Πώς θα μπει φρένο στο ράλι των τιμών ενέργειας

Τα σημάδια για τις δυσλειτουργίες στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας υπήρχαν προτού ξεσπάσει η πρωτοφανής ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη. Μια κρίση που δεν πυροδοτήθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία αλλά είχε ξεκινήσει τον προηγούμενο χρόνο, όταν η οικονομία άρχιζε σιγά-σιγά να «ξυπνά» από τον… λήθαργο της πανδημίας.

Η πρώτη φάση της οριοθετείται από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο του 2021, οπότε η τιμή του φυσικού αερίου τετραπλασιάστηκε, όπως αναφέρει ο Aslak Berg, ανώτερος οικονομικός αναλυτής στην EFTA (European Free Trade Association – Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών), εξετάζοντας τα δεδομένα πέντε ετών, δηλαδή από το 2019 έως και σήμερα.

• Εκτακτος φόρος 33% στα υπερκέρδη διυλιστηρίων-Τι αναφέρει προσχέδιο της ΕΕ

Ο περιορισμός των εξαγωγών

Αλλά δεν ήταν μόνο τα επακόλουθα της πανδημίας που είχαν οδηγήσει σε έλλειψη άνθρακα στην Κίνα και σε εκτόξευση των τιμών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και πετρελαίου στην παγκόσμια αγορά. Οπως εξηγεί ο ίδιος, ήταν ο σταδιακός περιορισμός των εξαγωγών της Gazprom πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, κυρίως για αποθήκευση, που οδήγησε έπειτα τη Γερμανία σε απαλλοτρίωση της γερμανικής θυγατρικής της Gazprom και των σχετικών περιουσιακών της στοιχείων.

Ωστόσο, παρότι τα σύννεφα είχαν αρχίσει να «πυκνώνουν» πάνω από την Ευρώπη, η ΕΕ για άλλη μια φορά αποδείχθηκε κατώτερη των περιστάσεων. Ισως σε αυτό να συνέβαλε και μια σχετική σταθεροποίηση των τιμών αερίου – στο hub συναλλαγών φυσικού αερίου TTF, που στρεβλά λειτουργεί ως αντιπροσωπευτικός δείκτης (benchmark) – στο εύρος των 80-100 ευρώ/MWh από τον περασμένο χειμώνα έως και την άνοιξη, με εξαίρεση δύο πολύ σύντομες αιχμές.

Στις αρχές του εφετινού καλοκαιριού όμως ξεκίνησε το… τρενάκι του τρόμου για το ορυκτό αέριο του οποίου η ξέφρενη πορεία (που συμπαρασύρει και το ρεύμα) έφτασε έως τα 340 ευρώ/MWh στα τέλη Αυγούστου. Τις τελευταίες ημέρες οι «ταχύτητες» έπεσαν, αν και εξακολουθεί να κινείται σε επίπεδα άνω των 200 ευρώ/MWh.

Οι αιτίες για το ράλι των τιμών

Οι αιτίες για το ράλι των τιμών αποδίδονται στον σταδιακό περιορισμό της Μόσχας στις εξαγωγές ρωσικού αερίου, με την ΕΕ να προσπαθεί να αντισταθμίσει τις απώλειες με LNG και θεσπίζοντας ελάχιστα επίπεδα αποθήκευσης, ωθώντας ωστόσο περαιτέρω τη ζήτηση, άρα και την αύξηση των τιμών.  Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Οπως επανειλημμένως επισημαίνουν οικονομικοί αναλυτές, οι αγορές δεν λειτουργούν με τη λογική, αλλά σε καθεστώς πανικού. Δηλαδή σε κρίσιμους καιρούς κινούνται σε κλίμα… καζίνου που αποκλίνει από εκείνο που υπαγορεύουν οι πραγματικές συνθήκες. Και επειδή ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται, σε τέτοιες καταστάσεις κάνουν την εμφάνισή τους και οι… τζογαδόροι, οι οποίοι τις εκμεταλλεύονται, ποντάροντας στην κερδοσκοπία.

Η ΕΕ παίζει στις καθυστερήσεις

Από την περασμένη άνοιξη και έπειτα, πύκνωναν οι προειδοποιήσεις για  στρεβλώσεις στην αγορά ενέργειας, για δυσκαμψία στη ρυθμιστική εγρήγορση της ΕΕ, για ανεπαρκείς χειρισμούς, ενώ είχαν υποβληθεί συγκεκριμένες προτάσεις από τα κράτη-μέλη ώστε να μετριαστούν οι αυξήσεις στις τιμές και να περιοριστεί η ενεργειακή εξάρτηση, οι οποίες όμως δεν έβρισκαν… ευήκοα ώτα. Η αφύπνιση της Κομισιόν καθυστέρησε και τελικά μόλις την περασμένη Τετάρτη, λίγες ημέρες ύστερα από μία ακόμα δραματική  σύνοδο των υπουργών Ενέργειας, παρουσίασε μια ενιαία ευρωπαϊκή πρόταση για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης θέτοντας στο επίκεντρο των πρωτοβουλιών αφενός την άντληση 140 δισ. ευρώ από τα υπερκέρδη των ενεργειακών εταιρειών τα οποία θα στηρίξουν νοικοκυριά και πληττόμενες επιχειρήσεις και αφετέρου την εξοικονόμηση ενέργειας.

