αλέξη Τσίπρα άλλαζε σχεδόν κάθε μέρα, μπέρδευε τους ψηφοφόρους».
Τέλος, ο Ηλίας Τσαουσάκης, πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας, σημειώνει ότι ήταν μια καμπάνια με πολλές αντιφάσεις και πολλά πισωγυρίσματα στην ανάπτυξή της. «Η ισχυρή αρνητική ταυτότητα τόσο στην τηλεοπτική εφαρμογή της καμπάνιας όσο και στον πολιτικό λόγο του ΣΥΡΙΖΑ ήταν εξόχως προβληματική. Απευθυνόταν σε πολύ συγκεκριμένα κοινά, ήταν εσωστρεφής, αγχωτική και σκοτεινή, δεν μπορούσε να δημιουργήσει καμία δυναμική. Τα όποια καλά στοιχεία υπήρχαν, καίγονταν από τις μεγάλες δοσολογίες αρνητισμού».
Η παραβίαση του Βασικού Κανόνα. Είπε τι έκαναν άσχημα οι άλλοι και όχι τι θα κάνει ο ίδιος
Σύμφωνα με τον Ζαν Κοέν, «το προϊόν σου το πουλάς λέγοντας τι θα κάνεις εσύ. Διότι το ότι οι άλλοι έκαναν λάθος το ξέρουμε. Πες “θα αυξήσω τις κοινωνικές παροχές τόσο”. Αυτό ήταν το πρώτο του λάθος. Παραβίασε τον πρώτο και βασικότερο κανόνα της επικοινωνίας. Δεν μας είπε τι θα κάνει αυτός. Μας είπε τι έκαναν οι άλλοι άσχημα. Αντίστροφα, ο Μητσοτάκης επικοινώνησε τι θα έκανε. Είπε “ναι, κάναμε λάθος αυτό και αυτό, αλλά θα κάνουμε εκείνο και το άλλο”. Τώρα αν είναι σωστά αυτά που είπε και αν θα τα κάνει είναι άλλη υπόθεση. “Σας αρέσει, ψηφίστε με – δεν σας αρέσει, ψηφίστε κάτι άλλο”, απλό. Είχαμε κάτι να δούμε, κάτι να περιμένουμε, σε αντίθεση με τον Τσίπρα».
«Η εμμονή και οι διαρκείς αναφορές στο πρόσωπο του Κυριάκου Μητσοτάκη και η έλλειψη κεντρικού συνεκτικού αφηγήματος δύσκολα μπορούν να μετατραπούν σε μια επιτυχημένη προεκλογική καμπάνια. Στις εκλογές, όταν είσαι κόμμα εξουσίας και όχι κόμμα διαμαρτυρίας, πας με προτάσεις, πρόγραμμα, εναλλακτική και όχι μόνο με αρνητικό λόγο» λέει από την πλευρά του ο Ηλίας Τσαουσάκης.
Στο πλαίσιο αυτό, ήταν χαρακτηριστικές οι επιθέσεις του προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ κατά τη διάρκεια προεκλογικών συγκεντρώσεων, με τον Αλέξη Τσίπρα να αναφέρει διαρκώς πως «αυτό που κατάφερε ο κ. Μητσοτάκης ήταν τη μεσαία τάξη, που δήθεν θα υποστήριζε, να την κάνει να ζει με κουπόνια».
Χάθηκε το μήνυμα. Χρησιμοποίησε συνθήματα μιας άλλης εποχής
Το δεύτερο λάθος του Αλέξη Τσίπρα, σύμφωνα με τους ειδικούς, ήταν ότι χρησιμοποίησε παλιά συνθήματα, της δεκαετίας του ’80, τα οποία πολύ απλά δεν ταιριάζουν στην εποχή μας. «Το να αναμασάς παλιά συνθήματα δεν είναι άσχημο πράγμα. Η περίφημη “Αλλαγή” του Ανδρέα είχε ειπωθεί στην Αμερική από τον Αντλαϊ Στίβενσον 50 χρόνια πριν. Το είπε ξανά και ο Μπαράκ Ομπάμα. Αλλά το είπαν σε ένα πλαίσιο που ταίριαζε, σε ένα frame καινούργιων πραγμάτων. Εδώ τι έκανε ο Τσίπρας; Πήρε παλιά συνθήματα που ναι μεν για τη δεκαετία του ’80 ήταν καλά, αλλά δεν δουλεύουν πια σήμερα. Δεν μπορείς να είσαι νέος πολιτικός, ωραίος πολιτικός, και να βασίζεσαι σε παρωχημένα πράγματα» επισημαίνει ο Ζαν Κοέν.
Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Στέλιος Παπαθανασόπουλος, «μπορεί το μήνυμα του ΣΥΡΙΖΑ ή να μην ανανεώθηκε ή να μην ακολούθησε τις εξελίξεις. Χρειάζεται συνεχής αναπροσαρμογή των μηνυμάτων, του περιεχομένου των μηνυμάτων, ανάλογα με τα κελεύσματα των καιρών».
Αξίζει να σημειωθεί πως παρουσιάζοντας το «συμβόλαιο για την αλλαγή» μέσα στο οποίο περιλαμβάνονταν οι 11 προτάσεις για την προοδευτική διακυβέρνηση ο Αλέξης Τσίπρας υιοθέτησε συνθήματα του Ανδρέα Παπανδρέου, όπως το προφανές – την «Αλλαγή» –, ενώ παραφράζοντας το γνωστό σλόγκαν εμφάνισε ως βασική δέσμευση το «η Ελλάδα να ανήκει σε όλους τους Ελληνες» και όχι «σε λίγες οικογένειες που διαμοιράζουν τον πλούτο και τα ιμάτιά της».
Ανέτοιμος για την επόμενη ημέρα. Προκάλεσε χάος με τα σενάρια συνεργασίας
«Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ μάς… τρέλανε με το τι ακριβώς θέλει» λέει χαρακτηριστικά ο Ζαν Κοέν και σπεύδει να εξηγήσει: «Για παράδειγμα, έλεγε για κυβέρνηση μειοψηφίας, κυβέρνηση εκτάκτου ανάγκης, κυβέρνηση ειδικού σκοπού, κυβέρνηση ανοχής. Είναι σαν να μην ξέρεις και εσύ τι θα κάνεις. Και επειδή έχουμε το προηγούμενο με το περίφημο “έναν νόμο και ένα άρθρο” μας έδειξε ότι δεν ήταν έτοιμος πάλι. Κι αν πριν είχε μια δικαιολογία ότι ήταν τελείως άπειρος, τώρα πια δεν την έχει».
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο Πέτρος Ιωαννίδης, ο οποίος επισημαίνει ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε λόγο για «κυβέρνηση ηττημένων, κυβέρνηση πρώτου-τρίτου, προοδευτική διακυβέρνηση, κυβέρνηση ειδικού σκοπού αλλά και αναφορές στον Ανδρέα, στον Καραμανλή και φλερτ με ακροδεξιούς ψηφοφόρους. Ολα τα παραπάνω έπαιξαν ρόλο – μαζί με τη θυμωμένη αντιπολίτευση κυρίως – στο να ζήσουμε το “2012 του ΣΥΡΙΖΑ”».
Αλλωστε, πολλοί αναλυτές και δημοσιογράφοι αποπειράθηκαν να αποκρυπτογραφήσουν τα διαρκώς εναλλασσόμενα μηνύματα του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης σχετικά με το τι θα έκανε μετά τις εκλογές. Χωρίς επιτυχία. Αρχικά μιλούσε για κυβέρνηση των νικητών, στη συνέχεια «έκλεινε το μάτι» στις προτροπές των Τσακαλώτου – Δραγασάκη και της εσωκομματικής αντιπολίτευσης για κυβέρνηση ηττημένων εάν βγαίνουν τα κουκιά, ενώ στο παρά πέντε έβαλε το ενδεχόμενο σχηματισμού κυβέρνησης ανοχής.