Ειδικότερα, η Επιτροπή πρότεινε ευρωπαϊκό πλαφόν στις τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής (πλην του αερίου) στα 180 ευρώ ανά μεγαβατώρα (MWh), με τα χρήματα που θα αντληθούν να εκτιμώνται σε 117 δισ. ευρώ.  Σε αυτά θα προστεθούν άλλα 23 δισ. ευρώ που υπολογίζεται ότι θα προέλθουν από την επιβολή έκτακτης εισφοράς τουλάχιστον 33% στα υπερκέρδη εταιρειών πετρελαίου, φυσικού αερίου, άνθρακα και διυλιστηρίων.

Ισως είναι η πρώτη φορά στην ιστορία της ΕΕ που η Ελλάδα βρέθηκε να προηγείται στον σχεδιασμό, αφού στη χώρα μας ήδη λειτουργεί από τις 8 Ιουλίου μηχανισμός δέσμευσης των υπερκερδών της ηλεκτροπαραγωγής στην πηγή, από τον οποίο έως σήμερα έχει αποκομίσει 1,8 δισ. ευρώ, τα οποία εμπλουτίζουν το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (ΤΕΜ) που επιδοτεί τα τιμολόγια ενέργειας. Το ενεργειακό επιτελείο της κυβέρνησης εμφανίζεται θετικό και στη φορολόγηση των υπερκερδών των ελληνικών διυλιστηρίων (ΕΛΠΕ και Motor Oil). Πάντως, στη σχετική ευρωπαϊκή οδηγία θα προβλέπεται ότι όσα κράτη ήδη εφαρμόζουν παρεμβάσεις στις χονδρεμπορικές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας δεν θα υποχρεωθούν σε αλλαγές – στην Ελλάδα τα πλαφόν για ΑΠΕ και υδροηλεκτρικά είναι πολύ κάτω από τα 180 ευρώ/MWh.

Οι αλλαγές στον δείκτη και οι φόβοι για αναταραχές

Οσον αφορά τον δείκτη TTF, η Κομισιόν αναγνωρίζει ότι είναι αναξιόπιστος και δεσμεύεται ότι θα διερευνήσει τη δυνατότητα  καθορισμού ενός νέου πανευρωπαϊκού δείκτη τιμών φυσικού αερίου που θα υπάγεται σε έλεγχο από τις εποπτικές αρχές ώστε να εξαρτώνται από αυτόν οι τιμές που θα πληρώνουν τελικά οι καταναλωτές. Σε κάθε περίπτωση, οι προβλέψεις για το επόμενο διάστημα δεν είναι ευοίωνες. Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα, εκτιμά ότι αν έρθει βαρύς χειμώνας στην Ευρώπη, υπάρχει κίνδυνος για κοινωνικές αναταραχές.

Μέτρα για μείωση της κατανάλωσης προτείνει η Κομισιόν

Τεράστια σημασία δίνει η Κομισιόν στη βραχυχρόνια (για λόγους ενεργειακής επάρκειας) και στη μακροχρόνια (στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης) εξοικονόμηση ενεργειακών πόρων και προτείνει άμεση μείωση έως 5% της κατανάλωσης ρεύματος σε ώρες αιχμής. Είχε προηγηθεί η λήψη σχετικών μέτρων από ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Και στην Ελλάδα άλλωστε ξεκίνησαν προσπάθειες για εξοικονόμηση ενέργειας στον δημόσιο τομέα και στη βιομηχανία. Αλλά και οι επιδοτήσεις των τιμολογίων ρεύματος θα συνδεθούν με την εξοικονόμηση, καθώς οι καταναλωτές θα πρέπει να επιτυγχάνουν μείωση της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας κατά 15% για να  εξασφαλίζουν πρόσθετη έκπτωση. Μάλιστα, η κυβέρνηση ετοιμάζει και διαφημιστική καμπάνια ώστε να ωθήσει τους καταναλωτές να περιορίσουν τις ενεργειακές τους ανάγκες. Με άλλα λόγια, η ενεργειακή κρίση στρέφει τα νοικοκυριά σε παλιές μεθόδους εξοικονόμησης. Το φάσμα του διακόπτη  επανέρχεται δριμύτερο από άλλες εποχές, σαν σκηνή από την ταινία «Ενα βότσαλο στη λίμνη» των Σακελλάριου – Γιαννακόπουλου, όταν ο Βασίλης Λογοθετίδης κάνει… μαθήματα στη γυναίκα του: «Γιατί τα φωτάκια; (…)  Φως είναι αυτό, ρεύμα είναι αυτό, βατ είναι αυτά, κατοστάρες είναι αυτές. Γι’ αυτό στο τέλος του μηνός έρχεται ο λογαριασμός και δεν ξέρουμε πού το κάψαμε το φως. Στον γάμο του Καραγκιόζη το κάψαμε (…) Ε, καθώς πας μέσα, κάνε χραπ τον διακόπτη. Γι’ αυτό τους έχουμε τους διακόπτες δίπλα στην πόρτα. Μπαίνεις, χραπ. Βγαίνεις, χραπ».