Δυστοπική εικόνα. Απανωτές γκάφες των πρωτοκλασάτων στελεχών του
Η συμπεριφορά ορισμένων στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου δημιούργησε μεγάλα προβλήματα και μουρμούρες στην Κουμουνδούρου. Μάλιστα, σύμφωνα με τον Ηλία Τσαουσάκη«ο πολιτικός λόγος και τα μηνύματα παρουσίαζαν μια δυστοπική εικόνα που δημιουργούσε δυσφορία, χωρίς καμία στόχευση». Παράλληλα, όπως επισημαίνει ο Ζαν Κοέν,«έβλεπες μια διαφορά στις προσωπικότητες, με τον κ. Τσίπρα να έχει τη δυνατότητα να το φτιάξει αυτό και να μην το κάνει. Ο Κατρούγκαλος ήταν το κερασάκι στην τούρτα».
Η αναταραχή στον ΣΥΡΙΖΑ με τις γκάφες στελεχών της πρώτης γραμμής ήταν διαρκής, με πιο τρανταχτό παράδειγμα αυτό του Γιώργου Κατρούγκαλου, οι δηλώσεις του οποίου για επαναφορά των κρατήσεων των ασφαλιστικών εισφορών στο 20% του ετήσιου εισοδήματος των ελευθέρων επαγγελματιών προκάλεσαν σεισμό. Λίγο μετά χτύπησε η Θεανώ Φωτίου, η οποία μίλησε για τη μεσαία τάξη, τοποθετώντας τις 5.000 ευρώ ετήσιο ατομικό εισόδημα ως το όριο προκειμένου κάποιος πολίτης να ανήκει σε αυτήν, ενώ στα αξιοσημείωτα παραστρατήματα ήταν και αυτό του Νάσου Ηλιόπουλου, ο οποίος πιάστηκε αδιάβαστος, καθώς δεν ήξερε πότε γίνονται οι φορολογικές δηλώσεις.
Και μπορεί μεν ο πρώτος να ανέλαβε την πολιτική ευθύνη, ανακοινώνοντας ότι θέτει εαυτόν εκτός εκλογικής μάχης, ωστόσο η ζημιά είχε γίνει και ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Τακτική με αντίθετο αποτέλεσμα. Τα διαφημιστικά σποτ με τη «μαυρίλα» έφεραν αποστροφή
Μπορεί, όπως τονίστηκε χαρακτηριστικά από τον Ηλία Τσαουσάκη, η επικοινωνία να βοηθάει πολύ στη μια ή στην άλλη κατεύθυνση, δεν καθορίζει όμως ένα εκλογικό αποτέλεσμα. Εντούτοις, στα διαφημιστικά σποτ του ΣΥΡΙΖΑ κυριάρχησε ο αρνητισμός. ΟΖαν Κοέν σχολιάζει σχετικά πως «έπαιξε μεγάλο ρόλο η “μαυρίλα” στα σποτάκια. Εδινε την αίσθηση ότι βρισκόμαστε σε μια μπανανία. Ολα μαύρα. Πού είναι η ελπίδα που θα δώσεις; Η πολιτική είναι θέμα αντίληψης. Το πώς σε αντιλαμβάνομαι. Το αίσθημα ήταν ότι βρισκόμαστε σε χάλια και δεν υπάρχει σωτηρία. Το μήνυμα του Μητσοτάκη ήταν πολύ πιο ελπιδοφόρο».
Στο ένα σποτ, λοιπόν, εμφανιζόταν ένας αγρότης που δήλωνε έτοιμος να τα παρατήσει, αν παραμείνει στην κυβέρνηση η Νέα Δημοκρατία, γιατί δεν βρίσκει να πουλήσει τις αγκινάρες του. Σε άλλο σποτ ένας γιατρός κατήγγειλε ότι στην εφημερία του εξέταζε 100 ασθενείς, τα ράντζα ήταν γεμάτα, τα μηχανήματα δεν δούλευαν και τα φάρμακα ήταν σε έλλειψη, ενώ στο τρίτο σποτ ένας επιχειρηματίας ήταν απογοητευμένος και φοβισμένος, καθώς θα έχανε το σπίτι του από πλειστηριασμό.
Σύμφωνα με τους ειδικούς, ο ΣΥΡΙΖΑ έμεινε στην τακτική και στη μεγάλη επιτυχία που είχε σε προηγούμενες αναμετρήσεις, όμως η κοινωνία αλλάζει διαρκώς και η μαύρη, απαισιόδοξη και δυστοπική εικόνα φαίνεται πως δημιούργησε έντονη αποστροφή σε μεγάλο μέρος της κοινωνίας.
